Dit is geen filmrecensie over een onlangs verschenen film, want The Prestige is inmiddels al meer dan vijftien jaar oud. Het is een kort artikel over waarom ik dit zo’n geweldige film vind. En wat je ervan kunt leren als je zelf verhalen / scripts schrijft.
Een tijd geleden publiceerde ik een artikel over Klassieke Verhalen. Het gaat over het idee dat bepaalde eigenschappen zorgen dat een verhaal de tand des tijds doorstaat. Dat het aanspreekt bij vrijwel alle leeftijden of bevolkingsgroepen, en zo sterk is dat het voelt als een legende die al 10,000 jaar wordt overgeleverd. (In plaats van een script dat iemand een jaar geleden heeft bedacht en uitgewerkt.)
The Prestige zou ik een klassiek verhaal noemen. Ik denk dat bijna iedereen de film wel kan kijken en geboeid zal zijn. (Niet iedereen zal het een geweldige film vinden, of het nog een keer willen zien, maar dat ga je ook nooit bereiken.)
Spoilers! Voor vrijwel alles in dit verhaal!
Wat is het idee?
Twee jonge goochelaars (Alfred en Angiers) werken samen met een grote, succesvolle goochelaar aan een gevaarlijke act: hun assistente wordt geboeid in een watertank gegooid en moet daaruit ontsnappen. De assistente is tevens de vrouw van Angiers.
Op een dag gaat het mis. Ze weet niet op tijd te ontsnappen en verdrinkt. Angiers weet zeker dat Alfred in zijn enthousiasme voor spektakel een veel te moeilijke knoop heeft gelegd en dus schuldig is.
Vanaf dat moment ontstaat er een rivaliteit tussen de goochelaars die steeds meer uit de hand loopt. Ze verzinnen steeds nieuwe trucs om succesvoller te worden dan de ander—maar proberen ook stiekem elkaars shows te saboteren.
Totdat Alfred wordt gevonden boven het dode lichaam van Angiers en in de gevangenis belandt.
Daarmee begint de film.
Hoezo begint de film daarmee?
De laatste jaren heb ik steeds meer geleerd hoe krachtig het is om verhalen niet chronologisch (“rechttoe rechtaan”) te vertellen. De meeste verhalen zijn namelijk niet het meest interessant op hun chronologische begin of einde.
Aan het begin_,_ tja, moet alles nog opstarten. Het conflict wordt pas net geïntroduceerd. De eerste kleine problemen ontstaan pas net.
Aan het einde, tja, worden alle geheimen onthuld en alles netjes afgerond (als het goed is). Dingen stoppen, gaan dicht, of worden logisch verklaard.
De meest spannende en interessante scenes zitten daar tussenin. Als verhalenverteller heb je de geweldige toverkracht om deze scenes naar voren te halen. Om met flashbacks of tijdsprongen hetzelfde verhaal veel interessanter neer te zetten. Om stukjes gefragmenteerd of verkeerdom aan de kijker te geven, waardoor iets een betere puzzel wordt.
Deze film—zoals de meeste Nolan films, overigens—gebruikt dat op alle manieren.
Het eerste shot
Het eerste shot is mysterieus en zet de toon. Tegelijkertijd is het het antwoord op één van de grote mysteries in het verhaal. Maar dat weet je als kijker op dat moment niet. Ik vind dit geniaal.
Dit eerste shot laat namelijk een hele berg identieke hoeden zien in een grasveld. Als kijker denk je “ja, ja, het is een film over goocheltrucs in de 19e eeuw”. Pas later in de film bouwt Tesla een machine, en om die te testen stoppen ze Angiers’ hoed er steeds in. Ze denken steeds dat de machine niet werkt en dat er niks gebeurt.
Maar dat eerste shot geeft dus een overduidelijke hint naar het antwoord: de hoed wordt verdubbeld en komt even verderop in dat grasveld terecht. Als de hoofdpersonages dit even later ontdekken, voelt geen enkele kijker zich bedrogen, want ergens onbewust wisten ze dit antwoord al.
Les nummer één: geef je lezer de oplossing (of een héle sterke hint) voor je mysterie helemaal aan het begin. Het mag best overduidelijk zijn. Want als je de oplossing geeft voordat je het mysterie opent, maakt de lezer nooit direct die connectie.
De opening
Daarna komt dus de scene waarin Angiers zijn goocheltruc uitvoert, een verdrinkingsdood sterft, en Alfred als moordenaar wordt aangewezen. Dit is een geweldige opening: het is thematisch, het heeft spanning, en het introduceert meteen het duidelijke conflict.
Maar het is geen opening. Het is het midden van het verhaal.
De rest van de film wissel je steeds heen en weer tussen dingen die daarvoor gebeurden en dingen die daarna gebeurden.
Dit geeft de hele film het gevoel van een puzzel, een mysterie, een goocheltruc.
Maar het zorgt ook dat de film constant als een razende trein vooruitgaat. Want er komen constant nieuwe “gaten” in het verhaal, waarvan je als kijker dolgraag wilt dat ze worden opgevuld.
Dit had, natuurlijk ongelofelijk verwarrend kunnen zijn. Maar daarvoor gebruikt Nolan de tweede truc die verhalenvertellers hebben: dagboeken, herinneringen en andere opgeslagen dingen van vroeger :p
Zowel Alfred als Angiers krijgen elkaars dagboek in hun bezit, vrij vroeg in de film. Je gaat vrijwel nooit “zomaar” terug in de tijd. Het begint altijd met een shot dat ze dat dagboek weer lezen, en een voice-over met wat er in dat dagboek staat. Zo weet je als kijker meteen “oh ja, hier komt een flashback van voor dat moment, want X leest het dagboek”.
Omdat ze dat dagboek natuurlijk chronologisch lezen, zorgt dit alsnog voor het gevoel dat het verhaal netjes chronologisch gaat. Dat voorkomt verwarring of onnodige complexiteit.
Les nummer twee: plaats je meest interessante scene als eerste in je verhaal. Gebruik daarna flashbacks of tijdspringen om alles daaromheen op te vullen. (Het stukje ervoor, het stukje erna. Hoeveel tijd je neemt hangt natuurlijk af van je idee en je verhaal.) Maar voeg ook één element toe dat duidelijk chronologisch gaat en langere tijd nodig heeft. Een dagboek dat iemand leest is natuurlijk goed, maar ook wat cliché. Voor hetzelfde geld kies je een filmrol en kost het moeite om die te repareren zodat je steeds een stukje verder kan kijken (van de video opname).
Actie zonder actie
Deze film heeft nauwelijks actie. Althans, dat dacht ik in eerste instantie. Want “actie” staat al snel gelijk aan van die bombastische scenes uit blockbusters of avonturenfilms. Met vechten, dingen die instorten, grote toverspreuken, opzwepende muziek, de lucht wordt ineens grijs—je kent het wel.
Maar dat is eigenlijk de meest saaie, voorspelbare vorm van actie.
Deze film heeft niets daarvan. Maar toch voelt het alsof de film constant spannend is. Er gebeurt altijd van alles. Je blijft niet eindeloos hangen in gedachten of gesprekken—men heeft constant een reden om iets interessants te doen.
Online beschreef iemand dit als: “this film has so much forward momentum it’s unbelievable”
Dat is denk ik een goede term. Voorwaarts momentum. De opzet van de film is zo slim, dat het alsmaar sneller vooruit gaat. Die opening bouwt in één klap momentum op, en die vaart wordt de hele film vastgehouden.
Zonder explosies of vuurgevechten. Zonder dat links en rechts doden vallen of monsters verschijnen. Maar bijna elke scene heeft één handeling die verrassend is of alles vanaf nu verandert—één actie—en dat is precies het juiste aantal.
Ik heb een paar dagen nagedacht over dit idee. Hoe kan je dit hard maken? Kan ik hier een definitie voor vinden? Hoe kan je zelf je verhalen dit momentum meegeven?
In mijn ogen komt het neer op karakter, en dan wel de menselijke natuur. De enige manier waarop je het momentum in een verhaal vasthoudt, is als alle hoofdpersonages een intrinsieke reden hebben om niet stil te zitten en alsmaar overal op te reageren.
De kernthema’s van deze film zijn perfect geschikt: wraak, rivaliteit, obsessie en liefde.
Wie wraak wil, zal steeds nieuwe dingen verzinnen om die wraak te krijgen. Het stopt pas als diegene zijn gram heeft gehaald—of dood is.
Hetzelfde met rivaliteit en competitie. Zelfs als jij vandaag wint … dan wint die ander misschien morgen. Het houdt niet op.
Obsessie is het toonbeeld hiervan. Wie geobsedeerd is met iets, zal steeds meer grenzen overschrijden om dat te behalen. Dus wat het verhaal ook tegen diegene aangooit, ze blijven op volle vaart doorrennen.
En liefde is uiteindelijk, stiekem, de oorzaak van bijna al het leed in deze film. Angiers kan het ongeluk met de assistente niet loslaten omdat het zijn vrouw was waarop hij smoorverliefd was. Alfreds geheim—dat hij een dubbelleven leeft met zijn tweelingbroer—wordt uiteindelijk ontdekt omdat beide broers van iemand anders houden. De ene Alfred houdt zielsveel van zijn vrouw, de ander van de nieuwe knappe assistente. En die liefde kunnen ze niet opzij zetten of verenigen, waardoor alles vrij onnodig misgaat en uit de hand loopt.
Er is een reden dat de meeste wereldberoemde (oude) verhalen draaien om wraak, jaloezie en liefde :p
Les nummer drie: ik denk dat bijna elk verhaal minstens één van deze emoties in de kern moet hebben (wraak, jaloezie/rivaliteit, obsessie, of liefde) als je het van begin tot eind momentum wilt meegeven. Dat voelt misschien alsof je in herhaling valt of niet origineel bent. Maar ja, verhalen blijven voor mensen, en dit is de sterkste kant van de menselijke natuur.
Elke scene belangrijk
Ik kan geen enkele scene bedenken in de hele film, zelfs niet na meerdere keren kijken, die niet een duidelijke functie heeft. Alles geeft informatie, stuwt het plot vooruit, of onthult meer van het mysterie en de karakters.
Dit is een logisch gevolg van de slimme opzet. Maar ook een element van vaardig verhalen vertellen.
Bijvoorbeeld, neem het moment dat Angiers beseft dat zijn hoed wordt gedupliceerd. Hij beseft dit doordat hij zelf op het veld stuit, nadat hij twee katten heeft gezien die er precies hetzelfde uitzien.
Dit wordt niet besproken. Dit wordt niet letterlijk verteld aan de kijker. En zodra Angiers’ blik verandert naar eentje van besef … knipt de film meteen naar de volgende scene waarin ze de gevolgen hiervan bespreken. Die scene is ook vrij kort, maar geeft precies de informatie die nodig is om verder te gaan met het verhaal. (“Zo werkt de machine dus. Maak hem snel af zodat ik hem kan gebruiken in mijn goocheltruc.”)
De meeste films zouden hier lang op blijven hangen. Misschien een opzwellend muziekje, of de schrijver die zichzelf feliciteert met wat voor slimme onthulling die wel niet heeft bedacht. Misschien zouden ze het meerdere keren herhalen—om zeker te zijn dat de kijker het écht door heeft—en dan stoppen. Misschien gaan de karakters er daarna een lang gesprek over hebben.
Allemaal prima, maar niet het beste idee in mijn ogen.
Je grootste onthullingen moet je interactief maken:
- De lezer / kijker beseft het zelf.
- En nadat je de informatie hebt gegeven die nodig is voor dit besef … stop je het hoofdstuk! (Of je knipt weg, in de film.) In die pauze krijgt de kijker even de tijd om het te bedenken en te laten inzinken.
- Maar het allerbelangrijkste van elke onthulling, is het gevolg. Een onthulling op zich is niet zo interessant. Hoe de personages en het plot nu verder gaan na deze radicale verandering, dát is wat mensen willen weten!
Ik zal nog een snel voorbeeld geven, en dan heb ik denk ik wel genoeg gezegd.
Helemaal aan het begin van de film komt iemand de “watertank” inspecteren waarin Angiers is gestorven. De inspecteur zegt, terecht, dat het slot is vervangen. Normaal gesproken zit er een “nepslot” op dat de goochelaar zo kan losmaken. Maar deze was vervangen door een écht slot, waardoor Angiers niet kon ontsnappen.
Dit is een héle korte scene. Het geeft de kijker duidelijk de informatie: dit was een moord met voorbedachte raden, waarschijnlijk is Alfred of iemand schuldig. Het bevestigt het idee dat het verhaal in je hoofd wil hebben: dit was een moord, deze persoon is dood, Alfred zit daarvoor in de gevangenis. Als kijker denk je dat je een soort detective film volgt, waarbij je langzaam clues verzamelt.
Maar het is afleiding. Uiteindelijk blijkt Angiers dus zichzelf te verdubbelen, elke avond, en de dubbelganger te laten verdrinken om de sporen uit te wissen. Er zat altijd een echt slot op die watertank. Alfred heeft niemand vermoord en heeft er niks mee te maken.
Zelfs een korte, compleet logische scene waarin twee mensen praten over het soort slot op een watertank … is interessant en vervult meerdere belangrijke functies.
Les nummer vijf: geef elke scene één duidelijk doel. Het moet minstens één ding vooruit brengen (plot, personage of mysterie). Als het gaat om personages, maak een lijst van al hun eigenschappen (positief of negatief) en alle rare dingen uit hun verleden. Zorg dan dat elke scene één nieuwe kant van het personage belicht, als je echt heel efficiënt wilt zijn.
Een mysterie, zelfs als je het antwoord weet
Dit is mijn laatste pluspunt van de film. Wat het, in mijn ogen, boven andere héle goede (moord)mysteries tilt.
Zodra het mysterie is opgelost, alle antwoorden gegeven, het beeld op zwart … blijf je alsnog achter met vragen. Niet omdat iets niet is uitgelegd. Niet omdat de film onduidelijk was. Maar omdat het handelen van de personages, en de oplossingen van de mysteries, allerlei filosofische gevolgen hebben waarover je hoofd wil nadenken.
De film weet van begin tot eind actie, plot en puzzel te zijn—maar aan het einde plotseling nog iets diepers dan dat.
Online discussiëren mensen nog steeds over wat Angiers nou precies heeft gedaan. Hij had dus die machine waarmee hij zichzelf elke avond verdubbelde, waarna hij zijn “kloon” vermoordde. Maar eerder in de film wordt de vraag opgeworpen of het wel een kloon is. Zijn ze niet allebei “de Angiers”?
Ook wordt opgeworpen, richting het einde, dat Angiers nooit wist waar hij terecht zou komen. Dat hij altijd bang was dat deze avond hij degene was die in de bak met water viel en verdronk.
Had hij geluk dat dit nooit was gebeurt? Is er wel een “echte Angier”? Of was de helft van de tijd zijn kloon degene die overleefde, maar dacht dat hij de originele was en wéér geluk had gehad?
Zou ik hetzelfde doen? Als ik me inleef in deze tijd en deze rivaliteit, hoe ver zou ik gaan om de beste goochelaar te zijn met de meest onbegrijpelijke truc? Zeker niet zo ver als kloon zelfmoord elke avond, toch?
En dan Alfred. Met zijn dubbelleven. Zelfs als je helemaal begrijpt wat hij heeft gedaan en waarom, zijn er nieuwe gevolgen. Delen van de film die je ineens anders ziet of begrijpt. Uitspraken die eerst raar leken, zijn nu plotseling logisch.
Je wilt de film nog een keer zien. Want de onthulling zorgde alleen maar voor méér interesse.
En dat is denk ik het toonbeeld van een klassiek verhaal: zelfs als je precies weet hoe hij gaat, zelfs als je hem net hebt gezien … wil je hem nog een keer zien. Want zo goed is het verhaal.
Les nummer zes: je weet dat onthullingen goed in elkaar zitten, als je alle antwoorden kan geven … en mensen willen alsnog meer antwoorden. Een onthulling die hangt op een kleinigheidje of iets buiten de personages is meestal véél minder ingrijpend dan eentje die compleet hangt op de personages. Een onthulling die verrassend is om hoe wrang of extreem mensen kunnen handelen op basis van trauma of emotie. Niet omdat de kijker niet toevallig het moordwapen aan de muur zag hangen in minuut twintig.
Conclusie
Ik schrijf dit artikel omdat ik de film laatst nog eens keek, met anderen die hem nog nooit hadden gezien. Ik kijk vrijwel nooit dingen een tweede keer, dus dat zegt al genoeg.
Maar omdat ik het einde al wist, kon ik dus vanaf het begin alle clues al opvangen. En het zijn er veel. Als je het einde kent, zie je ineens hoe het script je werkelijk elke minuut een overduidelijke hint geeft naar hoe het gaat (af)lopen. Maar de eerste keer dat je het kijkt? Door de slimme opzet, en niet-chronologische structuur, heb je géén idee.
Ik merkte dit ook bij mijn medekijkers. Halverwege de film was er een héél kort moment (een paar minuten) dat ze wat onrustig werden en naar hun mobiel reikten. Maar toen kwam de volgende actie en werd het momentum weer opgevoerd. Ze gingen letterlijk rechtop zetten en eentje zei “oh oh ik ben helemaal invested nu”.
(Het is enigszins verdrietig dat ik nu “hoeveel zitten mensen op hun smartphone terwijl we samen iets kijken/doen” als graadmeter gebruik van hoe goed of interessant het is. Andersom, het feit dat The Prestige dit aantal dus tot “maximaal 1 minuut” wist te brengen, geeft aan wat voor sterk verhaal het is.)
Tot zover mijn gedachten over deze geweldige film. Ga hem kijken! (Het is gebaseerd op een boek. Maar de film schijnt echt stukken stukken beter te zijn, dus houd het daar maar bij.)
Het helpt natuurlijk ook dat alle acteurs stuk voor stuk geweldig zijn. Wat niet helpt is de poster die ik enigszins lelijk en onpasselijk vind. Ik zie die voorkant nu pas voor het eerst. (Bewust, in ieder geval.) Deze film werd 10 jaar geleden aan mij voorgesteld door een vriendin op de middelbare school. Ik heb hem toen met haar gekeken. Als ze eerst de poster had laten zien, weet ik niet of ik hem had willen kijken :p
