In een poging de vele concepten van dit blog op te ruimen, probeer ik deze alsnog af te schrijven en te publiceren. Dit bericht was origineel geschreven rond 2018, maar ironisch genoeg dermate onduidelijk dat ik het opnieuw schreef.
Als je kunst produceert moet je altijd met veel elementen rekening houden. Een verhaal, bijvoorbeeld, moet een goed plot hebben, goede karakters, het liefst consistent en samenhangend zijn, enzovoort.
Maar er is één element dat boven alles staat. Dit leerde ik na jarenlang zelf projecten maken, maar wordt ook bevestigd door grote namen, zoals Stephen Sondheim.
En dat element is natuurlijk: duidelijkheid.
Als jouw boek een geweldig plot heeft, maar het is niet duidelijk geschreven, dan gaan de meeste lezers dus niks meekrijgen van dat geweldige plot. Dan is dat werk allemaal voor niets.
Een nummer kan een geweldig tekst hebben, maar als je het onverstaanbaar inzingt wordt dit ook irrelevant.
Je kan een prachtig logo tekenen voor iets, maar als niet duidelijk is wat het is of waar het voor staat, heb je er weinig aan.
Daarom vind ik dat duidelijkheid altijd het belangrijkste is.
Als ik een spel laat testen door anderen, zeker een eerste versie, is de reactie vaak: “ja ik snap het nog niet helemaal” Maar vrijwel direct voegt men een tweede zin toe: “maar dat ligt niet aan het spel hoor, ik ben gewoon een beetje moe” of “maar dat komt wel als we het vaker spelen” of “nee, je hoeft niks te veranderen hoor”
Ik schrijf alsnog in mijn notities dat het spel véél duidelijker moet. Want een geweldig spel maken is zinloos als men de spelregels niet begrijpt of pas na vijf potjes weet wat ze eigenlijk spelen. Mede omdat de meeste groepen nooit tot die vijf potjes komen.
Dus dat is de grote tip: verlies jezelf niet in de kleinere onderdelen van een werk. Zoom regelmatig uit om te kijken of het geheel nog duidelijk is, het liefst kristal helder.
Maar er zij wat kanttekeningen.
Dingen verduidelijken is meestal makkelijk:
- Je weet niet zeker of men begrijpt hoe het mysterie in je boek wordt opgelost? Je voegt wat extra zinnen toe om het extra duidelijk te maken.
- Je vindt een zin wat moeilijk lezen? Je herschrijft het naar iets simpelers.
- Je tekst is onverstaanbaar in je liedje? Je zingt het opnieuw in en focust zoveel mogelijk op articulatie.
- Je merkt dat spelers niet meteen zien dat een tekening voor een spel een mens moet voorstellen? Maak de ogen groter, maak het gezicht duidelijker, voeg iets typisch menselijks toe.
Het enige dat je hoeft te doen is een beetje extra moeite, maar hoe je iets verduidelijkt is vaak hartstikke logisch.
Maar je kan ook iets té duidelijk maken. Als lezers je plot twist of einde al zien aankomen vanaf pagina vijf … is het geen geweldig verhaal. Als je lezers behandelt alsof ze achterlijk zijn, door alles keer op keer uit te leggen, worden ze daar ook niet blij van. Iets inzingen met te veel articulatie haalt waarschijnlijk het gevoel weg en geeft het idee alsof je het nummer speciaal voor slechthorenden hebt geschreven.
Dus soms moet je in de omgekeerde richting: dingen expres vager maken. En dat is veel moeilijker. Want dan moet je die vervelende balans vinden in wat je doet.
Eén van de oplossingen hiervoor heb ik jaren geleden bedacht en een leuke naam gegeven: Twijfelkennis.
Het idee is simpel. Je geeft iemand heel duidelijk bepaalde informatie … maar die is dubbelzinnig. Je vertelt iets concreets … maar waarbij nog steeds enkele opties overblijven.
Bijvoorbeeld, je verhaal kan drie personages hebben met een geweer. (Dat heb je al eerder in het boek vastgesteld.) Dus je kunt een scene schrijven die laat zien: hé, de moord is gepleegd met een geweer. Duidelijk, helder, iedereen begrijpt het. Maar het geeft het einde van het boek niet weg: er zijn nog steeds drie verdachten.
Bijvoorbeeld, jouw spel draait om geheime rollen. Iedere speler krijgt aan het begin een kaart die zegt welk karakter ze zijn. Elk karakter heeft drie eigenschappen: man/vrouw, vechter/heler, magie/geen magie. Dan kan je een actie toevoegen waarbij je mag vragen naar iemands karakter … maar alleen volgens die eigenschappen. “In welke categorie zit jouw karakter?” “De magiërs” Je krijgt overduidelijke, simpele informatie … maar je weet nog steeds niet zeker welk karakter die ander is.
Inmiddels staat duidelijkheid dus bovenaan bij elk project dat ik doe. Ik denk dat ik die balans, over tijd, steeds beter kan vinden. Maar waar nodig neem ik het zekere voor het onzekere en maak ik iets extra duidelijk.
Want het is erger als iemand je boek uitleest en nog stééds niet begrijpt wat diegene nou eigenlijk heeft gelezen … dan dat iemand een paar hoofdstukken eerder al precies weet wie de moordenaar is.
(Origineel wilde dit artikel ook iets zeggen over duidelijkheid in communicatie in het algemeen. Maar dat past niet echt. En er is weinig over te zeggen. Ik merk simpelweg dat veel mensen dingen zeggen die ze niet bedoelen, dat veel problemen ontstaan door miscommunicatie, maar de meesten weigeren dit in te zien en moeite te doen om te verbeteren. Communicatie is zó belangrijk. Duidelijkheid daarin is essentieel én aan te leren. Maar nu blijven ze hun hele leven zeggen “haal de was af” en vervolgens boos worden dat die ander niet op magische wijze begreep wat ze eigenlijk bedoelden: “haal de was af, behalve de handdoeken, die heb ik net opgehangen, en hang ook meteen de nieuwe was op, de mand staat niet op de gebruikelijke plek, maar onder de trap”)