Een hele tijd geleden zag ik de film Murder on the Orient Express en was er redelijk positief over. Het leek een vrij standaard murder mystery, maar met enkele unieke ideeën die het bijzonder maken. Ook was de cinematografie mooi.
De film Death on the Nile is een soort van vervolg. Zelfde maker, ook een bewerking van Agatha Christie’s bekende verhalen, zelfde hoofdpersoon die soort van een karakterontwikkeling krijgt.
Helaas doet deze film precies alle dingen fout die een detectiveverhaal (“whodunit”) fout kan doen.
- Ja, de beelden zijn prachtig, en de film geeft je steeds het idee dat er iets spannends of belangrijks gebeurt. Het is mooi gefilmd en goed te volgen.
- Maar veel van wat het laat zien is uiteindelijk compleet onbelangrijk (of zegt eigenlijk niks).
- Het duurt veel te lang voordat de moord plaatsvindt (en daarna gaat alles dus in een gehaaste stroomversnelling).
- En de “onthulling”, hoewel interessant, had je eigenlijk niet kunnen weten. (Hoewel een simpele gok, op basis van mijn ervaring als schrijver, ons bijna direct op het perfecte spoor bracht.)
Ik wilde in eerste instantie een recensie schrijven, maar met deze introductie heb ik eigenlijk alles wel gezegd. Ik geef de film een 5/10. Prima om te zien, zit redelijk goed in elkaar, maar het is style over substance. En dat is iets dat een detectiveverhaal echt niet kan gebruiken.
Na het kijken van deze film … stonden wij allemaal op en gingen naar bed :p Geen discussie, geen napraten, geen interesse meer. Op het eerste gezicht lijkt er weinig aan te merken op de film, maar ook weinig positiefs te benoemen.
Daarom heb ik dit artikel maar een “filmanalyse” genoemd waarin ik ga onderzoeken waarom het mysterie in deze film “faalt” en hoe dat beter zou kunnen.
Hierbij geef ik natuurlijk alle denkbare spoilers!
Vaagheid voor spanning
De film wil heel graag spanning opbouwen in de meeste scenes. Je krijgt bijzondere cameraperspectieven, een mysterieus muziekje, bizar slecht verlichte ruimtes, je kent het.
Maar het betekent niks.
Ze laten niks zien dat daadwerkelijk belangrijk is. Er gebeurt (meestal) niks dat het mysterie of verhaal verder brengt—vaak wordt het verhaal zelfs onnodig stilgezet.
Ik zal twee voorbeelden geven.
De Slangenbezweerder
Helemaal aan het begin van de film, staat Poirot (de detective) te praten met Linnet (de vrouw die uiteindelijk wordt vermoord). Ze staan vlakbij zo’n slangenbezweerder, gehuld in doeken zodat je het gezicht niet ziet. (Niet geheel verrassend, speelt dit verhaal zich af in Egypte, rondom de nijl.)
Halverwege het gesprek schiet de slang ineens naar voren en bijt naar Linnet. Poirot slaat het net op tijd weg met zijn stok, anders was ze waarschijnlijk gebeten.
Dit lijkt interessant. Oh, die slangenbezweerder zal de moordenaar wel zijn! Oh, er was al bijna iemand vermoord!
Maar dan … laten ze die persoon gewoon weglopen. Ze doen er niks mee. Komen er nooit op terug. Alsof het compleet normaal is dat iemand z’n giftige slang op je afstuurt.
De rest van de film gebeurt er ook niks meer mee. Er is geen hint of verwijzing naar dat iemand met slangen om zou kunnen gaan (bijvoorbeeld), en dus die bezweerder kon zijn.
Er zijn dus geen consequenties aan de ze actie en ze helpen het verhaal niet verder.
Wat is dan het nut? Er is geen nut. (Het wordt nog erger als je denkt dat dit niet de moordenaar was, maar toeval. Want ja, ze doen zo weinig met deze gebeurtenis, dat dat niet eens zo’n gekke theorie is!)
Hoe kan je dit beter doen? Hier zijn wat simpele ideeën.
- Zoals genoemd, geef hints dat een karakter verstand heeft van dieren, of de taal en cultuur van de omgeving goed kent.
- Laat Poirot de dader achternagaan, na deze gebeurtenis. Niet alleen krijg je een leuke actiescene, tijdens deze achtervolging zou de dader nog iets kunnen laten vallen dat een extra aanwijzing is.
- Of laat de slang Linnet daadwerkelijk raken, waardoor ze verzwakt is tijdens de rest van het verhaal. Iets waarvan de moordenaar vervolgens gebruik maakt. Dan heeft het tenminste gevolgen.
- Haal het helemaal weg. Dit is het teken dat het zinloos is: je kan deze hele scene weghalen en het maakt geen verschil.
Nu is het vaagheid om oppervlakkige spanning te krijgen.
Bezoek aan de tempel
Even later leggen ze de boot even stil zodat ze met z’n allen een bezoekje kunnen brengen aan een tempel langs de nijl.
We krijgen een hoop donkere gangetjes. Alle personages splitsen om een of andere reden, zodat ze in hun eentje lopen door een donkere tempel. Mysterieuze muziek, een paar korte gesprekjes tussen personages met vage dreigementen of uitspraken, en zo is de film weer 15 minuten verder.
Dan valt er ineens een groot blok steen omlaag, bijna op het hoofd van Linnet.
Zie je het patroon hier?
Er komt geen enkele aanwijzing naar wie het kan hebben gedaan. We hebben alleen maar donkere gangen en boze blikken gezien. Wat doet Linnet? “Mwah, laten we snel terug naar de boot gaan.” Het wordt niet verder onderzocht of besproken. Ze beslissen niet om terug te gaan naar veiligheid, want iemand probeert haar overduidelijk te vermoorden.
De gebeurtenis voelt als spannende actie, maar het betekent niks. Er zijn geen gevolgen. Je kan het uit de film halen (samen met de razendsnelle onthulling wie het deed, 30 seconden aan het einde van de film) en het verandert niks.
In dit geval had haar accountant het blijkbaar gedaan, in een emotionele opwelling. Het betekende dus echt niks, want de moordenaar zat er niet achter, en er was geen groter plan.
(Het wordt nog dommer als je beseft dat hij ergens onthult een pistool te hebben. Hij had toevallig een koevoet bij en maakt met grote moeite een steen los die misschien op het hoofd van Linnet valt … in plaats van zijn pistool te richten en te schieten?)
Hoe kan je dit beter doen?
- Je laat zien dat de accountant het deed. Aangezien hij toch niet de moordenaar is, kan je dat prima doen.
- Je laat duidelijk zien welke personages naar boven toe lopen en welke niet.
- Als je bang bent dat dit te duidelijk is, laat je een groep personages aanwezig zijn als de steen valt. Zodat de kijker duidelijk weet “één van deze drie heeft het gedaan”.
- Je laat een gesprek zien tussen de accountant en een ander, waarin hij duidelijk over de rode is, niet helemaal voor rede vatbaar. Als je dit goed schrijft, kan dat gesprek veel informatie geven (die de kijker moet weten om het mysterie op te lossen), terwijl het dus ook onthult wie de steen liet neerstorten.
- Haal het helemaal weg. Nog steeds het grootste teken dat het zinloos is 😉
De algemene les is dat vaagheid nooit goed is. Een goed mysterie is nog steeds moeilijk op te lossen zelfs als je de kijker exact alle informatie geeft die ze nodig hebben. Deze film geeft je helemaal niks concreets. (En de enige concrete stukjes informatie blijken slechts afleiding.)
De moord komt te laat
De moord komt pas rond de 90 minuten. In een film van net ietsje meer dan 2 uur … komt de moord bijna op driekwart.
Dat is bizar. Doe dat niet :p
De voorbeelden hierboven geven aan waaraan we al die tijd kwijtraken: zinloze vage scenes om het idee van spanning of gevaar te geven.
De film neemt dolgraag zeeën van tijd om dingen op te zetten. De karakters, hun relatie, hoe veel ze allemaal een hekel hebben aan die Linnet. We verplaatsen enorm vaak van locatie, nog steeds zonder reden (of gepleegde moord).
Het behandelt een murder mystery alsof het een dramaserie is die 10 uur de tijd heeft en alle karakters en locaties even de revue wil laten passeren. Vervolgens gaat het nergens diep genoeg op in om echt iets voor te stellen. Alleen Poirot (en in mindere mate Bouc) krijgen iets meer verdieping die ik goed vond uitgevoerd.
Als de moord eenmaal is gepleegd … wordt het razendsnel niets anders dan een murder mystery. (Zo overduidelijk dat er in die korte tijd maar liefst 3 moorden worden gepleegd, en uiteindelijk 5 personages sterven!)
Dus waarvoor was al die opzet? Waarom zo lang wachten? Er is geen reden.
(Zelfs als er een sterke reden was, zou ik dit nog steeds twijfelachtig vinden. Elk genre heeft bepaalde verwachtingen en bepaalde eigenschappen die dat genre definiëren. Bij een detective verwacht men binnen 15 minuten een lijk te hebben en een interessante zaak. Als ze daarvoor eerst een dik uur door langzame, zinloze scenes moeten … )
Hoe kan je dit beter doen? Nou, ja, de moord veel eerder laten plaatsvinden. Alle details over de personages, relaties, backstory, en meer kan naar boven komen terwijl je de zaak oplost. Sterker nog, dat is een veel natuurlijker moment om het te vertellen. Nu werd het wat onnatuurlijk in de dialogen gepropt. Maar als je een detective hebt die je ondervraagt over je verleden …
De meeste verhalen hebben één belangrijke gebeurtenis die het verhaal in gang zetten (het eerste hoofdstuk, het absolute begin), en even later één belangrijke gebeurtenis waarmee je definitief in het verhaal zit (het moment dat de hoofdpersoon niet meer terug kan). Die tweede gebeurtenis verwacht men rond de 10% tot 20%.
Voor detectives is die tweede gebeurtenis de moord. Die gebeurtenis begint definitief de zaak, en je kan overduidelijk niet meer terug. In een 2 uur durende film, wil je die dus ergens rond de 15 minuten hebben. Als je het pas een uur later doet, ben je eigenlijk geen detective meer aan het doen—en ik weet niet wat je wél aan het doen bent.
Dat brengt mij bij het laatste punt.
Geen opzet, alleen onthulling
En dan kom je bij het einde van de film. Voor twee uur heb je mondjesmaat details gekregen (door alle vaagheid heen). Je weet nog steeds niet echt wie iedereen is, waar ze voor staan, en of ze het misschien hebben gedaan. Daarvoor weet je gewoon veel te weinig.
Ook krijg je een paar ondervragingen met Poirot, maar dat zijn slechts korte gesprekjes die nog steeds voelen als “expositie”. Zelfs na 2 uur heb je het idee alsof de film je nog steeds moet vertellen wie iedereen is. Je krijgt razendsnel iets van concrete informatie … maar ook meteen het bewijs dat dit niks voorstelt.
Poirot komt met een nieuwe theorie, je denkt even dat de film eindelijk goed wordt, maar dertig seconden later stopt iemand de ondervraging met iets dat praktisch de hele theorie teniet doet. (Dit valt opnieuw in de categorie “spanning zonder betekenis of gevolgen”.)
Je hebt geen idee wie het heeft gedaan. Dat is op zich niet erg: als je al vanaf de eerste tien minuten weet wie het heeft gedaan, valt zo’n detective nogal in het water.
Het grotere probleem is dat je geen idee hebt waar je moet beginnen. Je hebt geen theorieën, geen argumenten, geen bewijs … en ook helemaal geen zin om ernaar te zoeken.
Dus je kijkt zo’n film en denkt “jaa jaaa vertel ons nou maar wie het heeft gedaan, want hints ga je ons niet geven”.
De onthulling
Dan komt de onthulling. En het is best een prima onthulling. Net wat meer twists of details dan je verwacht, en achteraf gezien is het redelijk logisch.
Dit is mijn samenvatting.
De man van Linnet en zijn vorige geliefde houden eigenlijk, stiekem, nog heel veel van elkaar. De man wilde simpelweg alle rijkdom van Linnet hebben, en dan vluchten met die ander. Dus ze maakten dit hele plan om een nepruzie te hebben, waarbij zij op hem schoot. Dit was geen écht schot: hij gebruikte verf om te doen alsof hij bloedde, het was een losse flodder.
In de chaos die volgde, zou hij Linnet vermoorden. Vervolgens hadden zowel hij (met zijn wond) als zij (slapend in een andere kamer) een alibi. Maar de dienstmeid had hen gezien, dus die moesten ze later ook nog vermoorden. Bouc had dat gezien, waardoor hij even later ook werd geschoten.
Waarom vind ik deze onthulling toch best prima?
- De man van Linnet (en zijn eigenlijke liefde) krijgen overduidelijk een alibi en worden dus totaal niet ondervraagd of verdacht.
- Dit is logisch en goed voor het verhaal: in het hoofd van de kijker worden deze twee dus automatisch opzij geschoven. Ze worden niet eens meer meegenomen bij de vraag wie de moordenaar is.
- Maar het geeft ook intelligentie aan de moordenaar. Dat ze zoiets zouden plannen en uitvoeren. Het is altijd leuker als de “slechterik” in een verhaal daadwerkelijk capabel is.
- Het idee dat twee mensen zouden kunnen samenwerken, is een logische stap die toch de onthulling een beetje verhuld.
- Op dezelfde manier is het een goed rookgordijn dat de drie moorden misschien niet door dezelfde persoon of met dezelfde reden plaatsvonden.
- Het idee dat tijdstippen niet kloppen (omdat Bouc loog, bang te verraden dat hij eerder de dode Linnet had gezien) is ook een goed rookgordijn, dat toch logisch is. Hoewel dit ook onder “vaagheid” valt (want we krijgen nergens exacte tijdstippen), dus ik moet wat minpunten geven.
Maar had je dit kunnen weten? Nee.
Er is nergens een duidelijke hint dat die man en zijn geliefde nog steeds enorm verliefd zijn. Er is nergens een hint dat hij in staat zou zijn om te moorden, of Linnet dermate haatte dat hij het zou doen. Er is nergens een duidelijke hint dat het eerste schot op die man in scene is gezet. Er is nergens een duidelijke hint dat de ketting werd gestolen door Bouc en waarom.
(Sterker nog, aan het begin heb je een korte scene waarin de dienstmeid van Linnet de ketting even “uit de doos haalt en verwonderd bekijkt”. De film wil doen alsof dit een “hint” is. Maar dit betekent letterlijk niks. En als die dienstmeid er wel iets mee te maken had, dan is dit geen “hint”, maar gewoon “hier is de helft van de oplossing”.)
Ik denk dat dit het beste wordt gekarakteriseerd door de pistolen. Het moordwapen is nogal belangrijk in zulke verhalen. Vaak komt een deel van de oplossing door goed op te letten wat het moordwapen was, waar het vandaan kwam, waar het heen ging.
In dit verhaal, wordt er in die eerste 90 minuten één pistool gepresenteerd. Na de moord is dat dé grote, interessante vraag. Wie heeft zijn kans gegrepen en dat pistool gepakt?
Vervolgens … presenteert de film nog twee mensen met een pistool. Uit het niets, hebben twee andere personages ook nog eens een pistool. Eentje heeft zelfs exact hetzelfde pistool als het moordwapen.
De film had het juiste idee (in eerste instantie), en verpestte het toen zelf. Door al die pistolen toe te voegen, maak je het mysterie onnodig ingewikkeld. Ineens zijn er drie mogelijke moordwapens. Je had géén idee dat ze bestonden, maar in de laatste twintig minuten zijn ze er ineens.
Daar kan je maar op twee manieren op reageren.
- Als die wapens nu pas verschijnen, zijn ze vast compleet onbelangrijk. Het heeft dus geen nut en kan uit het verhaal.
- Als die wapens een belangrijk onderdeel waren, had ik dat nooit kunnen weten. Ik voel me verraden. Het wordt te ingewikkeld om nu nog na te denken over wie de moordenaar kan zijn. De doodzonde van een detective.
Hoe zou het beter kunnen?
Ik tel één goede aanwijzing in deze film: de rode verf. Meerdere keren vraagt de moeder van Bouc of iemand haar rode verf heeft gezien. In haar schilderij klopt alles, behalve de kleur van Boucs gewaad, want die was rood (en die kleur is ineens vermist).
Uiteindelijk is deze verf dus gebruikt om bloed “na te doen”, toen de man van Linnet zogenaamd in zijn been werd geschoten.
Het is niet perfect, maar het is iets is. Dat lijkt de film ook te beseffen: dit wordt zogenaamd als “bewijs” aangedragen als de moordenaar zegt “you have no proof!” (Het is natuurlijk geen bewijs, maar ach, laten we dat eventjes negeren.)
Het was nog beter geweest als we de lege verftube hadden gevonden, bijvoorbeeld op het nachtkastje van Linnet. Als die schilder ergens een mysterieuze (maar subtiele) opmerking had gemaakt over hoe “haar bloedrode verf” zoek is, of hoe “ze eindelijk de perfecte kleur rood had gevonden voor bloed, en nu was hij weg!”
We hebben ietsje meer nodig, ietsje meer hints. Onthoudt mijn uitspraak: een mysterie dient zoveel mogelijk informatie te geven zonder vaagheid. Maar het moet deze informatie op een slimme manier geven, zodat het mysterie nog steeds lastig te kraken is.
Hoe zou het beter kunnen? Nou, meer van dit soort dingen!
- Bijvoorbeeld, de detective hoort die man en zijn geliefde “ruziën”. Dit voelt normaal, voor de kijker. (Ze haten elkaar, natuurlijk hebben ze ruzie.) Maar dan, als ze hun nepruzie doen en de moord plegen … zeggen ze precies dezelfde zinnen. De oplettende kijker weet nu dus dat het in scene was gezet. (Maar 99% van de kijkers zal het missen.)
- Er zijn maar twee pistolen. Allebei worden ze vroeg bekend gemaakt, evenals wie ze bezit, waarom, en waar ze worden opgeslagen. (Het grootste deel van de informatie moet niet pas in het laatste half uur plotseling erbij komen!) Je dropt duidelijke hints naar wie wapentraining heeft en wie niet, wie goed kan richten en wie niet.
- Maak de ketting daadwerkelijk belangrijk. Onthul vroeg in de film dat het ding ongelofelijk veel geld waard is. Dat een paar karakters vrij duidelijk uit zijn op meer geld. Waar de ketting ligt opgeslagen, wie in staat zou kunnen zijn om hem te stelen. Onthul al halverwege wie hem daadwerkelijk heeft gestolen. Nogmaals, dit is concrete informatie, die tegelijkertijd de oplossing niet weggeeft. (In dit geval had Bouc hem gestolen, met semi-goede redenen. Iets dat we nu héél laat te weten krijgen. Te laat om nog mee te nemen bij onze gedachtne.)
- Een andere hint naar de “nepruzie” is dat het aantal kogels niet klopt. Er zouden twee kogels moeten missen, maar er zijn dus eigenlijk drie kogels afgevuurd. (Een nepkogel, eentje in het been van de man, eentje in Linnet.) Dit is specifieke informatie die de kijker moet weten! Dus vertel dit. Laat zien welke personages extra munitie zouden hebben (om dit tekort aan te vullen). Laat zien dat de detective die losse flodder ontdekt.
Hopelijk is het idee duidelijk. Er zijn allerlei specifieke, concrete stukjes informatie die je kunt geven. Je moet ze allemaal geven aan de kijker.
Verminder de hoeveelheid informatie. Als je 10 personages hebt, en 4 daarvan hebben een pistool, dan maak je het gewoon té ingewikkeld. Het is te veel om bij te houden voor de kijker, dus ze stoppen met meedenken. En de meesten kijken detectives nou niet voor hun enerverende plot of karakters.
Als je de informatie op een slimme manier geeft, zet het de kijker automatisch op het verkeerde spoor. Dan lijkt iets overduidelijk X te betekenen, terwijl het Y is als je er iets anders naar kijkt.
Alleen de écht oplettende kijker weet al vroeg de puntjes te verbinden en het antwoord te vinden. En dat … is goed! (Net zoals de student die écht goed heeft geleerd, een makkelijke 10 dient te halen op de toets.)
De meeste kijkers komen slechts in de buurt. Velen zullen een theorie hebben die half klopt, half niet. En nadat ze die hebben uitgedacht, krijgen ze 10 minuten later het bevredigende antwoord.
Het doel is niet om een ongelofelijk complex, onnavolgbaar moordmysterie te krijgen. Het doel is een mysterie schrijven waarvan de gemiddelde kijker voelt, als ze ietsje langer nadenken, als ze ietsje beter opletten, dat ze hem eerder kunnen oplossen dan de detective.
Conclusie
Poeh, dat is een hoop kritiek en algemene schrijverslessen.
Als je dit zo leest, zou je denken dat ik de hele film verschrikkelijk vind. Dat is niet zo. Het is … oké. Misschien een diepere onvoldoende dan een 5. Want als je dit zo leest, kan je alleen concluderen dat het hele mysterie dus van geen kant klopt. De film is zowel geen detective als geen goed drama. Het is een verzameling scenes die spannend moeten voelen, maar uiteindelijk niks voorstellen.
Dit had een hele sterke film kunnen zijn. De setting is prachtig. Meerdere personages vastzetten op een boot is natuurlijk slim. (Net zoals meerdere personages vastzetten op een trein zoals bij Murder on the Orient Epxress.)
Het zorgt dat de groep verdachten al van te voren vastligt en nooit groter wordt. Het zorgt dat je automatisch in beweging bent, wat urgentie en voorwaarts momentum geeft aan zo’n detective. (Zodra je aankomt op je bestemming, kan iedereen het voertuig verlaten en laat je de moordenaar glippen!)
Ook de opzet is goed. (Dat dacht ik meteen toen het gebeurde, en de mensen waarmee ik kijk maakten dezelfde opmerking.) Een vriendin introduceert haar geweldige nieuwe vriend waarmee ze haar leven wil delen aan Linnet. Linnet steelt vervolgens die vriend. De vriendin blijft ze achtervolgen en stalken, tot aan hun bruiloft.
Een hele snelle manier om automatisch personages, conflict, en potentieel motief neer te zetten.
In de introductie zei ik dat ik met een “goede gok” de onthulling eigenlijk al eerder wist. Die gok was dus niet gebaseerd op het mysterie zelf of de hints die waren gegeven. Want ja, die waren er nauwelijks. Ik merkte simpelweg dat die twee (de man van Linnet, de geliefde) sinds de moord compleet buiten beeld waren gebleven in de film. Tja, dan moesten die twee het wel zijn. Zo’n verhaal wil doorgaans slim zijn en “de meest onwaarschijnlijke kandidaat” kiezen als moordenaar.
(Ook vond ik het verdacht dat de tijdstippen van gebeurtenissen vaag bleven. Mijn tweede gok was dus dat hier iets niet klopte en dat de moord eerder was gebeurd, of dat die man best even ergens heen had kunnen lopen. Mijn derde gok was dat de verschillende moorden niet perse door dezelfde persoon waren of met dezelfde reden … want dat doen ze meestal in dit soort verhalen. Dus een handlanger, dus nog waarschijnlijker dat zij het waren met z’n tweeën.)
Ik miste details, maar deze gok kwam aardig in de buurt. Nog belangrijker: de film was zo vaag dat ik niet eens moeite wilde doen om er verder over na te denken. Ik waagde precies één gok aan het begin (compleet fout), en één gok vlak na de moord, en verder interesseerde het mysterie niet zo.
Na wat meer onderzoek, ontdekte ik dat het originele boek inderdaad meer personages had en een veel sterker plot. Meer concrete details, minder vaagheid.
Die hele Bouc? Zit totaal niet in het boek. Die hebben ze erbij gestopt omdat hij zo populair was van de eerste film. Maar de film bedenkt een heel tweede mysterie rondom hem en besteedt ongelofelijk veel tijd aan zijn liefdesleven. En het had al zo weinig tijd, dankzij de vele zinloze scenes.
(Overigens was ik wel blij om Bouc weer te zien. Leuk karakter, leuke acteur, zo begin je de film meteen goed. Jammer dat hij stierf in deze film. Maar omdat het een detective was, geen al te geslaagd karakter drama, voelde ik er bijzonder weinig bij. Moord is te verwachten. De meeste personages ken je maar 60 minuten, en je kent ze nooit echt goed.)
Tot zover mijn analyse van deze film.
