Jaren geleden gaf J.J. Abrams een presentatie over zijn idee van “mystery boxes”: Mystery Box Ted Talk. Hij is beroemd én berucht om dat idee.
Wat is het? Elke keer als je een verhaal (of aflevering van een serie) eindigt, voeg je een of ander mysterie toe. Het maakt niet uit wat: een mysterieuze deur, een schatkist, een personage met mysterieuze krachten, wat dan ook. Het enige dat je hoeft te doen is iets verzinnen dat raar, onduidelijk, mysterieus is.
Vervolgens gebruik je dit mysterie om je hele verhaal te dragen. Maar omdat je het mysterie ter plekke hebt bedacht, is de kans groot dat je geen oplossing hebt of alleen een hele matige oplossing.
Het probleem
Je ziet waarschijnlijk al het probleem.
Ja, dit zorgt voor cliffhangers. Het zorgt dat mensen de volgende aflevering willen zien, dat ze iets hebben om over na te denken of om over te praten.
Maar als de serie dan voorbij is, beseffen ze dat het mysterie nergens op sloeg en geen antwoord heeft. Dat laat een hele nare smaak achter en voorkomt dat ze het ooit nog een keer kijken.
Het beste voorbeeld is Lost. Het gaat over een vliegtuig dat strandt op een eiland (met allerlei rare, onverklaarbare eigenschappen). Ergens in het eerste seizoen vinden ze een luik in de grond. De rest van het seizoen proberen ze deze te openen. Aan het einde van seizoen één lukt dat eindelijk … en dan stopt het en moet je wachten tot seizoen twee.
Geweldig, toch? Wat zit er achter het luik? Waar leidt het naartoe? Ik wil antwoorden!
In interviews en dergelijke vertelden de schrijvers over dit moment. Ze vertellen dat Abrams de kamer in stormt en roept “oh en dan vinden ze een luik in de grond!” De andere schrijvers vragen: “Oké. Wat dan? Wat zit erachter?” “Ik heb géén idee!”
En nu denk je waarschijnlijk: dat is een achterlijke tactiek. Zomaar dingen verzinnen en in je verhaal proppen. Een mysterie openen en nooit afronden. Overal “mystery boxes” plaatsen waarvan je er maar een paar opent.
En ja, dat is het ook. Ik heb een lang artikel geschreven over waarom Lost achteraf voelt als een verspilling van tijd. Een idiote serie, compleet inconsistent en onlogisch, die alleen maar dingen begint en niks eindigt. Ik ben nog steeds gefrustreerd dat ik daar tijd in heb gestoken.
Maar terwijl ik het keek, zeker dat eerste seizoen, was ik constant geboeid en wilde verder kijken. Want ik wilde antwoorden op al die mysteries.
Waarom ik het ook doe
Als ik kijk naar mijn schrijfstijl, zie ik dat ik deels hetzelfde doe. Ik begin boeken ook zonder enig plan. Ik verzin elk hoofdstuk het meest interessante dat er kan gebeuren, en probeer dat richting het einde aan elkaar te knopen.
Dit was niet altijd het geval. Mijn eerste boeken probeerde ik te plannen en outlinen, zoals het internet aanraadt. Elk mysterie had vele paragrafen aan achtergrond en details, voordat ik ook maar de eerste zin had geschreven. Het gevolg? Mensen lazen niet verder dan hoofdstuk één. En de feedback was dat het verhaal te langzaam, te moeilijk of te langdradig was.
Sinds ik leerde dat ik houd van improviseren en dingen verzinnen, is dit omgedraaid. Vrienden lezen wel eens de eerste versie van iets. Dan geven ze mij de feedback dat het verhaal heel spannend is en dat ze willen doorlezen. Yes! Maar als ze het uit hebben krijg ik een berichtje als: “Tiamo, ik zit met héél veel vragen”
(Een vriendin van mij las ooit een boek van 120,000 woorden in een paar dagen omdat het zo’n “pageturner” was. En daarna ben ik bij haar thuis langsgegaan voor een lang gesprek met alle vragen die ze had :p Dit was het moment dat ik leerde dat een verhaal misschien wel vijf versies nodig heeft voordat het goed genoeg is.)
Door ter plekke een mysterie te bedenken (door iets te noemen en verdere informatie achter te houden):
- Wordt elk hoofdstuk op zichzelf zo spannend mogelijk. (Anders krijg je al snel boeken waar hoofdstukken lang niks gebeurt, omdat ze heel langzaam naar een mysterie opbouwen. Dus je hebt weinig plezier tijdens het lezen, totdat je “begrijpt” waar het heen ging.)
- Kan je veel sneller schrijven. Je behoudt momentum, flow, motivatie. En uiteindelijk is motivatie toch het belangrijkste dat je hebt.
- Ga je door blokkades heen en vul je de wereld in. Als je een boek begint, is het hele verhaal (en de hele wereld) een leeg canvas. Dat is overweldigend. Waar moet je beginnen? Welke keuzes maak je? Door ter plekke mysteries te verzinnen, worden restricties gezet op wat je nog kan doen. Dit helpt met je verhaal vormgeven.
Waarom series het gebruiken
Dus zijn mystery boxes nou goed of slecht? Moet je deze techniek nou gebruiken of niet? (Ter plekke iets verzinnen dat interessant klinkt, zonder te weten of je het mysterie kan afronden of een goede oplossing kan vinden.)
En het antwoord is toch “ja”. Gebruik ze. En spendeer de rest van je tijd aan leren hoe je mysteries toch goed afrondt en aan elkaar knoopt. De laatste jaren is mijn taalkennis of schrijfstijl weinig veranderd, want de meeste tijd zat in leren hoe je efficiënt en goed alle lijntjes aan elkaar knoopt.
Mensen lezen liever een boek waarin elk hoofdstuk nieuwe (gave) mysteries opent, dan eentje die gestaag naar een logische oplossing toewerkt. Zelfs als dat eerste boek dus uiteindelijk de helft van z’n mysteries afraffelt. Want al bleek dat ene mysterie zinloos, je had wel plezier tijdens het lezen. En daar gaat het om. (Zeker als je dit commercieel wilt doen en er je brood mee moet verdienen.)
Dit is niet onopgemerkt gebleven bij andere schrijvers, natuurlijk. Laatst keek ik Rings of Power (en schreef er weer een heel lang artikel over). Toen keek ik nog wat andere recente series waarbij de afleveringen per week uitkomen (dus niet allemaal tegelijkertijd).
En allemaal zijn ze verliefd op het idee van mystery boxes. Waarom? Juist omdat ze discussie opleveren (online of in het echt) tussen de afleveringen door.
Is dit ene personage de slechterik? Wat zit er in dat medaillon dat diegene bij zich draagt? Wat bedoelde dat personage toen ze die ene vage uitspraak deed? Oké, we weten dat de moordenaar dus een vrouw is, wie kan het zijn en waarom?
Sinds de opkomst van streaming en social media, zijn steeds meer verhalen gebouwd op deze mystery boxes. Niet perse op conflict, of karakter, of de wereld. Maar op mysteries waarover mensen online zouden kunnen discussiëren. Waarover ze fan theories kunnen plaatsen.
Als Harry Potter een serie was die nu werd gemaakt, zouden ze hetzelfde doen. Wie is Voldemort? Wat is er met Harry’s ouders gebeurd? Waarom is Hagrids magie afgepakt?
In de boeken worden deze dingen vrijwel direct verteld. (Hagrid heeft in hoofdstuk 4 of 5 een gesprek met Harry hierover.) Een serie zou dit soort feitjes letterlijk noemen of laten zien … en het hele seizoen wachten voordat ze het simpele antwoord geven. Het zou alles omdraaien naar mysteries en de helft niet beantwoorden.
Mijn mening
Ik ben een nogal praktisch persoon. Dus ik vind het logisch om mee te gaan met de tijd en dingen te maken die passen binnen de huidige maatschappij. Dus hoewel ik houd van sterke karakters, mooie werelden, en al dat soort zaken in een verhaal … schrijf ik toch steeds meer mystery boxes.
Het perfecte voorbeeld is De Levenssaga. Het is een collectie korte sprookjes die afspelen in dezelfde wereld (en naar elkaar verwijzen), zodanig opgezet dat het altijd kan blijven groeien. Veel van die verhalen noemen nonchalant het een of ander. Een plek, een persoon, een belangrijke gebeurtenis, een voorwerp. Het is een bewuste mystery box die hopelijk lezers aanzet tot nadenken en theorieën vormen.
Zeker de helft van die dingen heeft nog geen oplossing. Ik houd heel netjes ideeën, outlines, plannen en dergelijke bij. Dus voor veel dingen weet ik precies wat ze zijn en wat ze gaan doen (als ze eindelijk hun eigen verhaal krijgen). Maar van veel ook niet. Toch denk ik dat het toevoegen van deze verwijzingen alles naar een hoger niveau tilt en het leesplezier verhoogt, nu en in de toekomst. En daarom doe ik het.
Dit waren mijn gedachten over “mystery boxes”. Op zichzelf zijn ze een achterlijk idee. Maar als je de vaardigheid verfijnt, en leert mysteries goed afronden of aan elkaar knopen, is het heel praktisch en nuttig. De heer J.J. Abrams heeft niet voor niets een hele succesvolle carrière gehad. Ik haat Lost met een passie, maar ik heb het wel afgekeken, en het heeft hem enorm rijk gemaakt.