Sinds de komst van ons geweldige nieuwe kabinet is er één maatregel die overal op verzet stuit: het verhogen van de btw op kunst. In dit korte artikel wilde ik even mijn gedachten daarover delen, als freelance kunstenaar.
Er was een tijd, niet al te lang geleden, dat het “lage btw” 6% was. Inmiddels is die al een aantal jaar 9%.
Grappig genoeg wordt dit lage tarief gebruikt in twee extreme gevallen: ofwel een product is zo essentieel dat ze het niet te duur willen maken, ofwel een product levert zo weinig geld op dat ze het niet nog duurder willen maken.
Essentiele voedselproducten hebben doorgaans het lage btw tarief. Maar dus ook kunst en cultuur. Sommige vakgebieden, zoals componist, genieten zelfs een 0% btw.
Maar zelfs dat is niet genoeg voor het huidige kabinet. Ze willen nu alle kunst en cultuur, wat zij doorgaans zien als “niet essentieel” of “niet belangrijk”, naar het hogere btw-tarief van 21%. Als je mij inhuurt voor een opdracht, bijvoorbeeld, dan zal ik doorgaans 21% van mijn inkomsten moeten afdragen aan de belasting. (Tenzij je me dus vraagt om een muziekstuk te componeren …)
Wat vind ik daarvan?
Je verwacht misschien dat ik hier fel tegen ben. Dat ik op een voetstuk ga staan en een of ander hoogdravend elitair betoog ga geven. Alle duizenden redenen opnoemen waarom kunst écht het allerbelangrijkste ter wereld is. Dat je tegen het einde het idee hebt dat de wereld direct eindigt als kunst en cultuur duurder wordt. (En dat je denkt “zo hé, die kent een hoop dure woorden”.)
Of, als je me iets beter kent, verwacht je dat ik té praktisch ben voor zo’n betoog en er verder niks om geef. Ik verdien toch praktisch niks als kunstenaar, wat maakt dat beetje nou uit? En is het niet meer dan redelijk dat vrijwel alles hetzelfde bedrag aan belasting moet afdragen? Waarom zou kunst een voordeeltje moeten krijgen? Je zou kunnen zeggen dat het een vrije markt is en wij kunstenaars gewoon meer ons best moeten doen om meer geld te verdienen.
Zoals meestal, wanneer er twee extremen zijn, land ik ergens in het midden.
Cultuur is de helft van de samenleving
Het is lastig te beargumenteren dat een kunstenaar even essentieel is als, zeg, een dokter of zelfs een vuilnisman. Nee, ik ga niet doen alsof mijn fantasy boeken nuttiger voor de samenleving zijn dan de bouwvakkers die op dit moment daadwerkelijk, fysiek, met pijn en moeite, mijn huis verbouwen. Dat is gewoon niet zo.
Tegelijkertijd omvat kunst en cultuur natuurlijk véél meer dan dat. De btw slaat ook op journalistiek, bijvoorbeeld. Het slaat ook op de hotels die toeristen ontvangen, op je favoriete kroeg, op dat bioscoopbezoek waar je naar uitkijkt op je vrije avond.
Als je iets langer kijkt, dan zie je dat de helft van onze maatschappij bestaat uit werk—en de andere helft uit ontspanning. De gehele sector van kunst en cultuur gaat dus over die andere helft. Mensen kunnen fysiek en mentaal niet de hele dag werken. Het is wél cruciaal dat mensen zich kunnen verrijken met kunst, zich kunnen ontspannen met een goed boek of goede film, een plek hebben om samen te komen met vrienden.
Elk stukje kunst op zich is makkelijk om weg te zetten als “niet essentieel”. Maar kunst en entertainment als geheel is wél essentieel, want het is letterlijk de helft van al onze levens. Het is de tegenhanger van al dat harde werken dat we moeten doen.
Ook die ministers die het nu duurder willen maken genieten ervan! Ook zij gebruiken allerlei uitvindingen die origineel uit creatieve vakgebieden komen. Ook zij kijken regelmatig films, series, televisieprogramma’s, en meer. Ook zij zitten mobiele spelletjes te spelen terwijl ze eigenlijk moeten luisteren naar een debat in de Tweede Kamer.
Daarom, in mijn ogen, is een gezonde samenleving juist eentje waarbij de helft traditioneel “cruciaal werk” verricht, en de andere helft zorgt dat ze daarna kunnen thuiskomen en ontspannen. De helft zijn onze artsen, loodgieters, vrachtwagenchauffeurs—de andere helft doet er alles aan om hen een warm bad te geven waarin ze op hun vrije avond kunnen ontspannen.
De Romeinen wisten dit al met hun “brood en spelen”. De twee dingen die je nodig hebt. Je letterlijke essentiële behoeftes, en de behoefte tot vermaak en verrijking. Je gevangenen als gladiatoren in een arena plaatsen met wilde dieren heeft echt totáál geen “nut”—behalve als je beseft dat dit grimme vermaak cruciaal is om je volk tevreden te houden.
Tijdens mijn onderzoek voor Levenssaga verhalen kwam ik keer op keer oude beschavingen tegen die dit ook wisten. Jagers en verzamelaars, ja, maar ook beschavingen zoals rond de Indus Valley. Allemaal bevatten ze eindeloos bewijs van creativiteit, van verrijking, van vermaak. De oudste spellen van mensen zijn héél oud (en voornamelijk dobbel- en gokspellen), zelfs ouder dan veel meer “essentiële uitvindingen”. En die beschavingen bestonden veel langer, in een tijd met minder comfort en technologie, dan onze moderne samenleving.
Dus ja, kunst en cultuur is niet een bijdingetje. Het is geen hobby, het is geen extraatje, het is gewoon een baan met nut voor de samenleving. Ik werk gewoon elke dag van de week, een dubbele full-time baan. En ik doe het omdat mijn vaardigheden en talenten overduidelijk bij creativiteit liggen. Ik ben officieel een Wiskundig Ingenieur, maar dat diploma heb ik niet eens opgehaald, want ik wist dat zulke banen simpelweg een ramp zouden zijn voor mij.
Een verhoging van btw zal nog meer kunst en cultuur wegnemen. Nog meer kunstenaars kunnen écht niet rondkomen en gaan iets anders doen. Daarmee verliezen we dus de balans in die belangrijke helft van de samenleving; en daarmee voegen we mensen toe in banen waar ze niet passen en waarschijnlijk meer tegenwerken dan meewerken.
Alles is een systeem
Maar, zoals altijd, bestaat zo’n keuze niet in een vacuüm. De grote fout van de meeste politici is dat ze alleen naar één factor kijken, en één directe “oplossing” daarvoor, en dan doen alsof ze iets hebben bereikt. Nee, vrijwel alles is een systeem. Een systeem van samenhangende oorzaken en gevolgen, en als je slechts één ding verandert, is de kans groot dat je niks oplost of zelfs op onverwachte plekken iets verstoort.
De reden dat we een laag btw-tarief nodig hebben op kunst en cultuur, is omdat het consistent is gedevalueerd. Al jarenlang heerst er dit algemene idee dat het een hobby is, een bijdingetje, en dat het dus niet eens geld waard is.
Boeken moeten verkopen voor belachelijk lage prijzen. Men verwacht al een decennium dat mobiele spelletjes gratis zijn, tot het punt dat alle ontwikkelaars zeggen “probeert niet eens een euro te vragen, het werkt niet”.
De marges op bordspellen zijn zo klein—ook al is het een van de grootste entertainment sectoren—dat er überhaupt maar een handjevol “bordspelontwerpers” zijn. De rest kan zichzelf zo niet noemen, want ze kunnen er niet van leven en hebben andere belangrijkere banen. Eén daarvan, Knizia, kan dit alleen maar omdat hij op belachelijk hoog tempo al bijna duizend bordspellen heeft gemaakt in diens leven.
Een streaming service vraagt 15 euro per maand? Voor een aanbod van duizenden films en series, waar je ook bent, in hoge kwaliteit en alles? Belachelijk! Véél te duur! Hoe durven ze! Oh, ah, daar is mijn Thuisbezorgd bestelling voor 50 euro. Met veel te veel eten dat ik ook gewoon zelf goedkoop had kunnen halen in de supermarkt. Oh en ik heb natuurlijk ook de nieuwste iPhone van 1000 euro nodig, want mijn oude heeft één krasje op het scherm.
Het is niet dat mensen het geld niet hebben. Het is niet dat mensen het niet willen, niet gebruiken, niet lezen. Al decennialang roept men bijvoorbeeld dat het tijdperk van boeken voorbij is. Dat met alle nieuwe media toch níemand meer een boek gaat kopen? Je raadt het al: het gaat beter met fysieke boekverkopen dan ooit. Er is vraag, er is de wil, er komen geweldige producten uit kunstenaars die mensen nodig hebben in hun leven.
Het probleem is dat iedereen elkaar eindeloos vertelt dat kunst en cultuur niks mag kosten en niks waard is.
Zodra het normaal wordt om te betalen wat iets waard is, kan die btw best omhoog. Zet het gelijk aan de rest, denk er verder niet meer over na. Subsidies zullen ook niet zo’n groot probleem meer zijn, want de meesten zullen daadwerkelijk genoeg geld verdienen om zelf projecten te bekostigen. In zekere zin had dit kabinet méér bereikt als ze constant hadden geroepen hoe geweldig kunst is en laten zien dat ze er flink aan uitgeven ;)
Ik heb nu een tweede factor in het systeem genoemd, maar zo zijn er dus duizenden. Té veel om een beslissing als deze te maken op basis van de enige stompzinnige gedachte die politici lijken te hebben: “we hebben te weinig geld > belast alles nog meer”
Het kabinet heeft gekeken naar hoeveel omzet er nu wordt gedraaid in deze sectoren. Ze hebben uitgerekend hoeveel extra belasting ze zouden krijgen als die van 9% naar 21% ging. En daaruit concluderen ze zo’n 1 miljard extra euro in de Rijksschatkist te krijgen.
Maar … dat gaat ervan uit dat alles hetzelfde blijft.
Als de btw omhoog gaat … stopt veel van dit verkeer. Dus de inkomsten ervan zullen minder zijn dan geschat.
Als de btw omhoog gaat … zullen we ook minder toeristen aantrekken, minder evenementen hebben die juist veel winst opleveren, minder aantrekkelijk zijn voor cultureel ingestelde buitenlanders. Dus de inkomsten van deze maatregel zullen nóg minder zijn dan geschat.
Als de btw omhoog gaat … treft dit de meest populaire en succesvolle kunst het hardst. Terwijl die juist de hele sector overeind houden. De meeste uitgeverijen, bijvoorbeeld, geven een paar bestsellers uit (die al hun inkomsten leveren), en de rest van hun boeken zijn een verlies (omdat ze te weinig verkopen). Hetzelfde met theater, hetzelfde met muziek.
Nogmaals: alles is een systeem. Verwacht niet dat je één ding kan aanpassen, de rest blijft hetzelfde, en klaar is kees. Als een politicus dit niet snapt, dan heb je in mijn ogen daar absoluut niks te zoeken.
Als je daadwerkelijk meerdere factoren meeneemt, dan wordt al snel het beeld duidelijk dat een maatregel als deze misschien wel geld gaat kosten.
Ik zou het wel eens willen zien. Een wereld waarin het kabinet alle kunst en cultuur naar het verdomhoekje heeft geschoven. Waarin geen nieuwe boeken verschijnen, ze geen krant meer kunnen lezen, ze geen favoriete serie kunnen kijken ’s avonds op de bank, geen hotel kunnen boeken als ze op zakenreis zijn, hun kind niet meer naar een sportvereniging kunnen sturen. Dat wordt allemaal niet meer gemaakt of gedaan. Dat hebben ze te duur gemaakt en gedevalueerd.
En dan eens kijken hoe lang ze het uithouden voordat ze plots van gedachten veranderen.
Conclusie
Kortom, het lijkt me duidelijk dat ik dit geen geweldige maatregel vindt. Cultuur, in de meest algemene zin, is minstens de helft van onze beschaving. Het is de cruciale tegenpool, de essentiele ontspanning of verrijking, die mensen juist gelukkig en productief maakt.
Maar omdat het constant onderuit wordt getrokken, hebben kunstenaars alle financiële hulp nodig van de overheid. Als ze daadwerkelijk het systeem zouden bekijken, en meerdere dingen tegelijk zouden veranderen, zou cultuur opleven én hun schatkist voller worden.
Ik ben niet tegen het idee dat cultuur simpelweg dezelfde belasting betaalt als andere dingen. Ik ben te praktisch en te probleemoplossend gericht om dat niet te benoemen.
Waarschijnlijk gaan hogere belastingen in de praktijk echt wel gaten in een begroting dichten. Ik denk niet dat kunst een aparte verheven status moet hebben. Noch denk ik dat alle kunst die wordt gemaakt nou echt iets bijdraagt—ik maak doorgaans onderscheid tussen praktische kunst en experimentele kunst.
Maar deze maatregel is simpelweg exemplarisch voor een politiek die niks begrijpt van systemen en problemen oplossen. En een samenleving die cultuur zo ver onderwaardeert dat het zichzelf in de voet schiet.
En dan heb ik het nog niet eens over het feit dat 1 miljard winst dus een zware overschatting is, en tegelijkertijd een bedrag dat helemaal niets is vergeleken met wat ze op andere terreinen kunnen winnen. Geef jezelf wat minder salaris. Geef grote bedrijven minder belastingvoordeeltjes. Betaal je niet scheel aan nog meer straaljagers die we nooit gebruiken.
Er zijn ontelbare manieren om meer geld te winnen dan dit, simpelweg door het niet op een domme manier uit te geven. Het argument dat ze “moeten bezuinigen” slaat aantoonbaar nergens op. Het “argument” van “ja maar waar ga jij dan 1 miljard vandaan halen?” is makkelijk te beantwoorden door naar elke andere sectie in de jaarrekening te wijzen.
En dan heb ik het nog niet eens over de direct nuttige onderdelen van kunst en cultuur. Wie denk je dat de schoolboeken schrijft? Wie denk je dat de mooie uitlegplaatjes maakt? Of de goede filmpjes waardoor studenten het daadwerkelijk begrijpen?
Wat zeg ik, half Nederland is inmiddels “opgevoed” door Zondag met Lubach, wat natuurlijk ook onder deze sector valt. De helft van de kinderen geeft toe dat ze alleen weten wat er speelt in de wereld vanwege zijn programma’s, en dat ze wel een aflevering daarvan kijken in plaats van het schoolboek lezen.
Ik heb keer op keer de educatieve effecten gezien van bordspellen spelen. Want bordspellen zijn een systeem dat je vraagt om moeite te doen en problemen beter op te lossen dan je tegenstanders. Speel regelmatig Scrabble, en je kinderen leren beter spellen dan ze ooit op school zouden leren. Speel één van vele leuke kaartspelletjes met getallen, en plots kunnen je kinderen geweldig hoofdrekenen.
Speel een spel waarin je jouw eigen stadje moet bouwen, of je eigen boerderij overeind moet houden, en plots kunnen je kinderen vooruit denken en bijzonder redelijke langetermijnsplannen uitvoeren. En ze hebben plezier terwijl ze het doen, want entertainment is belangrijk. Brood en spelen, brood en spelen.
Ik schrijf avontuurlijke boeken met de Wildebyte Arcades, ja, maar ze gaan juist over hoe computers en spellen werken. Na het lezen weet je hoe binaire getallen werken, of hebt een intuïtief idee over hoe pixels op je scherm komen. Vrijwel iedereen die ik een boek van mij laat proeflezen, soms na enige aanmoediging, is verbaasd over het feit dat ze lezen best leuk vonden én heeft allemaal nieuwe vragen voor mij over dingen die hen plots interesseren. En dan zijn er zelfs ontelbare betere schrijvers zijn dan ik! (Zeker mijn alleroudste werk zou ik nu niet meer durven uitlenen …)
De Levenssaga, zoals net genoemd, gaat over de geschiedenis van mensheid en het ontstaan van leven. Aan het einde van een spannend verhaal heb je een idee hoe Amerika is ontstaan, of hoe we van eencelligen naar meer ingewikkelde diersoorten gingen, of een filosofisch vraagstuk over macht gelezen.
In beide verhaalreeksen, toevallig genoeg, onderzoek ik constant het vraagstuk “waarom spelen we?” en “waarom houden we van creativiteit en verhalen?” Want in mijn ogen staat het vast dat spelen en creativiteit extreem belangrijk zijn. We hebben geleerd om ons te uiten en om plezier te halen uit spelen, omdat het evolutionair gezien een gigantisch voordeel was. Omdat de persoon die sport, de persoon die uitdagingen aangaat, de persoon die zich verrijkt en genoeg ontspanning vindt … die persoon zal véél slimmer, productiever, creatiever, uitgeruster, en nuttiger zijn voor een samenleving.
Laten we dat vooral niet weggooien met dit soort beslissingen.
Dat waren mijn gedachten voor vandaag,
Tiamo