Waarom ik niet stem

De verkiezingen komen er weer aan. Dus de laatste weken krijg ik eens in de zoveel tijd de vraag of ik het volg, of ik ga stemmen, en op wie ik dan ga stemmen.

Mijn antwoord is dezelfde als de afgelopen 6 jaar. Ik ga niet stemmen, ik volg het niet, en de kans is klein dat dat verandert.

Velen zullen het niet fijn vinden om dat te horen. Immers doet men elke keer opnieuw veel moeite om mensen op te roepen om sowieso te gaan stemmen. Zelfs als je onzeker bent, zelfs als je geen partij geweldig vindt, zou je alsnog je democratisch recht moeten uitoefenen.

Meestal gaat dit gecombineerd met vragen zoals: “Maar er zijn toch sowieso partijen die je stom vindt? PVV ofzo? Stemmen voor een andere partij is dan beter dan niets doen!”

Sommige boden zelfs aan dat ik hen mocht machtigen om voor mij te stemmen, zodat zij twee stemmen op hun favoriete partij konden uitbrengen. Onder het mom van: “Ja als het jou toch niks uitmaakt, geef die stem dan maar aan mij!”

Op het eerste oog klinkt dit misschien logisch. En het is ook logisch … als je simpelweg geen duidelijke partij hebt die op één staat of wat onzeker bent. Dan stem je de partij die je het minst verschrikkelijk vindt!

Mijn probleem, echter, gaat een stuk dieper dan dat. Zoveel dieper dat deze redenering zinloos is.

Het probleem

Ik ben een wiskundige. Ik ben een programmeur. Ik ben iemand die van jongs af aan heeft geleerd om logisch na te denken en zoveel mogelijk problemen op te lossen op basis van de feiten.

En ik moet tot mijn spijt concluderen dat politiek niks te maken heeft met op logische wijze praktische problemen oplossen. Hélemaal niks.

Elk “debat” is niets meer dan een uur lang drogredenen hanteren, bijna alsof ze allemaal slechts hun vaardigheden qua marketing beoefenen, afgewisseld met het uitkramen van aantoonbare onjuistheden. Ik zie het nut niet. Alle partijen doen mee met het onzincarousel. En zoals de uitspraak gaat: begin geen discussie met een idioot, want hij trekt je omlaag naar zijn niveau en wint op ervaring.

Dit is waar tijdens de campagne, maar ook al die jaren daarna als deze mensen daadwerkelijk in de kamer zitten.

Niemand is geïnteresseerd in daadwerkelijk iets verbeteren of oplossen. Niemand is geïnteresseerd in de waarheid achterhalen en zoveel mogelijke logische stappen zetten tot het oplossen van een probleem.

Er is een reden dat je bijna geen wetenschappers vindt in de politiek. De zeldzame held die wél iets probeert te bereiken, krijgt nooit genoeg macht om dit daadwerkelijk te doen, en verlaat waarschijnlijk binnen de kortste keren de politiek.

Het is een treurig feit dat ik al jarenlang constateer: “Overal waar je machtsverschillen creëert, zullen ze worden misbruikt.”

Ik zeg niet dat alle politici kwaadwillend zijn of iets dergelijks. Verre van! Ze hebben doorgaans goede intenties. Ze gaan de politiek in vanuit de wens om de wereld te verbeteren.

Ik zeg dat het een onverzetbare wet van de mens is dat macht corrumpeert.

Want wat is de politiek dan wel? Mensen die proberen om macht te krijgen en vervolgens die macht te behouden.

Zodra een partij in de kamer zit … denken ze al na welke tactische voorstellen ze moeten indienen, steunen of juist tegenwerken om hopelijk meer kiezers te werven voor de volgende campagne.

(Denk aan Obama in Amerika. Hij heeft bijna niks voor elkaar gekregen omdat vrijwel alle Republikeinen hadden afgesproken om per definitie alle voorstellen af te breken en tegen te houden. Dat kan je doen. Het is tactisch meesterlijk als je het voor elkaar krijgt, want je legt je hele tegenstander lam. Mijn punt is dat al die “politici” dus geen seconde bezig waren met daadwerkelijk een land runnen en verbeteren.)

In zo’n “debat” (in aanleiding tot de verkiezingen) is niemand geïnteresseerd in daadwerkelijk de waarheid spreken of logisch uiteenzetten waarom hun oplossingen werken.

Nee, als je zo’n debat met die insteek aangaat bereik je niks. Je moet de punten van je partij herhalen, keer op keer. Je moet reageren op elke aanval met een ingestudeerde tegenaanval, zelfs als beide uitspraken complete bullshit zijn. Je moet sterk en overtuigend overkomen en de dingen noemen die het gros van je kiezers “wil horen”.

Zo kan ik eindeloze voorbeelden geven van waarom het huidige politieke systeem totaal niet werkt en alle problemen juist verergert.

We hebben het nog niet eens gehad over de Eerste Kamer die simpelweg een verlengstuk is van de Tweede Kamer en—vergelijkbaar met die Republikeinen—per definitie alles blokkeert als het hun partij effe niet uitkomt.

Of over het feit dat lobbyen vrijwel alles beheerst. En de enige groepen die consistent en succesvol kunnen lobbyen, zijn degene die al veel macht en geld hebben, en zodoende dus meer macht en meer geld krijgen. Het is een positieve feedbackloop richting de hel, gevoed door onze krakkemikkige uitvoering van democratie.

Of over het feit dat de meeste politici in de kamer belanden na allerlei belangrijke banen bij grote bedrijven, en dus met gemak die banden (hun “netwerk”) nog eens kunnen aanhalen. Een wet om de natuur te redden? Tja, mijn maatje bij Shell ziet dat liever niet, dus ik denk dat het per definitie een “nee” wordt!

En wat als ze een grote blunder begaan? En zogenaamd met “spijt” vertrekken? Dan krijgen ze direct een baan met nog meer macht en nog meer geld vanuit die geweldige connecties. De boel verpesten wordt direct beloond! (Dit wordt dadelijk relevant als ik het heb over de hoofdregel van menselijke psychologie.)

De wereld werkt jammer genoeg vrijwel volledig op “connecties” en “netwerk”, wat op geen enkele manier goed is, en de politiek heeft besloten om daar een reuzenvergrootglas op te leggen.

Een boodschap afgeven

Met dat in het achterhoofd, begrijp je misschien dat het uitblijven van mijn stem niet komt door onzekerheid of apathie. Doordat geen partij er écht bovenuit steekt of dat ik het allemaal gewoon niet zo volg. (Ironisch genoeg ben ik behoorlijk geïnteresseerd in politiek omdat je er interessante verhalen over kan schrijven met verraad en bedrog. Of goede spellen van kan maken met, je raadt het al, backstabbing en gemene acties.)

Het is het meest duidelijke signaal dat ik kan geven dat ik het hele politieke circus verwerp.

Niet de politiek, of democratie, of wat dan ook. Wetten zijn nodig. Mensen die de wetten maken en bewaken zijn nodig. Maar ik verwerp uitvoering: de manier waarop het nu allemaal loopt en in stand wordt gehouden.

Het is vergelijkbaar met “voting with your wallet”. Als een bedrijf iets doet dat je niet vindt kunnen, dan heeft het géén zin om hun diensten alsnog te kopen … maar erover te klagen. Het is een bedrijf. Zij geven alleen om geld, en jij hebt ze zojuist dat geld gegeven!

Nee, je zorgt dat je jouw geld in iets anders steekt en dat niks daarvan op de verkeerde plek terechtkomt. Je stemt met je portemonnee. (Kijk naar Hollywood dat nu allerlei dingen omgooit en nog eens twee keer nadenkt omdat mensen simpelweg niet meer betalen voor hun matige films. De oneindige negatieve recensies en klaagzangen van de jaren daarvoor hadden dat effect echt niet.)

Dit is hetzelfde.

Stel dat ik alsnog “mijn democratisch recht uitoefen” en stem op mijn “minst stomme partij”.

Wat is het gevolg? Nou, die partij ziet alleen maar “hé we krijgen een stem!” Zij denken dat ze het goed doen, dat mensen achter hen staan. In het algemeen zien ze het aantal kiezers omhoog gaan en denken dat Nederland ietsje meer betrokken is bij de politiek.

Ik bereik precies datgene dat ik niet wil bereiken. Mijn stem heeft niet eens het fatsoen om een zinloze druppel te zijn—het heeft allerlei negatieve gevolgen.

Dus nee, ik ga niet stemmen, totdat er drastische veranderingen plaatsvinden in dit hele systeem.

Geen duidelijke kant

Nou ben ik een van de weinigen die zo drastisch erin staat, dat weet ik. Maar ook dat is logisch, want ik heb de unieke positie waarin ik geen kant kies.

Zelfs anderen die het met mij eens zijn of niet stemmen, leunen nog steeds vrij duidelijk naar een bepaalde partij of denkrichting.

Ik kom zelf uit behoorlijk linkse kringen en zou mezelf, zeker vijftien jaar geleden, best links hebben genoemd. Dus als ik zeg dat ik niet stem, dan hoor ik meteen: “Ja maar hallo je kan toch sowieso beter voor GroenLinks stemmen dan? Anders is het alsof je Forum voor Democratie enzo ook een stem geeft!”

Waarop mijn enige reactie is dat ik al die partijen even onzinnig acht. Ja, de FvD zegt aan de lopende band bullshit, maar dat doet GroenLinks ook.

Ik zie niet waarom we vreemdelingen zouden moeten haten; ik zie ook niet waarom we mensen serieus moeten nemen die zichzelf tot non-binair hebben gepromoveerd.

Ik zie niet waarom je mensen moet uitschelden of aanvallen op basis van religie; ik zie ook niet waarom religie überhaupt ergens een factor zou moeten spelen of een beschermde status zou moeten krijgen.

Ik zie niet waarom er minder geld naar kunst moet; ik zie ook niet waarom er meer geld naartoe moet. (Voor de duidelijkheid, ik ben zelf een freelance kunstenaar.)

Het geld is niet het probleem. De “connecties” en machtsverschillen zijn het probleem. Als je even rondkijkt, zie je dat er belachelijke subsidies gaan naar kunstprojecten die echt neeeeergens op slaan. Maar zij kenden iemand, en die kende iemand, en die heeft ergens een paar miljoen losgepeuterd voor een toneelstuk waarin ze een half uur bloot rondrennen als een kip om “rouw” te symboliseren.

Dus, tja, noem me “centrum” als je wilt, of overwegend “links”. Maar het idee dat er twee kanten zijn en dat je dan alles hebt gehad is natuurlijk onzin. Tussen de onzin die links verkoopt en de onzin die rechts verkoopt zit een heel universum aan compleet andere perspectieven en oplossingen die waarschijnlijk meer waarheid bevatten.

Wat is de oplossing?

Zoals ik al zei ben ik iemand die problemen, tja, wil oplossen. Revolutionair! Politici zijn geschokt!

Ik denk dat ik het probleem nu wel heb uitgelegd. Maar hoe kunnen we dit verbeteren?

Logica en bewijs eerst

Ten eerste, er is een grote groep problemen met aantoonbare oplossingen. Het allerminste dat de politiek kan doen, lijkt mij, is die bewezen oplossingen zo snel mogelijk identificeren en invoeren.

• Dit kan praktisch bewijs zijn. Bijvoorbeeld, een ander land heeft een probleem al opgelost. Hun oplossing is al 20 jaar effectief en heeft geen onverwachte nadelen.
• Of theoretisch bewijs. De data, de wetenschap, het is allemaal kristalhelder en wijst naar de duidelijke logische oplossing.

Iedereen doet altijd alsof alles twee kanten heeft. Alsof elk probleem afhangt van mening of politieke voorkeur, en je altijd links tegen rechts zal hebben op elk “issue”. Dat is natuurlijk complete onzin.

Een vooruitgang brengt medische kosten omlaag, maar verhoogt de kans op genezing? Geen enkele subjectiviteit mogelijk. Geen twee kanten, geen meningsverschil, alle partijen zouden erachter moeten staan. (Tenzij je de twee kanten definieert als “ik wil de wereld verbeteren” en “ik wil de wereld zien branden”.)

Het enige dat van belang is, voor het grootste deel van de problemen, is de bewezen voordelen en nadelen vastleggen. De argumenten voor en tegen, op basis van bewijs en logica (en niks anders), tegen elkaar afwegen. Als de voordelen winnen van de nadelen, doe het.

Hiervoor hoeven we niks te veranderen. Dit kan morgen al worden ingevoerd!

Maar zoals ik al zei, politici hebben veel meer motivatie om dit niet te doen, dan om het wel te doen. Daarover gesproken …

Alle politici zouden spelmakers moeten zijn

Ik probeer al heel erg lang spellen te ontwerpen. Eén van de lessen daaruit—die ook waar bleek in alle andere gevallen—is de volgende.

Als je mensen beloont voor bepaald bedrag, dan zullen ze het vaker doen. Als je mensen niet beloond (of zelfs straft), dan zullen ze het minder doen.

Er is geen alternatief. Mensen zijn eigenwijze, individuele, koppige wezens gedreven door (korte-termijn) beloningen. Dwingen bestaat niet. Als mensen iets niet zelf willen, dan doen ze het niet.

(Of ze doen het stiekem anders. Zoals een kind dat na haar eerste straf niet leert om “niet meer stout te zijn”, maar om het simpelweg beter te verbergen.)

Zelfs als het gedrag complete onzin is … als je ervoor wordt beloond, ga je het vaker doen!

Global gezien zou het politieke systeem dus zo moeten werken dat politici automatisch, door de regels en structuren, worden beloond voor goed gedrag (wetten maken en steunen op basis van logica en feiten) en NIET beloond voor slecht gedrag (wat ze nu allemaal uitspoken).

Op kleinere schaal zouden politici dit dus zelf moeten toepassen bij hun wetten! Daarom zeg ik wel eens voor de grap dat we de hele Tweede Kamer zouden moeten vullen met spelontwerpers.

Anders krijg je situaties zoals, bijvoorbeeld, de recente “plastictaks”.

• Leveranciers moeten een extra bedrag rekenen voor voedsel geleverd in een plastic verpakking. (Met als doel dat zowel het maken als het kopen van zulke verpakkingen minder aantrekkelijk is.)
• Maar de hoogte mogen ze zelf bepalen.
• En wat ze ermee doen mogen ze zelf bepalen.
• En of ze überhaupt een alternatief bieden, mogen ze zelf bepalen.

Het gevolg? Herinner de hoofdregel van menselijke psychologie!

• Al het eten wordt gewoon duurder met het maximale aantal dat mensen “accepteren”.
• En de leveranciers stoppen dat in eigen zak.
• Wat het extreem aantrekkelijk maakt om alles nu aan te gaan bieden in plastic verpakkingen!

De wet beloont het verkopen van meer plastic. Gefeliciteerd politiek, met heel veel moeite heb je iets erdoorheen gekregen dat overduidelijk het omgekeerde gevolg zou hebben.

Elke spelontwerper met een greintje ervaring had deze fout in het wetsvoorstel er de eerste dag uitgehaald.

Hetzelfde met “eigen risico”. In de huidige uitvoering …

• Beloont het mensen juist voor ongezond leven of veel te veel gebruik maken van zorg. Als ze de eigen risico per jaar kunnen ophoesten, hebben ze daarna de vrijheid om te doen wat ze willen!
• Terwijl mensen die dat niet kunnen worden gestraft voor zorg zoeken (en doen het dus niet of te laat, met alle gevolgen van dien). Vaak kiezen ze zelfs voor een belachelijk hoog eigen risico om een beetje winst te maken op de zorgverzekering, met ook alle gevolgen van dien.

Dingen die totaal niet je eigen risico zijn vallen er toch onder. (Dingen zoals genetische afwijkingen en de potentiële onderzoeken om dat te achterhalen. Of verwondingen opgelopen doordat een ander risicovol handelde, zoals in mijn geval na mijn aanrijding met een vrachtwagen.)

Terwijl andere dingen die overduidelijk je eigen schuld zijn er weer niet onder vallen. (Had hier jaren geleden eens een gesprek over met een vriend. Dat iemand zich in bijna een coma had gezopen, als ik het goed herinner, en dus met spoed door een ambulance moest worden opgehaald. En dat werd blijkbaar allemaal gewoon standaard vergoed?)

Ik heb mijn hele leven erg gezond geleefd en weinig risico’s genomen. Ik betaal al elke maand een hoge premie die zorg zou moeten dekken.

Desondanks is al mijn spaargeld opgegaan aan eigen risico en zoek ik nooit meer hulp omdat ik weet dat het me te veel gaat kosten.

Gefeliciteerd politiek, je hebt een wet bedacht die vrijwel je hele zorgstelsel alsnog laat instorten en teniet doet. Ergens is het knap. Om met zo weinig, terwijl je het verkoopt alsof het heel logisch en goed is, zoveel extra problemen te maken.

(Nou kun je zeggen: “maar Tiamo, met eigen risico bedoelen ze simpelweg het algemene risico van het alledaagse leven en wispelturige gezondheid, niet perse iets dat je eigen schuld of onnodig is.” En dan zeg ik: HET HELE IDEE VAN EEN VERZEKERING IS OM SPECIFIEK DAT SOORT RISICO TE DEKKEN. Een eigen risico erbovenop met dezelfde functie is compleet achterlijk.)

Hopelijk zie je langzamerhand waarom ik met zekerheid zeg dat politiek niks te maken heeft met problemen oplossen. Ik zou elke wet (of elk voorstel) erbij kunnen halen en precies kunnen uitleggen waarom het verkeerd gedrag beloond en het beoogde goede gedrag helemaal niet beloond. En hoe de politiek daarmee dus juist alles actief erger maakt.

En daarop zou ik dan moeten stemmen?

Iteratie moet de standaard zijn

Niks is de eerste keer perfect. Je kan debatteren tot je een ons weegt, er vier jaar over doen om een relatief simpele wet erdoorheen te krijgen, en het is zinloos.

Je kan niet alles voorzien, niet van tevoren alles doorrekenen. Pas als je iets doet, pas als je iets in de praktijk meemaakt, zie je daadwerkelijk alle problemen (en ook alle oplossingen).

De huidige cyclus van de politiek is véél te traag. En, zoals aangetoond, geeft dat niet eens garantie op een adequate wet zonder al te veel fouten.

Het is erger om 4 jaar te laat te zijn met het eventueel oplossen van een probleem, dan om constant snelle imperfecte stappen te zetten richting steeds betere oplossingen.

Er zou een tijdslimiet moeten staan op nieuwe wetten. Binnen drie maanden moeten ze definitief zijn afgewezen of definitief doorgaan.

Politici mogen niet te lang lullen. Zet een woordlimiet op de documenten en maak hem schrikwekkend laag. Als iemand de feiten heeft gepresenteerd, waarom zouden vier mensen van andere partijen dan opnieuw ongeveer hetzelfde moeten gaan zeggen?

Na het invoeren van een nieuwe wet,

• Worden de gevolgen op wetenschappelijke en nauwkeurige wijze gevolgd.
• En plant men in om over zes maanden de volgende versie te doen.

Het idee dat je ooit een wet kunt maken en dat iets dan “af” of “opgelost” zal zijn, is lachwekkend. Het idee dat je eindeloos veel tijd nodig hebt en dan een “definitieve wet” kan neerzetten voor de komende 5+ jaar, is lachwekkend.

Kijk naar het fiasco met de studiebeurs.

• Een lange en pijnlijke aanloop naar het afschaffen van die beurs.
• Om vervolgens vrijwel direct te zien dat het—verrassing, verrassing—een stom idee was.
• Maar ja, dan komt er weer een lange en pijnlijke aanloop naar het terug invoeren.
• En ondanks al die tijd, ondanks al dat debatteren en onderhandelen, is het een ramp vol gaten en overduidelijke fouten.
• En aan het einde van de rit blijft de overheid onder wazige omstandigheden veel of weinig geld beschikbaar stellen voor studenten, waarmee je de gelukkigen beloont met vijf jaar lang zuipen en op dure vakanties gaan, en de ongelukkigen straft met een leven in armoede en niet die studie kunnen doen die ze wilden.

Een hele generatie is beroofd van tienduizenden euro’s. De politiek maakt gigantische beslissingen alsof alle jongeren een stuk speelgoed zijn. En daar hebben ze jaren voor nodig.

Een van de hoofdredenen dat mijn moeder mij dwong om te studeren—iets dat mijn leven een eindeloze zwarte bladzijde maakte—was omdat vanaf volgend jaar de beurs zou worden afgeschaft. De grootste aanjager van die beslissing was de partij waarop mijn hele gezin stemde.

Fouten maken is oké—sterker nog, het is te verwachten. Het idee is dat je zo snel mogelijk fouten maakt, zodat je er ook zo snel mogelijk van kan leren en oplossingen kan bedenken.

Het is alsof een kleuter een kubus door een gat probeert te proppen dat overduidelijk rond is. Maar in plaats van dat hij het twee keer probeert en na tien seconden heeft geleerd dat het niet kan, doet de politiek er 4 jaar over om te opperen dat ze misschien gewoon harder moeten duwen.

Iteratie, iteratie, iteratie. Maak een eerste versie, verbeter het naar een tweede versie, verbeter het naar een derde versie, etcetera.

Er is geen andere methode—nou ja, geen betere methode—om razendsnel mee te gaan met de tijd en steeds richting de beste oplossingen te gaan.

Als de politiek dit had gehanteerd, dan hadden ze na zes maanden het hele systeem weer teruggedraaid. Een jaar later hadden ze een verbeterde versie van de studiebeurs (en alles eromheen) neergezet. Een jaar later een nog betere versie, op basis van de feedback op het huidige systeem.

Door constant te herzien, glippen er misschien iets meer foutjes door een vroege versie, maar heb je de garantie dat die vlak daarna ook weer worden opgelost. Mensen zijn bang voor iteratie omdat we vooral op de korte termijn denken, en ja, dan is zoiets minder aantrekkelijk. Maar denk een paar maanden of een jaar verder—denk een paar versies verder—en je zit al op een véél beter spoor.

Conclusie

Dit allemaal om te zeggen dat ik meer heb nagedacht en mij ingelezen over politiek dan 99% van de stemmers … en geconcludeerd dat consistent niet stemmen de enige logische keuze is.

Geen partij verdient steun. En dat ligt niet perse aan hen: het uitkramen van drogredenen en tactisch wetten tegenhouden is gedrag dat wordt beloond door het huidige politieke systeem, dus dat zal iedereen vanzelf gaan uitvoeren. (Daarnaast wordt logisch nadenken dus afgeleerd van jongs af aan, en vervolgens nergens getest of getraind.)

Een beter systeem is eentje die …

• Feiten, logica en statistieken als basis heeft. En vaak zelfs als het enige dat telt.
  • Ik vind het stom dat ik dit steeds moet zeggen. Het klinkt zo simpel, en dat is het ook. Maar zodra je erop let kom je erachter hoe vaak dit compleet wordt vervangen door emotioneel gelul en drogredenen op basis van niks.
• De hoofdregel van menselijke psychologie volgt. Ontwerp de wetten en regels om automatisch het gedrag te belonen dat je wilt zien, en automatisch het gedrag niet te belonen dat je niet wilt zien.
• Werkt op iteratie. Steeds maar de volgende versie van de huidige wetten, razendsnel de volgende stappen zetten.

Ik weet niet hoe we naar die situatie komen. Ik weet niet wat ik verder nog kan doen. De enige stap die sowieso kan worden gezet, en die ik al bijna tien jaar noem, is een onderwijssysteem met maar één doel: leren logisch en zelfstandig nadenken.

Het huidige onderwijs leert juist het tegenovergestelde. Wederom zien we hier de hoofdregel van psychologie! Je wordt gestraft voor zelfstandig nadenken. Je wordt niet beloond voor logisch nadenken of je eigen conclusies trekken, dus kinderen stoppen langzaam met dat gedrag. Hoe achterlijk ook, als je wordt beloond voor gehoorzaam zinloze feiten stampen en niet beloond voor wat je daadwerkelijk wilt doen … gaat iedereen vanzelf zijn dag vullen met zinloos gedrag.

Iedereen. Ik ook.

Zodra de hele bevolking deze vaardigheid heeft, en het 100% normaal is dat je alles in eerste instantie logisch aanpakt en kritisch bekijkt, verdwijnen de meeste problemen als sneeuw voor de zon.

Maar ja, dan raken een paar mensen ook hun macht en zakken met geld kwijt, dus dat gaat nooit gebeuren! Een potentieel iets betere wereld gaat nooit zwaarder wegen dan met zekerheid een flinke beloning voor jezelf, dus zelfs de beste mensen met de beste intenties vallen ten prooi aan de hoofdregel van psychologie.

Ik stel voor dat mensen simpelweg hun best doen om in hun kleine omgeving—hun kringen en de paar dingen waarop ze daadwerkelijk invloed hebben—proberen dit verschil te maken. Leg de mensen vlakbij je langs een hoge lat. Doe je stinkende best om logisch en feitelijk te zijn, hoe lastig ook. Breng verandering teweeg in de kleine verenigingen waarbij je zit, of die kleinschalige studie die je doet, of die winkel waarin je werkt.

De macht zit niet bij de politiek. Daar heeft het nooit gezeten. Daar gaat het nooit zitten.

Als alle voedselproducenten massaal hadden gezegd “schijt aan jullie plastictaks”, wat gingen ze dan doen? Ze allemaal opsluiten? Verbieden dat ze werken? Vragen of ze alsje-alsje-alsjeblieft toch eventjes willen luisteren? En waar krijgt men dan eten vandaan? (En hoe overleeft de economie dat?)

De macht zit bij de mensen.

Niet in hun stem, maar in wat ze doen, elke seconde van elke dag. Kijk naar populaire cultuur zoals verhalen, films en series die een meetbare impact hebben op de wereld. Kijk naar die ene popster die haar fans in een YouTube Short aandringt om zuiniger om te gaan met spullen, wat een miljoen keer zoveel effect als alles dat de politiek probeert.

Jammer genoeg heeft de marketing van politici teveel mensen overtuigd dat ze machteloos zijn (“aangeleerde hulpeloosheid”) en niks anders kunnen doen dan “op de juiste partij stemmen”.

Bespaar je de tijd om verkiezingen te volgen en een stem uit te brengen. Besteed die energie aan één klein dingetje dat je kan doen om je directe omgeving net dat beetje beter te maken.

Dit artikel is véél te lang geworden. Mijn kapotte laptop kan het niet meer aan en hapert bij elke letter die ik typ, dus dit is waar het stopt.