Ik heb een hele sterke voorkeur voor “klassieke verhalen”—zoals ik deze zelf ben gaan noemen.
Mijn favoriete films, series, boeken en voorstellingen vallen allemaal onder mijn definitie van een klassiek verhaal.
Als ik een film zie die niet hieraan voldoet merk ik meteen dat ik teleurgesteld ben, zelfs als het verder een meer dan prima film is.
Ook alles dat ik zelf maak neigt richting die notie van klassieke verhalen. Regelmatig ben ik lekker een verhaal aan het typen, en de scene is best logisch, spannend of grappig … maar het voelt nét niet. Alsof er iets mist, alsof het niet goed genoeg is. Dan neem ik een pauze, ga naar buiten, loop een rondje door het huis, en stel mezelf de vraag: “Hoe kan ik hier een klassieker van maken?”
(En voordat je het weet loop je een halfuur rondjes rond de tuintafel, starend naar de tegels met intense blik. Ach, het werkt wel.)
De vage definitie
Verlos ons, wat zijn klassieke verhalen? Tja. Elke keer als ik het probeerde uit te leggen, elke keer als iemand het vroeg, stond ik met een mond vol tanden.
Ik kon alleen een paar kleine voorbeeldjes geven. Harry Potter, bijvoorbeeld, voldoet goed aan de definitie. Ook films als de eerste Pirates of the Caribbean of Inception raken veel vlakken, en De Donkere Kamer van Damokles vind ik een klassiek boek. Als klassieke voorstelling moet ik natuurlijk Les Miserables noemen, hoewel die toch ook op een paar punten de mist in gaat.
Het idee komt nog het dichtste in de buurt van sprookjes, mythes, legendes, sages. Van die verhalen die al duizenden jaren worden verteld, en inmiddels zijn opgeschreven of veel adaptaties krijgen. Die verhalen moesten sterk zijn en aanspreken, anders bleven mensen het niet keer op keer vertellen. Anders stierven ze uit. (Het kan dus goed zijn dat er miljoenen hele zwakke verhalen zijn verzonnen en verteld in onze geschiedenis, maar die stierven uit.)
Dus hier is een korte vage definitie. Een klassiek verhaal is eentje die zou overleven in de prehistorie, als het slechts kon bestaan in de geheugens van mensen die het bleven vertellen.
Dit is een verrassend goede test. Mensen hebben hier intuïtie voor. Bekijk een verhaal en denk bij jezelf:
- Zou ik deze keer op keer willen vertellen of horen? (Zelfs als je de afloop al weet?)
- Kan ik deze goed onthouden?
- Spreekt dit genoeg aan, bij genoeg mensen, om te overleven? (Als het niet kon worden opgeschreven of verfilmd.)
De concrete definitie
Een meer concrete definitie van een “klassiek verhaal”, echter, had ik nooit.
Dat verandert nu!
Ik zal uitleggen wat ik met klassieke verhalen bedoel en waarom ik er door word aangetrokken. Gedurende dit stuk zal het waarschijnlijk overkomen alsof ik die zogenaamde klassieke verhalen beter vind dan elke andere soort verhalen, maar geen zorgen … dat vind ik ook :p
Er zijn uitzonderingen, natuurlijk, maar ik denk dat bijna alle verhalen beter worden door meer naar een klassiek verhaal te gaan. Het raakt namelijk de kern van wat wij interessant vinden aan verhalen en waarom ze aanspreken. (En een betere kern zal natuurlijk altijd een beter verhaal opleveren.)
Dus ik heb er een hele tijd over nagedacht.
En toen kwam ik uit op een lijst punten waaraan zo’n verhaal voldoet:
- Herkenbaar (ook wel Memorabel)
- Doelgericht (ook wel Nuttig)
- Onbedekt (ook wel Beknopt)
- **Persoonlijk **(ook wel Karakter)
- Interessant (ook wel Onvoorspelbaar of Ongewoon)
- Consistent (ook wel Niet Valsspelen)
Herkenbaar
Klassieke verhalen gaan over de menselijke natuur. Hoe fantastisch of magisch het ook wordt, er moeten grote onderdelen zijn die je kunt herkennen in jezelf, vrienden, familie, je omgeving.
Mythes en legendes gaan vaak over één specifiek onderdeel van de menselijke natuur. Alles is ingericht zodat het gaat over gierigheid, of jaloezie, of spijt. Dit zijn emoties, gevoelens, situaties, die elk mens zal kennen en waarvoor elk mens moet waken.
Men probeert verhalen vaak “herkenbaar” te maken door simpelweg bekende feitjes te refereren. De hoofdpersoon luistert naar een artiest die jij misschien ook wel kent. Men praat over een boek dat bestaat in de echte wereld en je misschien wel hebt gelezen.
Dit werkt vaak … maar is dus niet wat een klassiek verhaal zou doen. Want het is niet tijdloos. Het zegt niks over de algemene menselijke natuur. Het is simpelweg een feitje uit de echte wereld, wat het automatisch herkenbaar maakt voor sommigen.
Doelgericht
Een klassiek verhaal heeft altijd een boodschap, een praktisch nut, een doel dat het wil bereiken. Dat is immers waarom we ooit begonnen met verhalen vertellen: om elkaar te waarschuwen voor potentieel gevaar, om in groepen te kunnen leven waarin men dezelfde moraal deelde.
Maar ook dit kan je dus op een “klassieke” of “onklassieke” manier doen. (Ja, we gaan doen alsof onklassiek een woord is.)
In klassieke verhalen is de boodschap vaak overduidelijk. Je moet niet gierig zijn. Je moet niet te veel willen. Je moet niet egoïstisch zijn of té zelfverzekerd.
Maar, inhakend op mijn punt over mythes hierboven, het is overduidelijk omdat het hele verhaal is ingericht rondom de boodschap. Niet omdat het letterlijk wordt gezegd. Niet omdat het er dik bovenop ligt of de boodschap er aan het einde in is gestopt.
En die boodschap gaat dus altijd over een algemeen menselijk feitje. Meestal is het meer een behandeling van een thema, dan dat er een definitieve conclusie is.
De meeste verhalen, zeker vandaag de dag, hebben een boodschap … maar dus op de onklassieke manier .
Ze laten het personages letterlijk zeggen. Ze maken een verhaal vol actie en plot twists, maar bedenken pas aan het einde dat ze ook een (emotionele) boodschap willen hebben. De boodschap is onduidelijk en tegenstrijdig. Of het is iets specifieks en politiek geladen.
Dit werkt niet. De boodschap komt niet binnen, als je hem dus kunt vinden, en het is niet iets waar de meeste mensen sowieso achter kunnen staan of iets mee kunnen. Er zijn hele afleveringen van series die inmiddels een overduidelijke parodie zijn op Donald Trump en hem belachelijk maken (en iedereen die op hem stemt). Ik bedoel, ik ben het eens dat Trump een volslagen gek is. Maar op deze manier ga je nooit een klassiek verhaal krijgen en meestal ook geen goed verhaal.
Denk aan de eerdere test: Trumpsupporters gaan dit verhaal nooit vertellen en overdragen. Dus het overleeft de prehistorie niet.
Onbedekt
De meeste legendes en mythes zijn kort. Ze gaan vrij snel door gebeurtenissen heen. Er zijn niet honderdduizend side characters en side plots.
Maar dit is meer een algemene schrijftip: maak je verhaal zo kort en simpel als mogelijk, zonder de kern van je verhaal te veranderen.
Ik kies het woord “onbedekt”, omdat veel verhalen hun herkenbare en doelgerichte kern bedelven onder allemaal rotzooi die er niet hoeft te zijn.
Ze voelen zich verplicht om ook een romantische verhaallijn toe te voegen. Of om wel genoeg actie te hebben, waarvoor ze dus allemaal extra dingen moeten verzinnen. Ze hebben niet genoeg vertrouwen in hun personages, dus voegen ze maar vijf extra toe die nauwelijks diepgang krijgen.
Een klassiek verhaal is onbedekt. Het is wat het is. Het behandelt z’n thema, iets over de menselijke natuur, op alle manieren. En het behandelt niks anders. Elke gebeurtenis is essentieel, elke zin, elke gedachte, want het hangt allemaal samen op deze manier.
(Grote, epische verhalen zijn een twijfelgeval. Ik zou de eerste boeken van Game of Thrones een klassiek verhaal noemen. Ja, het is lang, er zijn veel personages en verhaallijnen. Maar ze hebben allemaal nut. Elke scene brengt je vooruit richting grote wendingen. Er zijn duidelijke thema’s en structuren, vanaf het begin aanwezig, en altijd doorgezet. Maar de laatste twee boeken laten me twijfelen. Daar zien we dat verhaallijnen langer duren dan nodig. Dat het té veel wordt om te dragen. De sterke kern is er zeker nog, maar het wordt bedekt onder een lading rommel die er niet had hoeven zijn.)
Persoonlijk
Klassieke verhalen worden gedreven door karakter (niet door plot).
In het algemeen zie ik dit onderscheid:
- Als je begint met plot, krijg je makkelijker een verhaal met meer actie, wendingen, tempo.
- Maar als je begint met karakter, krijg je een verhaal dat nog steeds goed en interessant is als je het al uit hebt.
En dat tweede is waarvoor we gaan. Klassieke verhalen overleven de prehistorie, men wil ze blijven horen en vertellen.
Als je vooral geeft om plot, is het makkelijk om het verhaal te laten doen wat je wil dat het doet. Een actiescene hier? Komt voor elkaar, we veranderen dit personage zomaar in iemand die geweldig kan zwaardvechten. Een plot twist hier? Weet je wat, we doen even alsof het vastgestelde karakter van deze twee personages compleet in iets anders veranderd!
Maar zodra het boek uit is? Dan ken je het plot, dus daarvoor hoef je het niet meer te lezen. En er is verder niks. Je beseft dat personages geen inhoud hadden, dat dingen niet kloppen, dat er grote gaten zijn, dat je eigenlijk niks geeft om de hoofdpersoon. Dus je hoeft het nooit meer te lezen.
Als je vooral geeft om karakter, krijg je langzamere scenes. Je krijgt stukken in het plot waarin weinig groots gebeurd en mensen simpelweg kleine stapjes zetten. Dan krijg je de langzame, meanderende pauzes waarover mensen vaak klagen, zeker in epische fantasy verhalen.
Maar als je het boek uit hebt? Dan geef je om de personages. Je wilt later nog een keer met hen dit avontuur aan gaan. Dingen die je eerst niet begreep, worden ineens duidelijk als je ze later opnieuw leest, want je begrijpt het personage beter.
Er zijn genoeg legendes die beginnen met een ongeluk, pech, heftige weersomstandigheden, iets buiten de controle van de personages. Dat is logisch: er zijn veel dingen buiten onze controle. Vaak worden karakters door omstandigheden (waaronder andere mensen) uit hun comfort zone gehaald, waardoor het verhaal begint.
Maar er is geen enkele legende die dit constant volhoudt en het verhaal ook weer oplost door karakters compleet te vergeten en, weet ik veel, een sneeuwstorm precies alle vijanden te laten doden.
Hieronder is een goede manier om te testen of je plot door personages wordt gedreven.
Gegeven een situatie/keuze, maakt het uit welk personage de keuze maakt? Of zou elk personage in je boek precies hetzelfde doen? Zo ja, moeten ze dus unieker, en moeten ze een grote invloed hebben op het plot.
In diezelfde trant zie ik veel verhalen met keuzes die eigenlijk geen keuze zijn. (In de groep “vals conflict” heb je dus “valse keuzes”.)
Bijvoorbeeld, in superheldenverhalen moet de superheld vaak keuzes maken die eigenlijk overduidelijk zijn. Zal ik met mijn enorme superkrachten de slechterik gaan tegenhouden of niet? Hmm, lastig. Als ik het niet doe verwoest hij alles en gaat iedereen dood, als ik het wel doe gebeurt dat niet.
Om zulke verhalen klassiek te maken, moet de keuze komen uit een conflict met de menselijke natuur. Het moet echt een keuze zijn. Dus misschien heeft de superheld kans om te vluchten, alleen hij en zijn familie, óf hij kan hen verlaten om het gevaar te bevechten met het risico dat hij (of zijn familie) sterven. Dán is het een keuze. Eentje gebaseerd op het karakter van die superheld.
Een klassiek verhaal staat vol met keuzes die niet overduidelijk zijn en echt afhangen van welk personage de keuze maakt.
Interessant
Deze is een beetje vaag. Natúúrlijk moet een verhaal interessant zijn. Maar wat is interessant?
Vandaar mijn andere benamingen: onvoorspelbaar en ongewoon.
Als we iets al duizend keer hebben gezien, in het echt of in verhalen, is het gewoon geworden. Dus niet meer interessant.
Elk verhaal moet beginnen met iets ongewoons, iets unieks, iets dat je nergens anders vindt. (Want ja, als twee verhalen praktisch over hetzelfde gaan, kunnen ze niet allebei de prehistorie overleven! Men kiest degene die ze het leukst vinden en blijven die vertellen.)
Op dezelfde manier luisteren we naar verhalen omdat we willen weten hoe het afloopt. Als we al kunnen voorspellen hoe het afloopt, als we al het hele verhaal compleet weten wat er gaat gebeuren, houdt dit op.
Dus dat is een klassiek verhaal: onvoorspelbaar en ongewoon, waardoor het van begin tot einde interessant is.
De meeste films/series van Marvel vind ik best prima. Maar het zijn geen klassieke verhalen. En dit is één van de grootste redenen: het algemene verloop is compleet voorspelbaar en het idee van superhelden en hun algemene struggles is nogal bekend.
Dus ja, je kan nog steeds het boekje volgen en een verhaal een voorspelbaar pad laten volgen. Maar dan is het geen klassiek verhaal meer, en dat is de reden waarom ik zelf constant afdwaal van het pad.
Consistent
Deze verbaast mij het meest. Dit is een harde grens die je makkelijk kunt trekken en handhaven … en toch doen zoveel verhalen het niet.
Klassieke verhalen zijn consistent. De regels zijn de regels. Als aan het begin een personage met magie andere wezens kan optillen van de grond, moet je niet ineens halverwege een zielige scene schrijven waarin dat personage sterft … door vijanden die ze makkelijk had kunnen optillen.
Denk niet dat je kunt valsspelen. Denk niet dat je zomaar alles kan veranderen, vergeten, toevoegen als het plot dat behoeft.
Maak dit een harde regel. Er zijn veel schrijvers met zo’n instelling van “ach, een paar veranderingetjes is niet erg toch?” of “het is fantasy, ik kan wel ineens draken laten verschijnen”.
Een klassiek verhaal doet het niet. Als de regels in de weg zitten, dan verander je de regels gedurende het hele verhaal. Bedenk iets beters waarmee je verhaal uiteindelijk beter uitkomt. Of bedenk een creatieve oplossing waarbij je geen regels hoeft te breken.
Dit soort restricties dwingen je juist om een beter verhaal te vertellen. Een klassiek verhaal. Dus gebruik ze en laat je niet verleiden tot de dark side van inconsistentie :p
Onze echte wereld is onvoorspelbaar, maar nog wel consistent. Zwaartekracht draait niet ineens om, en zeker niet als jij het nodig hebt voor je plot. Als je dit wilt, dan moet je zorgen dat je verhaal zich naar de ruimte verplaatst, of in een raket, of iets van een consistente verklaring geven waarom de zwaartekracht ineens anders is.
Conclusie
Hopelijk geeft dit een goede uitleg over klassieke verhalen en waarom ik zo’n fan ben. Waarom ik ernaar streef zelf dit soort verhalen te schrijven.
Ik zeg niet dat het makkelijk is. Ik zeg niet dat het bij iedereen past of altijd de beste optie is.
Maar ik denk dat je veel kunt leren van deze gedachtes. Schrijf verhalen die mensen continu willen blijven horen en vertellen. Schrijf verhalen die de prehistorie zouden overleven. Laat je niet verlijden door tijdelijke hypes, politieke boodschappen, of wat je denkt dat je moet doen. Een klassiek verhaal is tijdloos, want het praat over één waarheid van de menselijke natuur en niets anders.
Dit artikel is een oud concept van mij dat ik eindelijk heb afgeschreven en gepubliceerd.
Maar ik wilde even afsluiten met een slechte woordgrap die aan het einde van dit document stond: “De NS heeft het deze keer wel heel bont gemaakt. Ik liep het perron op om de trein naar huis nemen, wat denk je? Spoor weg.”