De afgelopen jaren heb ik bijna non-stop met mijn neus in een “publishing” programma gezeten. (Eerst Adobe InDesign, daarna Affinity Publisher.)
Waarom? Nou, ik heb voor zo’n 10 eigen (bord)spellen een spelregelboekje gemaakt. En een handvol volledige boeken (in eigen beheer) uitgegeven.
En elke keer als ik bezig was, stoeide om iets er goed uit te laten zien, mijn haren uittrok toen ineens allerlei dingen verschoven waren of anders eruitzagen, de computer afsloot als het programma na twintig plaatjes ineens crashte, dacht ik: waarom doen we het in hemelsnaam nog op deze manier?
Deze “publishing software” wordt nog steeds flink ontwikkeld en gebruikt. Sterker nog, Affinity Publisher bestaat pas sinds twee jaar geleden. (En de enige reden dat ik het kon gebruiken, was omdat ze een 100% gratis beta versie aanboden aan iedereen.)
Maar ik zie het nut niet. Het heeft veel te weinig (makkelijke) opties om dingen mooi eruit te laten zien. De programma’s hebben vaak een interface uit het jaar nul en een “workflow” die je eerder uit de flow haalt.
En waarom komt dat? Omdat we inmiddels in het digitale tijdperk leven. Mensen zijn websites gewend, interactieve dingen, strakkere programma’s, meer mogelijkheden. En zodra mensen hadden ontdekt hoe krachtig websites waren, lieten ze al die papieren media snel achter zich.
Hoe vaak kom je wel niet een website tegen die er gewoon prachtig uitziet? Mooie lettertypes, mooie opmaak, plaatjes eromheen, animaties, etcetera. Het ziet er fijn uit, het navigeert fijn, het leest fijn.
Ik weet uit ervaring dat dit makkelijker en sneller te maken is dan een strak boek dat maar één vast ontwerp heeft dat er redelijk uitziet, zolang je maar een beetje websitecode kent.
Inmiddels heeft iedereen, in z’n broekzak, het middel om zowel websites te maken als te gebruiken. De programmeertalen die we gebruiken voor websites zijn sterk genoeg om (redelijk makkelijk) zulke ervaringen neer te zetten.
Dus de conclusie is eigenlijk onontkoombaar: elk boek zou gewoon een website moeten zijn.
Andersom gezegd, als je iets wilt delen met de wereld (een verhaal, een handleiding, wat dan ook) moet je beginnen met een website bouwen, en die daarna omzetten tot een boek (als je wilt).
In dit artikel leg ik uit hoeveel beter het is om met websites te beginnen en hoe ik dat uiteindelijk zelf heb toegepast (en jij dat ook kan).
Het grote probleem
Neem dit blog als voorbeeld. Ik denk dat het er behoorlijk goed uitziet. Welke pagina je ook bezoekt, er zijn een hoop algemene stijlen en plaatjes die met je meegaan (zoals de getekende “doodles” op de achtergrond, de grote rode koppen, de getekende “box” om alles heen, etcetera). Het kostte mij ongeveer een week om het thema voor dit website te onwerpen en toe te passen.
Zelfs al zou je me een half jaar geven, ik zou het niet kunnen reconstrueren in zo’n programma. Ondanks al mijn ervaring met het krachtigste programma dat we hebben (Adobe InDesign), zie ik niet hoe je dit doet op een algemene, efficiënte manier die er goed uitkomt in een boek. Daarvoor zijn de middelen, de ideeën, de tools gewoon veel te strak en minimaal.
Dit geldt op grote schaal, maar ook op kleine schaal.
Dit is iets wat je niet kunt doen in InDesign: een algemene opmaak bedenken voor tussenkopjes, zoals mijn rode koppen op dit blog, en die met één druk op een knop overal toepassen.
Het kan niet. Als jij wil dat kopjes er mooi en uniek uitzien, en je wilt dat het voor alles geldt, moet je een combinatie van het volgende doen:
- Kies de juiste kleur, lettertype, en eventueel ruimte/omlijning in de paragraph style. (Dit kan je meteen overal toepassen. Selecteer een stuk tekst, selecteer deze stijl, en het wordt zo’n kopje.)
- Maak plaatjes voor alle grafische elementen eromheen.
- En plaats deze groep plaatjes handmatig rondom elk kopje. (Met wat moeite kan je ze “linken” aan het kopje, zodat ze op z’n minst meegaan als het kopje van plaats verspringt. Maar dat is ook nog een extra stap.)
Bij een website? Dit gebeurt automatisch. Met simpele regels code kan je een bepaalde stijl en opmaak op alle elementen van een bepaalde soort toepassen. (Het is niet eens code. Het is “opmaaktaal”, dat is nog véél simpeler en voor werkelijk iedereen te begrijpen.)
De code hieronder geeft alle grootste koppen (heading 1 = h1) direct allerlei eigenschappen, en als ik dat door de hele website wil veranderen, verander ik slechts een paar regeltjes hier.
Een ander voorbeeld: ik kan niet, hoe hard ik ook probeer, een lijst consistent dichter tegen de tekst erboven aanplakken, of qua ruimte verminderen. Ik doe dat standaard bij al mijn websites omdat het véél fijner leest en duidelijker maakt waar de lijst bij hoort. Maar als ik het in die software wil doen, moet ik door drie hoepels springen en veel handmatig werk verrichten.
Dit is het enige dat je nodig hebt om een lijst op een website mooier te plaatsen:
Dus ondanks mijn liefde voor boeken, mijn liefde voor fysieke dingen om te maken/verkopen/vasthouden, staat 99% van mijn werk online op mijn (vele) websites. Want daar kan ik het met twee vingers in de neus erop zetten, mooi maken, onderhouden, noem het maar op. Hetzelfde grafische niveau verkrijgen met software is veel moeizamer, al dan niet onmogelijk.
Hoe maak je van een website en boek?
Maar Tiamo, van een website kan je niet zomaar een boek maken, toch? Het zijn hele andere media?
Jawel. Easy peasy, lemon cheesy.
Nou, ja, natuurlijk zijn er obstakels en dingen die je moet leren.
Maar het lukte mij binnen een uur om de eerste versie van een testwebsite om te zetten in een .epub bestand dat geldig was. (Dit is het universele formaat voor ereaders.)
En vervolgens kan je dat bestand weer omzetten in een .pdf als je wilt. (Met de gratis software Calibre, bijvoorbeeld.)
En om het nog mooier te maken: je boek is al een website, dus als je wilt kan je het online zetten en zo digitaal aanbieden! (Of je zet alleen de eerste vijf hoofdstukken online, bijvoorbeeld, als marketing.)
Dus ik zie eigenlijk nul reden om deze software nog te gebruiken of het “traditionele” model te volgen. Als je boek echt héél simpel is (gewoon een lap tekst, simpele kopjes, zoals een kale roman), kan je gewoon Word gebruiken en is het ook goed. Alles daarboven is simpelweg véél (maar dan ook véél) makkelijker via het patroon van website => boek.
Maar waarom zijn websites zo makkelijk om te zetten in een epub formaat?
Omdat … en dit zal misschien als een schok komen … dit universele ebook formaat al een website is!
Wow. Wat. Mijn leven is een leugen.
Ik zal het uitleggen.
Ebooks zijn al websites
Pak een ebook. Weet ik veel, misschien heb je ergens nog een bestand liggen. Of vind eentje die je gratis kan downloaden.
Voeg deze toe in dat programma Calibre. (Nogmaals, het is gratis en de gouden standaard voor alles met boeken.) Klik op bewerken/openen/edit. Dus niet dat je het boek gaat lezen, maar dat je de inhoud van het bestand wilt zien.
Wat zie je? Een hele lijst aan websitebestanden.
- Elk hoofdstuk in je boek is een los bestand met de extensie “.xhtml” => webpagina’s worden geschreven in HTML, ook wel HyperText Markup Language
- De opmaak wordt bepaald door een bestand genaamd “stylesheet.css” => webpagina’s worden vormgegeven met CSS, ook wel Cascading Style Sheets
- Enzovoort.
Een ebook is niets anders dan een website, gemaakt volgens bepaalde specificaties, die wordt gebundeld in één bestand.
Ik kan het nog beter maken. Een ebook is een zip bestand. Dus je hebt Calibre helemaal niet nodig. Je kunt de extensie van je boek veranderen (van .epub naar .zip) en dan gewoon uitpakken zoals je een ZIP normaal gesproken uitpakt. Ta da, weer al die website bestanden, die je gewoon kan openen en lezen.
Dus nee, dit is geen revolutionair idee van mij. Ik heb dit idee gekregen van enkele andere programmeurs die boeken op deze manier aanboden: als website en als ebook/PDF.
Toen ebooks populair werden, voorzag men al de voordelen van websites, en de nadelen van het oude systeem met vaste bestanden.
Zo komen ereaders in allerlei vormen en maten. Websites passen zich aan om zo goed mogelijk op je scherm te passen, dus die zijn veel beter geschikt voor ebooks dan een stuk tekst met een vaste breedte.
Ik leerde al deze dingen toen ik mijn eerste boek dat ik als ebook publiceerde. (Dat was een jongerenroman genaamd Als Dit Huis Straks Overstroomt.) Ik heb het boek in Word geschreven, toen geopend in Calibre, en toen handmatig met wat websitecode alle fouten opgelost. (Elk hoofdstuk begint met een plaatje, maar Word geeft plaatjes een vaste grootte, dus ik moest het omzetten dat plaatjes de hele breedte vullen, wat die breedte ook is.)
Kortom: de hele wereld staat al klaar om over te gaan naar deze nieuwe manier van boeken produceren. Ik stel voor dat we meegaan.
Het grote nadeel
Toen ik deze technieken in de praktijk toepaste om een boek professioneel uit te brengen, was onderstaande veruit het grootste nadeel.
Oké, dus websites vertalen héél makkelijk en precies naar ebooks. Geen problemen daar. Het is zeldzaam dat ik extra werk moet doen omdat mijn ebook niet meteen 100% werkt.
Maar wat als je dus ook een fysieke versie wilt uitbrengen? Dan moet je doorgaans een PDF aanleveren om te drukken.
Een ebook omzetten in PDF is wederom simpel … maar dan kom je erachter dat je wat informatie mist. Zoals paginanummers. Een ebook heeft ze niet, want het heeft geen pagina’s, en die nummers zijn overbodig. Maar een fysiek boek heeft ze best wel hard nodig.
Hetzelfde met headers/footers: de stukjes tekst of plaatjes die boven en onder elke pagina van een boek staan. Voor decoratie (dus een mooie tekening bijvoorbeeld) of voor structuur (een tekst die aangeeft in welk hoofdstuk je nu zit).
Ik heb (nog) geen goede methode gevonden om dit via die websitestructuur te regelen. De opties die ik het handigst vond waren:
- Gebruik Calibre om EPUB om te zetten in PDF. In de settings heb je ergens een stukje “header template” en “footer template” waar je in HTML iets kunt neerzetten dat vervolgens op elke pagina komt.
- Converteer je EPUB naar WORD en doe daarin je laatste aanpassingen. (Voeg paginanummers toe, voeg iets toe in header/footer, etcetera.) Exporteer dat naar PDF.
Het is niet ideaal. Het liefst zou je helemaal binnen de website blijven en alles netjes genereren met één knop.
Maar heel vervelend is het ook niet. Zodra je boek definitief af is, zal het hoogstens 30 minuten zijn om de complete EPUB en PDF situatie te regelen.
(Zoals ik even later zal vertellen, zijn er genoeg tools die websites omzetten in PDF. Dus je kan zo’n tool proberen op je website en hopen dat het resultaat goed is. Als de website een duidelijke en logische structuur heeft, is het resultaat vaak aardig. Maar daar zit het probleem: hopen. Je wilt het liefst dat het consistent is, dat je volledige controle hebt over het proces. Daarom gebruik ik die tools niet meer, na jarenlang ermee stoeien.)
Belangrijke kanttekeningen
Ebooks ondersteunen niet alles van websites. Ze ondersteunen slechts een deel van de dingen die je kunt doen. Enerzijds omdat het een ander medium is met een ander doel, dus veel functies van websites zijn niet nodig/relevant. Anderzijds omdat ebooks al best oud zijn en men toentertijd ook niet kon voorspellen waar het heen ging met de wereld, dus dan zit je vaak met rotzooi opgescheept totdat men de kracht vindt om een nieuwe versie te maken :p
Wat als ik geen websitecode ken? Wat als ik websites niet begrijp? Ja, dan wordt dit verhaal iets lastiger. Dan stel ik voor dat je eerst de basis leert van HTML en CSS, en een kleine (tekst)website voor jezelf opzet. Dat ga ik niet onderwijzen in dit artikel, maar ik denk wel dat het een vaardigheid is waar je profijt van zal hebben, ongeacht je baan of hobby, zeker voor de toekomst.
Maar zoals je aan het begin zag: websitecode is makkelijk. Het is gemaakt om leesbaar te zijn, gemaakt voor mensen die geen diepe kennis van computers hebben. Anders was het internet nooit zo groot geworden!
Maar kan je elke website dan wel zomaar omzetten in een boek? Nee. Je moet van tevoren weten dat je dit wilt, zodat je de website kunt ontwerpen met “boeken in het achterhoofd”. Daarover zal ik aan het einde van het artikel meer zeggen.
Zijn websites dan echt op alle manieren beter? Nee. Natuurlijk bestaan uitzonderingen.
Je kunt natuurlijk de inhoud aanpassen voor de geprinte versie, of misschien extra dingen toe te voegen aan het boek (als reden voor mensen om de fysieke versie te kopen).
En ik maak nog steeds mijn spelregelboekjes op in Affinity Publisher, omdat die boekjes vaak slechts 2-4 pagina’s zijn, met meer voorbeeldtekeningen dan tekst. Dan is het veel sneller om het even op deze manier te doen, dan er een hele website voor op te zetten.
Hoe ik het heb gedaan
Ik gebruik al lange tijd een “static site generator” voor mijn websites genaamd Hugo.
Het werkt als volgt:
- Je werkt aan je website in losse Markdown bestanden.
- Markdown is een manier van typen die je in staat stelt om heel snel en makkelijk te schrijven, net zoals in Word bijvoorbeeld.
- Je wilt iets schuingedrukt? Je typt het tussen streepjes: “_dit moet schuingedrukt_”.
- Je wilt een tussenkop? Je typt een hekje: “# Dit is een tussenkop”
- Terwijl je lekker door typt, kan je heel makkelijk je tekst al structuur geven.
- Achter de schermen vertel je Hugo hoe je de structuur van de website wilt, hoe je deze tekst wilt presenteren. Alles is aan te passen.
- Klaar? Je vraagt Hugo om al dit werk om te zetten in een website (door het woord “hugo” te typen in de command line). Zelfs gigantische websites zijn binnen een halve seconde gereed.
Als je hiermee niet bekend bent, zal je minstens een week nodig hebben om dit systeem helemaal te begrijpen en aan te passen naar je wensen. Zowel Hugo als Markdown. Maar als je van plan bent veel met websites/boeken te doen, zou ik die tijd goed geïnvesteerd noemen.
Zo’n systeem als Hugo gebruikt altijd een thema om de boel op te maken. Het thema bepaalt hoe alles eruitziet, hoe de structuur is, automatiseert dingen.
Iemand was mij voor en heeft een thema gemaakt (voor Hugo) dat je website omzet in een epub! Het is deze: Epub Theme.
Zodra je jouw website “genereert”, plaatst het alle bestanden precies zoals een ebook ze wil hebben. Het enige dat je hoeft te doen, is de output (in de public folder) in een ZIP bestand zetten, en de extensie veranderen naar “.epub”.
(Het thema heeft een aantal Duitse namen, is wat rommelig beschreven en miste functionaliteit die ik wilde. Ik heb zelf de namen allemaal Engels gemaakt en de boel opgeschoond. Maar ik weet niet of ik mijn versie kan publiceren, want het is dus 99% het werk van die ander. Moet ik even uitzoeken.)
Dat is het. Ik kan nu deze website maken. Lekker mijn verhalen typen, plaatjes, kopjes, links, alles toevoegen zoals een website dat zou doen. En als ik klaar ben, zet ik het om in een epub die gegarandeerd zal werken.
Belangrijke kanttekening: je hebt een tweede thema nodig. Zulke websites hebben een thema voor het maken van de epub en een ander thema voor het maken van een website. Het zijn immers andere media met hele andere behoeftes.
Dus ik heb een standaardthema van Hugo erbij geïnstalleerd. Terwijl ik aan een boek werk, zet ik die AAN, zodat ik kan zien wat ik allemaal doe. Alleen als ik het boek exporteer, zet ik dat andere thema AAN.
Wil je dit in actie zien? Ik heb dit systeem (voor het eerst) gebruikt voor mijn Levenssaga boeken. Al de korte verhalen staan in dezelfde website. Elk boek is een bundel van twee verhalen. Dus zodra deze af zijn, vertel ik de code welke twee verhalen ik precies wil. Ik switch naar mijn EPUB Thema, bouw de website, en ik ben klaar! Na vijf minuten extra werk heb ik ook de PDF.
De alternatieve manier
Deze methode is minder handig dan de bovenstaande op bijna alle manieren. Maar het behoeft minder voorkennis: je hoeft slechts op een of andere manier een website te hebben met de inhoud van je boek.
Vervolgens gebruik je een programmaatje om dit om te zetten in een PDF of EPUB.
Je hebt wkhtmltopdf. Dat is een “command line program”. Je installeert het, opent de command line van je computer, en kan met een regel code een website opvragen en omzetten. Ik heb het met succes gebruikt, zelfs bij redelijk ingewikkelde websites, maar soms faalt het ook compleet.
Je hebt paged.js. Een website waarmee je met één druk op de knop een website omzet.
Je hebt Sigil. Hiermee kan je handmatig een stel HTML bestanden omzetten in epub.
Je kan simpelweg CTRL+P doen (alsof je wilt printen) in een moderne browser en kijken of de PDF die het produceert eruitziet zoals je wilt.
Je hebt een heel aantal websites/plugins bedoelt om “web novels” of “fan fiction” uit een website te extracten. Die werken vaak prima. Maar de lijst verandert constant—er komen steeds nieuwe/betere bij, en oudere zijn ineens weg—dus ik durf niks te linken. Zoek op deze termen, meestal weet Reddit er wel raad mee.
Als laatste heb je veel online websites die het omzetten in EPUB. Maar dat is vaak tegen betaling, of ze plaatsen een watermerk, of het is in het algemeen niet handig voor professioneel werk.
Dus nee, deze optie is niet ideaal. Maar het is mogelijk om een willekeurige website om te zetten.
Hoe ontwerp ik websites voor boeken?
Hier zit natuurlijk een hoop creatieve vrijheid. Maar in het algemeen zijn dit dingen om op te letten:
- Goede structuur van paragrafen en kopjes. Elke losse pagina wordt een los hoofdstuk in het boek.
- Plaatjes schalen naar de hele breedte, maar worden nooit te lang/hoog, want dat past niet meer op één scherm.
- Fijne afstanden tussen de tekst en de randen van het scherm, evenals fijne afstanden tussen tekst en kopjes/plaatjes.
- Paragrafen vullen de hele breedte en zijn “justified”.
- Geen al te rare capriolen uithalen. Mensen lezen je boek voor de inhoud: zorg dus dat het leesbaar is, modern en degelijk eruitziet, en daarvoor heb je géén rare lettertypes, kleuren en effecten nodig.
Boeken zijn doorgaans in portrait mode ( = hoger dan dat ze breed zijn). Terwijl websites van oorsprong landscape mode zijn, want schermen waren traditioneel breder dan hoog.
Dus ontwerp je website om er goed uit te zien in die modus. Gebruik lettertypes en plaatjes die automatisch meeschalen, maar nooit te groot of te klein worden. Zorg voor een goede structuur van kopjes en paragrafen, zodat ze makkelijk kunnen worden opgebroken in pagina’s.
In het algemeen: als je website fijn (en distraction free) leest op je kleine mobiele scherm, zal het waarschijnlijk automatisch omgezet worden in een goed boek.
Conclusie
Dus dat is de toekomst van print media in mijn ogen: een afgeleide van websites.
Het vereist wat kennis van websites, van computers, van codetaal. Maar die kennis is minimaal. En als je iets moet leren, is dat wel het simpelste en meest logische om mee te beginnen.
Het is een investering in de toekomst. Want zo’n website kan je dus altijd aanpassen, makkelijk en snel. Je kan het online zetten, jaren nadat je boek als paperback/ebook versie is uitgebracht. De wereld zal alleen maar méér in deze richting gaan.
Inmiddels zijn meer dan 20% van de verkochte boeken ebooks. Net zoals streaming niet de dood van televisie betekende, zullen er altijd fysieke boeken worden verkocht. Maar dit percentage zal stijgen en stijgen tot het zo hoog is dat je maar beter eerst je ebook kan maken en daaruit de fysieke versie kan afleiden.
Voor mij is het ook allemaal nieuw. Ik heb vast dingen niet of slecht uitgelegd. Dus als je vragen hebt, stel ze maar.
