De laatste tijd ben ik veel bezig met evolutie. Ik werk aan een verhaal dat, onder andere, op een spannende manier probeert te vertellen waar ons leven vandaan komt. Dus ik ben constant dingen aan het opzoeken, documentaires aan het kijken, vragen aan het Googelen zoals “oké mensen hebben een gemeenschappelijke voorouder met apen, maar wat kwam daarvóór?”
En toen kreeg ik een idee.
Is het mogelijk om een wereld te bedenken waarop evolutie niet bestaat? Is het mogelijk een planeet, een systeem, regels en omstandigheden te bedenken waarop “survival of the fittest” en “natural selection” niet mogelijk zijn? Kunnen levende wezens voor lange tijd overleven in zo’n omgeving?
Eerst dacht ik dat ik een geweldig idee voor een boek te pakken had. Maar hoe meer ik erover nadacht, hoe meer het antwoord “nee” werd.
Evolutie werkt omdat het inspeelt op omstandigheden die veranderen. Stel het wordt langzaam kouder, een ijstijd breekt aan. Het wordt kouder en kouder, dus alleen de dieren die daar beter tegen kunnen, met bijvoorbeeld een dikkere vacht, blijven leven. Die planten voort, duizenden jaren, totdat de diersoort is geëvolueerd naar eentje met een hele dikke vacht.
Als het niet mogelijk is om te veranderen … sterft een soort sowieso uit op een gegeven moment. Dus mutaties in het DNA en “het recht van de sterkste” zijn nodig voor long-term survival of life.
Oké, maar wat nou als we een wereld bedenken waarin de omstandigheden constant blijven? De hele planeet is gegarandeerd altijd hetzelfde. Dan hoeven ze toch niet te evolueren?
Jawel, want de planeet kan best hetzelfde zijn, maar de dieren doen niet elke seconde van elke dag exact hetzelfde. Dus het ene moment heb jij misschien genoeg te eten, het andere moment komt net een andere kudde langs en vreet alle planten weg.
Het zou alleen werken als levende wezens … niet meer leven. Als ze stilstaan, geen eigen keuzes maken of gevarieerde acties kunnen ondernemen, op elke seconde in precies dezelfde toestand zijn. Tja, dan zijn ze gewoon een steen. Nog minder zelfs.
Ik zocht online of anderen iets te melden hadden, maar die zeiden precies hetzelfde. De vraag is al talloze keren gesteld: wat als evolutie niet bestond of ophield? Kan er leven zijn zonder evolutie? En het antwoord is altijd: nee, niet op de lange termijn, niet leven zoals wij dat kennen.
Onze definitie van leven omvat, onder andere, iets dat kan verplaatsen en bewegen. Iets dat andere dingen inneemt dan dat het uitstoot. Iets dat dus constant diens omgeving veranderd. En als evolutie geen rol speelt, kunnen dieren zich niet aanpassen aan de omgeving die steeds anders is, en sterven vrij snel uit.
Enerzijds is dit wederom een bevestiging dat evolutie best wel een cruciale theorie is. Het verbaast me hoeveel mensen, niet eens perse gelovig, nog steeds zo zijn van “mwah dat van die evolutie vind ik ook maar een vaag verhaal, ik geloof er niet zo in”. Het is letterlijk de enige manier waarop ons idee van leven zou kunnen werken.
Anderzijds is dit wat verdrietig. Ik ben mijn geweldige idee voor een boek kwijt. Maar, misschien iets belangrijker: wij hebben als mensheid evolutie praktisch uitgezet.
Wij kunnen iedereen laten leven, in de meest vijandige omstandigheden, met de meest niet-optimale genen. Iemand met slechte genen zou vroeger niet overleven óf nooit een partner vinden, maar als je een beetje geld hebt, of succesvol bent, of je werkt hard aan jezelf, kan je zomaar een hele lading kinderen krijgen met diezelfde genen die niet zouden moeten werken.
Ik zeg niet dat dit slecht is, alsjeblieft niet zeg, maar het is de reden waardoor wij niet meer doen aan natuurlijke evolutie.
We hebben een soort subvariant op evolutie bedacht: onze “veranderende omstandigheden” zijn de stromingen in de maatschappij. De dingen die nu van je worden verwacht, de situatie waarin je opgroeit. Dus zij die blijven leven en voortplanten, zijn zij die er het beste van maken in deze omstandigheid.
Maar dat heeft vaak weinig meer met genen te maken. Jij kan een ongelofelijk succesvolle muzikant zijn, maar dat maakt jouw kinderen niet automatisch geweldig in het bespelen van instrumenten. Jij bent die popster voornamelijk door hard werken, geluk, goede omstandigheden als kind, geld in de familie, en een klein beetje talent.
Terwijl het hele idee van evolutie juist is dat de juiste genen worden doorgegeven en niks anders. Dus wij hebben evolutie gebroken. De kans dat je (veel) voortplant is hoger als je geld hebt (trekt een partner aan, je blijft lang leven, je kan je kinderen goed verzorgen), maar het hebben van geld heeft weinig met je genen te maken.
Dus wat zegt dit over onze kansen op de lange termijn? Als evolutie zo essentieel is en wij hebben het uitgezet, behalve in een onvoorspelbare variant die praktisch niet meer werkt?
Het zegt niet zoveel goeds. En daarmee komen we bij de titel van dit artikel. (De reden waarom ik dit concept jaren geleden ben begonnen maar nu pas afschrijf.)
Wij maken steeds meer een samenleving waarin het “recht van de zwakste” geldt. En ik zie dus alle reden om te denken dat het uiteindelijk onze ondergang wordt.
Je mag niks meer zeggen: iedereen is meteen beledigd. Je hoeft niks meer te doen: voel je beledigd en je hebt ineens recht op geld, aandacht, weet ik het. Medewerkers worden ingehuurd omdat ze een bepaalde huidskleur hebben die het bedrijf wil zien, niet omdat ze de beste persoon voor de baan zijn.
Iemand dik noemen, als ze ook echt heel dik zijn, is ineens jouw probleem. In plaats van dat die ander de motivatie krijgt om misschien beter voor diens gezondheid te zorgen. Iedereen die meedoet aan een spel of evenement moet een troostprijs krijgen. Mensen krijgen constant te horen dat ze perfect zijn, niks hun schuld is, dat alles een ongeluk was of andere smoesjes. Dat die andere mensen stom zijn omdat ze durven kritiek te leveren.
Je best doen wordt dus niet meer beloond. Fysiek sterk en fit zijn wordt niet beloond. De beste zijn in iets, beter dan anderen, wordt niet beloond.
Dus het recht van de sterkste geldt niet meer, maar het recht van de zwakste.
Het is ineens verkeerd, slecht, beledigend, nog erger, om simpelweg sterker/beter te zijn dan iemand anders.
Ik hoor al jarenlang persoonlijke verhalen van docenten die simpelweg beter zijn dan hun collega’s. Maar zij worden op het matje geroepen en moeten ophouden met hun unieke manier van lesgeven. Want andere leerlingen hebben een andere docent, één leerling ergens heeft moeite met alles, dus we moeten ons allemaal aanpassen op de zwakste.
Oftewel, mensen moeten zich niet aanpassen aan hun omstandigheid. Ze hoeven niet groeien om over obstakels heen te komen. Nee nee, de omstandigheden moeten aangepast op de zwakste schakel!
De situatie waarin ik opgroeide is misschien wel het beste voorbeeld. Ik praat er niet graag over, en wil niet zeuren, maar het is nu even heel relevant.
Ik heb altijd veel gesport en goed voor mijn gezondheid gezorgd. Dat was een probleem. Anderen vonden het stom dat ik beter was in alle sporten/spellen. Ik mocht niet meer meefietsen met de rest van de groep want ik “ging te hard”. Ik leerde vrij snel om expres domme dingen te doen als ik een spel deed, zodat ik niet zou winnen. Ik moest regelmatig vechten om mijn recht om elke dag een uur te sporten én goed te eten te behouden.
Omdat anderen te zwak zijn om hun gezondheid te regelen, heeft de rest er last van.
Ik heb nog steeds moeite met muziek maken. Omdat het argument “je
Omdat iemand anders te zwak was om op tijd te oefenen / leren, heeft de rest er last van.
Op dezelfde manier doen we thuis de klusjes na het avondeten. Ik heb nooit vrijstelling gevraagd noch gekregen. Want ik had mijn shit op orde. Maar de rest had regelmatig “te veel schoolwerk” of “is een beetje moe” en krijgt dus de vrijheid om maar niks te doen en onder alles uit te komen.
Hopelijk krijg je inmiddels een intuïtie ervoor: ik regelde mijn werk en gezondheid, zodat ik altijd mijn klusje kon doen. Ik werd voor mijn competentie gestraft door altijd mijn klusje te moeten doen en soms dus nog eentje extra.
Omdat iemand anders te zwak was, heeft de rest er last van.
Ik kan eindeloos veel voorbeelden geven. Maar het komt allemaal terug op hetzelfde. De persoon die lui is, die zeurt, die alles een probleem vindt, die het niet kan bijhouden … die werd bij mij thuis beloond.
En dat is eigenlijk een perfecte afspiegeling van wat steeds meer in de samenleving gebeurt. Iedereen die wél moeite doet is dus een opschepper, zeikwijf, asociaal of arrogant in vergelijking.
Die mensen moeten blijkbaar worden tegengehouden, in plaats van dat we de zwakkeren helpen om sneller vooruit te komen.
Dáárom blijf ik constant praten over vrijheid van meningsuiting. Over het recht anderen te beledigen. Over hoe belachelijk alle regels en gedachtes rondom diversiteit en dergelijke vaak zijn.
Geef de winnaar van iets een grote prijs, geef de rest niks. Zeg je kind dat ze een fout hebben gemaakt, als dat zo is, in plaats van alles toe te staan en te belonen met een “je deed niks verkeerd”. Geef banen aan degene die er het beste in zijn of het hardste werken.
Wat je voedt, wordt groter. Wat je beloont, wordt de waarheid. De samenleving hoort in mijn ogen competentie te belonen en niks anders.
Maar nu beloont het steeds meer de persoon die laatste staat door de finishlijn te verleggen tot onder diens voeten. En de persoon die eigenlijk had gewonnen wordt gediskwalificeerd, want hij liep buiten de baan. Met als gevolg dat steeds minder en minder mensen nog proberen hard te rennen.
Een samenleving die evolutie stopt, recht van de sterkste naar recht van de zwakste, heeft volgens vrijwel iedereen die er verstand van heeft nul kans om op de lange termijn te overleven.
P.S. Wie weet komt dat boek over “de wereld zonder evolutie” ooit nog, als ik een oplossing weet. Waarschijnlijk moet ik daarvoor mijn hele begrip van wat “leven” betekent overhoop gooien. Want ons concept van leven is, tja, ons concept. Het enige dat we kennen. Maar het is dus lastig, zoals je ziet. Want elke magische samenleving die ik bedenk die niet het recht van de sterkste promoot, is gedoemd om te mislukken.