De laatste jaren komt eens in de zoveel tijd dezelfde discussie voorbij.
Er is een populair werk (zoals Harry Potter), en dan blijkt dat de auteur dingen heeft gezegd of gedaan waar sommige het niet mee eens zijn (zoals J.K. Rowling die transities voor transgenders een slecht idee vindt), en dan zeggen heel veel mensen: “laten we die auteur cancellen en al diens werk boycotten”
Alles wat ze maken moet afgekraakt. Zelfs die oude werken die eerst geliefd waren. De wereld moet weten hoe slecht die auteur wel niet is en dat daarmee automatisch hun werk alle waarde verliest. De persoon moet soms veel geluk hebben om nog steeds aan werk te komen of een kans te krijgen.
En soms gebeurt het andersom. Dan lezen mensen iets in een verhaal waar ze het niet mee eens zijn (zoals het feit dat er geen gehandicapten in de wereld van Harry Potter zijn) en zeggen dan: “laten we die auteur cancellen want het is overduidelijk een slecht persoon”
Ik denk dat mijn mening hierover wel te raden is. Het is allemaal complete onzin en schadelijk. En ik zal uitleggen waarom.
De samenvatting is eigenlijk heel simpel: waarom zou dit wel een goed idee zijn?
- Een werk is niet onlosmakelijk verbonden met de werkelijkheid
- Een auteur is niet onlosmakelijk verbonden met diens werk
- En zelfs als dat wel zo was, bestaat vrijheid van meningsuiting
Vrijheid van meningsuiting
Daarmee begint het natuurlijk. Het feit dat iemand een andere mening heeft dan jij, betekent niet dat die persoon slecht is.
Jij hebt het recht om niet blij te zijn met die mening, om er je eigen geluid tegenover te zetten, maar niet om de mening te censureren.
Dus een daadwerkelijke boycot mag niet gebeuren. Het is de taak van de wet om grenzen te stellen. Als een auteur iets illegaals doet, zal diegene daarvoor worden gestraft. Zo niet, mag jij geen eigen rechter gaan spelen.
En ik vind het heel bijzonder dat mensen blijkbaar alle wijsheid hebben om te zeggen wat “goed” en “slecht” is, en bij de eerste mening dit stempel op iemand kunnen plakken.
(Ergens is het ironisch. Dit gebeurt dus veel bij auteurs. Terwijl boeken en verhalen nou juist in de kern gaan over het grijze gebied van moraliteit, complexe meningen en emoties, wat is goed en wat is kwaad? Dus ik vind het bijzonder dat nou juist lezers besluiten dat zij precies weten wat moreel juist is en de rest wegzetten als slechte personen.)
Zelfs al zou je een goed argument hebben waarom een bepaald boek “slecht” is, of een bekend persoon slechte dingen heeft gedaan, betekent dat dus niks. Jij kan mensen vertellen dat je het slecht vindt. Jij kan besluiten geen werk meer van diegene te kopen. Want jij kan de auteur niet los zien van het werk.
Maar die ander heeft het recht om te schrijven wat ze willen. Om hun eigen leven te leiden. Om daaraan te verdienen, als genoeg mensen daarvoor willen betalen. Als andere mensen wel de auteur los kunnen zien van het werk.
Zelfs al ben ik het met je eens, zelfs al zegt een auteur stomme dingen op Twitter, zou ik hun recht verdedigen om te zijn wie ze zijn en te maken wat ze willen maken, en iedereen bekritiseren die denkt dat ze dat recht mogen afpakken.
De auteur is niet het werk
Van de meeste boeken die ik lees weet ik niet wie de auteur is. Misschien weet ik hun naam. Misschien ken ik andere boeken die ze schreven. Maar vrijwel nooit meer, zoals persoonlijkheid, meningen, huidskleur, vermogen, of wat dan ook.
Waarom niet? Omdat het niks uitmaakt. Ik lees het boek voor een goed boek. De woorden op de pagina zijn niet ineens anders als ik weet wie ze heeft geschreven. Of ik het verhaal goed vind of niet, verandert niet als ik weet dat iemand op Trump heeft gestemd.
Van 99% van de boeken die ik las kan je mij wijsmaken dat een hele andere auteur het heeft geschreven. Zo losjes is de auteur nou daadwerkelijk verbonden met diens werk. De enige manieren waarop je het kan weten, is door te letten op stijl, op favoriete woordjes of plotelementen die ze wat vaker gebruiken. De rest staat los van de auteur.
Je koopt niet een stukje controle over het leven van de auteur. Je koopt niet een stukje auteur. Je koopt niet de normen en waarden van de auteur.
Je koopt het eindproduct. Daar heeft vast iemand aan gewerkt. Misschien is het een persoonlijk boek met veel van hun eigen ervaringen, misschien is het compleet verzonnen, niemand geeft er iets om.
Want de auteur is niet het werk.
Het is zo simpel dat velen het niet kunnen geloven. Ze zeggen dingen als “maar J.K. Rowling is overduidelijk tegen transgenders, zoiets kruipt dan toch door al haar schrijfwerk heen!?”
Weet je wat dat is? Een aanname. Iets dat je niet kunt hardmaken of onderbouwen. Ofwel je citeert de paragrafen uit de boeken die jou tegenstonden en zegt “kijk, daarom vind ik haar boeken niet goed”, ofwel je hebt dus niks te melden. Maar zelfs als je honderd paragrafen kunt vinden die iets negatiefs zeggen over transgenders, zegt dat helemaal niks over de auteur. Want nogmaals: je leest een kunstwerk, niet de 100% correcte autobiografie van de auteur.
Op dezelfde manier zegt men dingen als “de manier waarop J.K. Rowling de goblins neerzet is overduidelijk een gemene karikatuur van Joodse personen; Rowling is anti-semitisch”.
Staat het letterlijk in de tekst? “Ik, J.K. Rowling, haat Joden” met handtekening erbij? Zo niet, ben je weer aannames aan het maken en dingen aan het impliceren. Het is al heel wat om te doen alsof je weet wat goed en slecht is. Het gaat nog verder om dit te baseren op dingen die jij tussen de regels door denkt te lezen over de auteur die woorden heeft getypt.
Het is vaak ook niet moeilijk om alternatieve situaties te bedenken.
- J.K. Rowling heeft uit haarzelf goblins bedacht en had geen idee dat ze misschien een relatie hadden met Joodse figuren
- Ze heeft hen gebaseerd op dingen die ze las, of dingen in haar geheugen, en toen aangepast om in haar verzonnen wereld te passen
- Dit wordt er allemaal in gelezen door anderen, dit was nooit de intentie en staat ook totaal niet in het boek
- In latere edits van het boek is dit er meer en meer uitgekomen, toen langere scenes of meer genuanceerde situaties moesten worden gecomprimeerd. (Ik weet zelf hoeveel er nog verandert, en hoeveel je dan per ongeluk mee kan veranderen, in tweede en derde versies van een boek.)
- Ja, het was helemaal Rowlings bedoeling om te laten zien hoe hard ze de Joden haat! Wel raar dat ze zo’n subtiele, onduidelijke methode gebruikt waarin slechts sommige mensen de parallellen zien én zullen vergeten dat het maar een fantasyverhaal is.
Maar in plaats van de situaties te bedenken, en eventueel de meest waarschijnlijke te kiezen, springt men vaak meteen naar de mening die uitkomt. Ik lees dit in het boek, ik vind dat niet leuk, dus de auteur is een slecht persoon.
Dingen die je niet kunt hardmaken of onderbouwen, zijn in mijn ogen zinloos en irrelevant.
Het werk is niet de werkelijkheid
Ook dit is zo simpel dat ik nauwelijks zin heb om het uit te leggen.
J.K. Rowling is niet echt naar de wereld van Harry Potter geweest en heeft daar alles opgeschreven wat ze meemaakte. Ik weet het, een hele verrassing. Het is … een verzonnen verhaal.
Het heeft in principe nul relatie met de werkelijkheid, maar voor elke lezer zal er een persoonlijke relatie ontstaan op basis van hoe zij het werk interpreteren en welke delen ze herkennen.
En weet je hoe dat werkt, verhalen verzinnen? Je bedenkt de onderdelen die jou het meest interessant lijken, je ontwerpt personages zodat jij denkt dat er een goed verhaal uitkomt, en je doet daarvoor je best.
Dit kan je slecht doen, en dan bekritiseer je de schrijver, en hopelijk leren ze daarvan. Maar puur omdat keuzes je niet bevallen, misschien omdat ze niet stroken met je mening, kan je niet definitief beweren dat een werk slecht of gemeen is (en dus, volgens die redenering, de auteur automatisch een slecht persoon).
Neem bijvoorbeeld de keuze van Rowling om geen gehandicapten in haar universum te hebben. Haar verklaring is dat ze worden genezen door magie.
Is dat een geweldige verklaring? Mwah, het is matig. Ik denk dat je hele interessante personages had kunnen hebben met kwalen die (nog) niet door magie konden worden opgelost, en de frustratie of de machteloosheid die daarbij komt kijken. Ik baseer dat op het feit dat ik al mijn hele leven chronisch ziek ben.
(En nee, ik heb het gebrek aan chronisch zieken dus niet gemist in Harry Potter, want waarom zou ik? Sterker nog, ik heb helemaal geen zin om verhalen te lezen die me herinneren aan hoe kut het is.)
Maar het is een verklaring. Zij verzint de wereld, zij verzint de regels, en zij dacht dat dit het beste was. Op dezelfde manier dat Tolkien besloot dat elven praktisch eeuwig bleven leven in zijn wereld, op dezelfde manier dat in Narnia die kinderen nooit ouder worden. Onrealistisch! Belachelijk! Het is een belediging jegens alle mensen die wél ouder worden en wél met leeftijd te maken hebben! Alle mensen dus! Hoe durven die auteurs?!
Dat is hoe verhalen werken. Als je de keuzes over de wereld niet leuk vindt, dan ga je een ander boek lezen. Maar het maakt niet per definitie het boek en/of de auteur slecht.
Want een boek heeft geen relatie met de werkelijkheid, in ieder geval niet onlosmakelijk. Dus alles dat je leest, alles dat je denkt te lezen, is niets meer dan een deel van dat verhaal. Je kan het niet verbinden met iets in de realiteit. Je kan er geen conclusies aan verbinden.
In mijn verhalen worden mensen vermoord. Gek genoeg ben ik als persoon geen voorstander van moord.
Associatiedenken
Uiteindelijk komt het allemaal neer op iets dat ik maar “associatiedenken” ben gaan noemen.
Het idee dat je alles moet associëren met jezelf en je echt leven, en als dat overeenkomt ben je blij, en zo niet is het slecht. Het idee dat hele groepen mensen automatisch goed zijn en jouw support hebben, en hele andere groepen automatisch niet.
Bijvoorbeeld, in deze discussies vinden mensen het leuk om “op te staan voor alle leden van de transgender community” (of vaak in nog sterkere termen). Ik vind dat nogal wat. Jij staat achter al die leden? Jij weet zeker dat ze allemaal personen zijn die in alle gevallen jouw steun verdienen? Wow.
Puur omdat iemand één bepaalde eigenschap met jou deelt, betekent niet dat ze hetzelfde zijn als jij of dat je sowieso achter hen staat.
En andersom betekent het feit dat een werk of auteur afwijkt van jou op een vlak, niet dat je sowieso ertegen moet zijn.
Althans, in de ideale wereld.
Je moet denken per situatie en per persoon. Je staat achter iemand, omdat je die persoon kent, omdat je het eens bent met diens mening. Je staat niet achter een groep omdat je er misschien toevallig in zit.
Ik snap dat velen de auteur niet van het werk kunnen scheiden. Het is ook lastig, want we worden nogal opgevoed met dit idee van “associatiedenken”. (Zoals het feit dat velen hun familie altijd zouden verdedigen. Als iemand jouw moeder beschuldigt van iets, dan zeg je meteen dat het niet waar is. En hoe durft die ander!? Ook al weet je misschien allang dat je moeder hartstikke schuldig is. Dus jij denkt dat je een goed persoon bent geweest, misschien denk je er niet eens verder over na, terwijl je eigenlijk hebt gelogen en iemand verdedigd die dat niet verdiende.)
Maar dat is in mijn ogen hun gebrek. Dat is een onbehulpzame manier van denken die je mijns inziens beter kunt afleren.
Want wat is het gevolg? Wat is de uitkomst?
In het beste geval zal er een “meerderheidsmening” komen. En alleen mensen die leven volgens die mening, kunnen nog werk maken en daar hun inkomen mee verdienen. En de verhalen in dat werk moeten natuurlijk ook volledig voldoen aan die mening.
In het andere geval strijden de verschillende meningen eindeloos met elkaar. Iedereen koopt alleen nog die paar boeken van mensen die ze gegarandeerd leuk vinden, weigert de andere kant te bekijken of nieuwe dingen een kans te geven, en zo gaan deze groepen elkaar nooit meer terugvinden en niemand ooit diens eigen gedachten uitdagen.
Geen toekomsten die ik wil zien.
Dus ja, je kan ervoor kiezen om de auteur niet te scheiden van het werk. Dat kan jouw mening of jouw instelling zijn. Maar ik zeg dat dit de verkeerde manier is die slechts negatieve uitkomsten heeft en vind zelf dat auteur en werk compleet los van elkaar staan.
Opmerkingen
Andere dingen dan boeken
Hetzelfde geldt natuurlijk voor situaties buiten boeken. Zoals een geweldige film, alleen zei één van de acteurs laatst iets op Twitter dat jij niet kon waarderen. Een aflevering van een TV-serie waarin een meisje in elkaar wordt geslagen door een pestkop, waarvan men besluit dat dit overduidelijk de mening van de schrijver is, dat meisjes in elkaar dienen te worden geslagen.
En nogmaals, ik snap dat sommigen daar niet langs kunnen kijken. Dat ze een film of serie met, bijvoorbeeld, Kevin Spacey niet kunnen kijken, want hun kijkervaring is verpest doordat ze de acteur achter de rol zien.
Dat mag, maar het betekent niet dat anderen het ook zo moeten zien. Dus je mag die films niet meer kijken, je mag tegen mensen zeggen dat het lastig is en waarom, maar het is een slecht idee om anderen te gaan dwingen dezelfde mening te hebben, of te verbieden (of onmogelijk te maken) die dingen nog wel te genieten.
En ik denk dus dat het beter is als mensen hier doorheen groeien. Ik zie liever een wereld met mensen die logisch denken, niet op basis van aanname of associatie. Mensen die hun hart gebruiken om te voelen dat iemand een slecht persoon is, maar hun hoofd gebruiken als ze daarmee om willen gaan. Misschien ben ik daarbij in de minderheid.
Kopen = steunen
Vaak zegt men dan “maar je steunt de auteur door diens werk te kopen”. Ja, dat is hoe economie en geld werkt, gefeliciteerd. Je zal toch echt moeten betalen als je iemands producten wil genieten. En die persoon heeft het recht daarvoor te worden betaald.
Als die auteur echt zo matig is, dan zullen mensen vanzelf stoppen met het werk kopen, maak je geen zorgen. De enige reden waarom zo iemand misschien in leven blijft … oh, dat is gek, dat komt door dat associatiedenken! Mensen kopen een boek niet omdat ze het goed vinden, ze kopen het omdat de auteur die eraan vast zit een mening met hen deelt!
Maar als genoeg mensen het blijven kopen, die persoon indirect blijven steunen omdat ze het werk goed genoeg vinden, dan moet je dat ook simpelweg accepteren. Jij zou het niet kopen. Maar anderen wel. En dat recht hebben ze natuurlijk.
Overigens snap ik de uitspraak wel, hoor. Zo maakt Hollywood vaak genoeg films en series die in de ogen van de meesten slecht en lui zijn. Maar ze verdienen er alsnog miljoenen aan, want hele groepen mensen blijven ervoor naar de bioscoop gaan. Dus ze blijven het doen, want de geldkraan blijft stromen, dus ze hebben geen reden om te veranderen.
Maar zie je het verschil? Dit is op basis van de kwaliteit van het werk.
Death of the author
Op dezelfde manier kunnen velen alleen de auteur scheiden van het werk als de auteur dood is. “Death of the author”, letterlijk. Dit vind ik misschien wel het meest achterlijke idee. Terwijl iemand leeft, weiger je diegene te steunen, ook al schrijft diegene goede boeken die je wilt lezen … maar als diegene dood is en niks meer van je krijgt, nee, dan koop je al diens werk?
En zo iemand noemt zichzelf een moreel juist persoon?
Representatie
En als laatste is er een hoop te doen over “representatie”. Een werk zou alleen goed zijn als het alle mogelijke groepen uit de samenleving “representeert”. Als dat niet gebeurt, of niet genoeg, dan is de auteur natuurlijk automatisch racistisch of seksistisch.
Dan heb ik nieuws voor je: boeken schrijven is een eeuwige strijd tussen alles dat je wilt zeggen en hoe ongelofelijk weinig ruimte je hebt. Je kan maar een paar dingen echt representeren. En dan heb ik liever dat je een goed verhaal en interessante karakters presenteert, dan een slecht onsamenhangend boek waarin toevallig wel alle mogelijke huidskleuren worden genoemd.
Harry Potter benoemt bijna nooit de huidskleur van personages. Want het is irrelevant. Maar zelfs al zouden alle personages blank zijn, dan betekent dat niks. Jij geeft daarom? Prima, je leest het boek niet. Jij hebt argumenten waarom dit het verhaal naar beneden haalt? Geweldig, geef ze.
Het verhaal speelt zich af in het Engeland van decennia terug, geschreven door een jonge Britse vrouw als een van haar eerste boeken, die in geldnood zat en geen idee had of het zou aanslaan, en totáál niet een realistische weergave van de werkelijkheid probeerde te schetsen. Wat had je dan verwacht?
(Het is een beetje hetzelfde als boos worden dat Harry Potter zoveel in een kasteel plaatsvindt. Ja, natuurlijk hadden ze in Engeland in die tijd andere soorten gebouwen. Maar kastelen zijn behoorlijk aanwezig en een belangrijk deel van Engelse cultuur. Het is wat Rowling koos voor haar wereld, want ze kon moeilijk de school verspreiden over twintig verschillende gebouwen. Een goede keuze ook, als je het mij vraagt.)
Maar altijd: het zegt niks over de auteur, het zegt niks over de kwaliteit van het werk. Dat punt heb ik hopelijk vaak genoeg gemaakt.
Ik snap niet waarom mensen een kopie van zichzelf willen zien in elk verhaal. Ik lees/kijk verhalen vooral om juist iets nieuws te leren, voor escapisme, voor interessante situaties die ik in het echt nooit ga tegenkomen. Ik ben dus zelf chronisch ziek, maar heb geen enkele behoefte om dat in verhalen te zien, en geloof er dus niks van als mensen zeggen dat “iedereen zichzelf gerepresenteerd wil zien, dat is menselijk”. Of ik ben geen mens, dat kan ook :p
(Ik vind het zelfs vrij walgelijk als ouders hun kinderen gebruiken om dit soort punten aan te sterken. Dat ze hun baby met Aziatisch uiterlijk voor een TV zetten, en dat diegene dan toevallig lacht als een personage verschijnt dat ook Aziatisch is, en dat ze dan doen van: “kijk, mijn baby is zoooo blij dat er eindelijk films zijn met representatie voor haar, het is écht nodig!”)
Conclusie
Ik denk dat Rowling een hele hoop domme dingen heeft gezegd en gedaan. Ik denk dat de nieuwe Fantastic Beasts films behoorlijk slecht zijn, en daarvoor geef ik de beste argumenten die ik kan vinden in mijn recensies. Ik denk ook dat ze met de Harry Potter reeks een paar hele goede verhalen heeft geschreven die ik vroeger met plezier las en nu nog steeds.
Het beste van beide werelden. Ik bekritiseer haar en steun haar niet blindelings. Ik geniet ook van het werk dat ze eerlijk produceert en verkoopt. Want ik scheid de auteur van het werk.
Je vindt een boek slecht? Zeg het. Schrijf je recensie, geef je argumenten, geef je kritiek.
Je vindt dat een auteur iets stoms heeft gedaan in diens leven? Zeg het, geef je kritiek, leg uit waarom anderen niet hetzelfde moeten doen.
Maar ga deze twee situaties niet wisselen. Een auteur boycotten omdat je een slechte boodschap leest in een van hun boeken. Een werk automatisch afkraken omdat de persoon die het schreef jouw politieke voorkeur niet deelt. Zeker niet als je geen onderbouwing hebt, maar slechts aannames en associaties.
(Iets dat ik net toevallig lees, is dat Rowling eiste dat de attracties in het Harry Potter park precies leken op dingen uit de film. Daardoor werd het vaak onmogelijk om ze toegankelijk te maken voor invaliden. Dat maakt Rowling geen slecht persoon. Dit kan je niet aanhalen als een “bewijs” dat ze altijd al een naar persoon was en dat haar boeken ook zo zijn. Het maakt haar slechts onervaren en incapabel in de wereld van attractieparken, misschien blind door succes of isolatie, en de mensen die dit toestonden ook niet al te goed in hun baan.)
(Oh, nog een voorbeeld. Ik lees nu The School for Good and Evil. Daarin is één van de personages, een twaalfjarig meisje, vrij vaak aan het refereren naar hoe knap zij moet zijn en hoe gespierd haar prins moet zijn. Het past redelijk in het verhaal en de wereld die het boek schetst. Maar ik vind het ook vrij raar en ongeloofwaardig. Ik had het zelf nooit zo gedaan. Het is geen reden om het boek meteen weg te gooien en de auteur te beschuldigen van seksisme.)
Als je dit echt zó belangrijk vindt, dan schrijf je jouw eigen boek.
Ik vind persoonlijk dat er een gebrek aan diepgang is in verhalen voor kinderen en jongeren, dat ze vaak worden behandeld alsof ze dom zijn, dus ik probeer al jaren om de verhalen te schrijven die ik mis.
Op dezelfde manier hadden mijn eerste verhalen vooral mannelijke personages, omdat ik niet wist hoe je personages schreef en vooral kopieën van mezelf overal in plaatste. Ik liet het anderen lezen, ze gaven mij kritiek, ik leerde daarvan.
Ik vind dat veel te veel computerspellen focussen op single player en op dezelfde generieke ideeën en levels, dus ik leerde zelf spellen maken die allemaal multiplayer zijn (zodat je ze gezellig samen op de bank kan spelen) en proberen iets unieks te doen.
Dus zelfs als je het niet eens bent met dit artikel, krijg je hopelijk deze twee dingen mee:
- Ik denk dat het compleet scheiden van werk en auteur, in alle gevallen, niet alleen logisch is maar veruit de beste optie. Al snap ik dat het lastig is.
- Stop met zeuren en ongefundeerde rotzooi spuwen. Probeer situaties te verbeteren door constant goede feedback en kritiek te geven en/of door zelf een eigen geluid toe te voegen, zoals zelf een boek schrijven.
En voor alle mensen die ooit mijn werk gaan lezen, zien, luisteren of spelen een mededeling: ik ben een zwaar imperfect persoon. Ik heb waarschijnlijk meningen die je niet kan uitstaan, waaronder bijvoorbeeld dit artikel. Stop met je leven laten draaien om idolen of goede voorbeelden, want ze bestaan niet. Ik heb liever dat een verhaal van mij jou inspireert een beter persoon te zijn, dat je uren plezier hebt met een van mijn spellen, dan dat je ook maar nadenkt over mijn bestaan.
Tot zover mijn gedachten over de scheiding van werk en auteur.