De term “plakzinnen” is de beste vertaling die ik heb kunnen vinden voor het Engelse “run-on sentences”.
Dit was één van de grootste problemen in mijn oude schrijfwerk. Daarna elimineerde ik het alsof mijn leven ervan afhing. Inmiddels heb ik een balans gevonden die, in mijn ogen, het beste werkte.
Wat zijn het?
Zinnen die bestaan uit meerdere zinsdelen die aan elkaar worden geplakt, terwijl ze niks met elkaar te maken hebben of de (juiste) interpunctie missen.
Voorbeelden zijn overal. Pak meerdere zinnen die in je opkomen, plak ze aan elkaar.
- Ze was een mooie vrouw en ik was vergeten de wasmachine uit te zetten.
- Ik denk dat we over vijftig jaar op Mars staan denk je daar soms anders over?
- Ze had honger, ze kon wel twintig pizza’s eten.
- Het is ook lastig, is ook vervelend.
- Ze gingen samen naar de fitness, samen naar de tennis.
- Hij was niet het type om een liefdesbrief te sturen, hij was meer van het fysieke flirten.
Waarom is het een probleem?
In de meeste gevallen wil je plakzinnen voorkomen.
Ze ontstaan makkelijk, compleet onbewust, als je druk bezig bent met de gedachtes in je hoofd op papier krijgen. En soms maken ze een zin juist mooier, of duidelijker, of stilistisch verantwoord.
Maar meestal zijn ze moeilijk en vervelend om te lezen.
Ze leiden snel tot verwarring, tot extra moeite voor de lezer, tot ergens overheen lezen. De zin loopt ineens compleet anders dan je zou verwachten of gaat zolang door dat je het begin alweer bent vergeten.
Let maar op de zinnen in dit artikel. De meeste zijn vrij kort. De langste zinnen voegen twee zinsdelen samen, hoogstens drie. Dat zorgt ervoor dat het goed leesbaar blijft, ook al moet ik best lastige dingen uitleggen.
En stel je nu eens voor … dat elke paragraaf in dit artikel niet een hoop kleine (variërende) zinnen bevatte, maar één lange plakzin :p
Plakzinnen omschrijven
Dus, hoe voorkom je deze zinnen? Dat hangt ervan af hoe de plakzin tot stand is gekomen.
Type 1: meerdere zinnen die niks met elkaar te maken hebben. Als de zinnen ongerelateerd zijn … kan je deze dus op zichzelf laten staan!
- Ze was een mooie vrouw. Ik was vergeten de wasmachine uit te zetten.
Type 2: zinnen die interpunctie missen. Tussen verschillende zinnen moet nou eenmaal interpunctie. Een punt, een komma, een puntkomma—dat hangt af van de zin. Maar zet er iets neer.
- Ik denk dat we over vijftig jaar op Mars staan. Denk jij daar soms anders over?
Type 3: zinnen die wél met elkaar te maken hebben. In dit geval kan je vaak herhaling voorkomen. Je kunt dit vaak herkennen door te zien dat je het onderwerp van de zin herhaalt.
- Ze had honger en kon wel twintig pizza’s eten. (Of simpelweg “Ze kon wel twintig pizza’s eten”, want dat geeft al aan dat ze honger heeft.)
Als de zinnen een relatie hebben die je goed kunt beschrijven met een verbindingswoord, gebruik het. (Dit is meestal het fijnst om te lezen, maar in fictie staat het al snel alsof je een schoolboek opleest met overduidelijke relaties tussen dingen.)
- Ze kon wel twintig pizza’s eten, want ze had honger.
- Ze gingen samen naar de fitness en tennis.
Het is altijd een optie om de zinnen volledig uit te schrijven en los te halen.
- Het is ook lastig. Het is ook vervelend.
- (Het is ook lastig, het is ook vervelend.)
- Ze gingen samen naar de fitness. Ze gingen samen naar de tennis.
En anders verbindt je de zinnen met de juiste interpunctie. Een dubbele punt is voor een uitleggende zin. Een puntkomma in andere gevallen.
- Hij was niet het type om een liefdesbrief te sturen: hij was meer van het fysieke flirten.
De oplossing die jij kiest hangt af van de zin zelf én de tekst eromheen.
Als de zinnen eromheen al vrij lang zijn, kan je het beste je plakzin omzetten in allemaal individuele korte zinnen.
Andersom, als de zin staat in een paragraaf vol korte zinnen, wil je juist de zin lang laten voor de variatie.
Als de zin ervoor al een puntkomma gebruikt, wil je dat niet meteen nog een keer doen. Op dezelfde manier zijn drie zinnen op rij met verbindingswoorden zoals “maar” of “want” nogal onhandig.
Wanneer kan het wel?
Maar wanneer zijn plakzinnen wél een goed idee?
Dit zijn de situaties waarin ik ze alsnog toesta:
- Mensen praten vaak in plakzinnen en halve zinnen.
- “Hoe gaat het?”
- “Wel eens beter geweest, jij?”
- Plakzinnen kunnen sommige stukken aanzienlijk korter en scherper maken.
- Omdat je zinnen aan elkaar plakt, voorkom je misschien herhaling of de behoefte aan extra woorden.
- Soms klinken ze poëtischer of passender, voegen variatie en ritme toe aan een tekst.
- See what I did there? Dat is ook een plakzin, maar ik vind deze soort prima, zolang je het niet overmatig gebruikt. Ontplakte alternatieven zijn:
- “Soms klinken ze poëtischer of passender. Soms voegen ze variatie en ritme toe aan een tekst.”
- “Soms klinken ze poëtischer of passender: ze voegen variatie en ritme toe aan een tekst.”
- “Soms klinken ze poëtischer of passender, en dan voegen ze variatie en ritme toe aan een tekst.”
Ik vind het niet zinvol om automatisch alles af te straffen dat grammaticaal incorrect is of niet aan de “gouden schrijfregels” voldoet. Ik ben meer praktisch en probeer taal zo goed mogelijk te gebruiken voor diens doeleinde: iets communiceren aan de lezer. Als ik denk dat een plakzin de beste oplossing is, dan ga ik ervoor.
Neem een van de voorbeeldzinnen: “Ze gingen samen naar fitness, samen naar tennis.”
Ik vind deze herhaling een mooi ritme hebben. Als je dit op de juiste plekken doet, vind ik het juist toevoegen aan je boek en je schrijfstijl. Een structuur als deze plaatst extra gewicht op dat ze het samen deden. Het geeft mij heel sterk het gevoel dat je twee karakters beschrijft die onafscheidbaar zijn en alles perse samen wilden doen.
Als je het “ontplakt” verlies je dat en krijgt iets dat veel meer neutraal of gevoelloos leest: “Ze gingen samen naar de tennis en fitness.”
Dat gezegd hebbende, een plakzin door gebrek aan interpunctie vind ik altijd een probleem. Daarmee win je niks behalve verwarring bij lezers.
Conclusie
Hopelijk begrijp je nu hoe plakzinnen eruit kunnen zien en waarom het meestal een probleem is.
Ik heb de meest gebruikte methodes gegeven om de zinnen om te schrijven tot iets dat fijner leest, maar ook wat voorbeelden gegeven wanneer je losser kunt zijn en plakzinnen toestaan.