Inmiddels heb ik een aantal albums gemaakt en het volgende geleerd: de (hoofd)stem is het belangrijkste van alles.
Ik was eerst de hele tijd bezig met de kleinste dingen in de gitaarakkoorden, of een baslijn ergens, of een pianoriedeltje in de achtergrond. Wat denk je? Verspilde tijd. Die dingen zijn ter ondersteuning, ze hebben niet de voorgrond, wat betekent dat je met (belachelijk) veel kan wegkomen.
(Ik had in één nummer gewoon twee achtergrondstemmen die een ander woord zongen dan de hoofdstem. Is niemand opgevallen. En viel mij alleen op toen ik later de stemmen in isolatie terugluisterde.)
Maar de stem? Die staat véél luider dan de rest, is het belangrijkste van het hele nummer, en moet de luisteraar van begin tot eind pakken en door het nummer leiden.
Beetje jammer dus … dat ik een wat bijzonder stemgeluid heb en niet gewend was met koptelefoon op te zingen, dus de weg naar goede vocals was een lange.
In dit artikel wil ik eigenlijk maar één stap daarvan uitlichten, omdat hij het meest effectief was én gewoon heel grappig. Hopelijk is het leerzaam, op de een of andere manier!
Probleem: mijn stem klinkt duf
Als ik het voor elkaar kreeg alles geheel zuiver in te zingen (lang verhaal, maar met koptelefoon op kan ik mezelf slecht horen en zit ik er dus soms consistent een halve noot naast), was het nog steeds niet goed.
De stem klonk saai, duf, sneed niet door de muziek heen, greep niet de aandacht.
Ik kon niet plaatsen wat er mis was, want het was dus zuiver, een heldere opname, ontspannen ingezongen, etcetera. Maar als ik het vergeleek met elk willekeurig (pop)nummer kon je het verschil meteen horen. Die stemmen klonken helder, pakkend, fris. Mijn opnames niet.
Dus toen dacht ik ineens: ja maar wacht eens even, ik kan horen dat die vocals beter zijn en daarmee dus vergelijken. Zou ik, van bekende zangers/nummers, een opname kunnen vinden met alleen hun stem?
Zo ja, dan kon ik luisteren naar wat zij deden: of bepaalde frequenties harder/zachter stonden, of ze bepaalde effecten hadden, hoe ze tweede en derde stemmen inzetten.
Oplossing: Acapella Tracks
Wat denk je? Dat bestaat.
Ik kon geen duidelijke georganiseerde plek vinden, maar als je zoekt op “<naam van artiest/liedje> acapella” of “
(Van sommige oudere nummers plaatsen ze ook wel eens echt de originele opnames online, maar dan moet je geluk hebben. En vaak moet je ze dan kopen …)
Dus ik heb een avond lang alle (bekende) artiesten en nummers bedacht waarvan ik de stem goed gemixt vond, of met een stem die een beetje leek op die van mij, of in ongeveer dezelfde stijl als ik. En alles wat ik vond heb ik gedownload, omgezet naar MP3, en in een folder gegooid.
En toen ging ik luisteren. Luisteren en vergelijken. Ik zong hetzelfde stukje van het nummer, op dezelfde toonhoogte (als mogelijk), en vergeleek mijn opname met het origineel.
Hieronder een voorbeeld van zo’n video (Jon Bon Jovi ~ Livin’ on a Prayer). (Je hoort dus de eerste tientallen seconden niks, want dan wordt er nog niet gezongen in het nummer. Daarna hoor je puur en alleen de stem.)
Wat heb ik geleerd?
Les #1: De zang is ongelofelijk … imperfect
De meeste artiesten zingen niet precies de noten. Hun stem kraakt veel, het klinkt alsof ze moeite hebben met iets hoogs (of laags), ze moffelen dingen weg.
Mijn oude zanglerares zou ontsteld zijn als ze mij dat soort dingen hoorde doen :p Ik probeer altijd ontspannen te zingen, niet te knijpen of te rijken naar noten, alles gelijkmatig te zingen.
En toch … hun opnames klinken beter. Interessanter. De ruwe opname klinkt al meer dan prima, met muziek erbij vallen die imperfecties helemaal weg en klinkt het gewoon goed.
Wat moeten we hiermee? Tja, ik kan natuurlijk niet moedwillig aan mijn stem gaan trekken en imperfecties veroorzaken. (Zeker niet omdat ik vanwege mijn chronische gezondheidsproblemen al een ietwat fragiele stem heb, vandaar ook die aandacht voor goede stemtechniek.) Maar ik kan wél meerdere takes doen, dingen op verschillende manieren inzingen, toestaan dat ik uiteindelijk een take pak met wat krakende noten.
(Voorbeeld: de “vocals only” van Your Song of Tiny Dancer, van Elton John, klinken niet overtuigend vanuit een zangtechnische blik. Hij danst een beetje om noten heen, kapt ze af omdat hij ze niet vol kan houden, de stem kraakt en glijdt her en der. Maar toch, het is zuiver genoeg, en die imperfecties geven juist die unieke en mooie zangstem.)
Les #2: Contrast
Ik zing dus vaak alles op ongeveer hetzelfde volume en met dezelfde toon.
Zelfs als ik flink omhoog ga, gaat het niet harder, zoals bij de meeste nummers wel. Op dezelfde manier ga ik bij zachtere, intieme stukken ook niet fluisteren of veel zachter zingen.
Nou, dat doen al die artiesten dus wel. Ze hebben een enorm contrast: ofwel ze zingen enorm ingetogen of haast fluisterend (bij een couplet, een zielige bridge, zoiets), ofwel ze blèren het uit!
En dat klinkt beter. Want het zorgt dat er echt een verschil zit tussen het couplet en het refrein. Het couplet voelt klein, intiem, sympathiek. En dan opent het ineens in het refrein als ze volle bak gaan en heel veel energie toevoegen.
Wat moeten we hiermee? Hetzelfde proberen :p Wederom zal het wat training vereisen, want ik ben dit niet gewend. Maar ik kan proberen in zachtere stukken véél minder volume te gebruiken of fluisterlucht toe te voegen. En dan in de harde stukken, ga ik een stukje van de microfoon zitten en zo hard mogelijk schreeuwen.
(Voorbeeld: de “vocals only” van Somebody That I Used To Know begint echt superzacht. Je hoort de zanger nauwelijks, hij is een beetje aan het praatzingen, een beetje fluisterend en mompelend. Maar dan in het refrein knalt het er volle bak op. Dit zijn dus de echte stemmen, in de uiteindelijke gemixte versie, dus het is niet alsof iemand gewoon vergeten was de volumeknop omhoog te zetten ofzo.)
Les #3: Veel galm, maar zonder te verdunnen
Het toevoegen van galm, of echo, of reverb is een welbekend fenomeen in het opnemen van de stem. Het is één van de eerste dingen waar je over leert en iets wat vrijwel altijd wordt gebruikt.
Maar als ik het doe … dan zorgt de galm wel voor een “groter” geluid, of een stem die meer “bij de rest past”, maar het verdunt ook de stem. Omdat er een wolk van galm omheen zit, hoor je de originele stem minder goed, en lijkt hij meer op de achtergrond te staan.
Dat zorgde ervoor dat ik lange tijd dacht: ik moet reverb héél subtiel toepassen, slechts in zeer kleine mate.
Maar toen ik deze opnames hoorde, merkte ik gelijk dat er behoorlijk wat galm op zat. Zelfs in coupletten, zelfs als het maar één stem was.
Maar deze galm zat niet in de weg. Het was alsof het een beetje op de achterste rij bleef zitten, en alleen naar voren kwam in de stiltes of de adempauzes.
Wat moeten we hiermee? Ik probeer daarop te letten. De reverb is juist als je hem niet echt hoort tijdens de zang, maar het een duidelijke “nagalm” geeft in die stiltes. (Daarnaast leerde ik hierdoor dat de meeste mensen hun reverb een filter geven zodat de lage frequenties eruit gaan, want dat veroorzaakt veel van dat “muddy” geluid.)
Les #4: De tweede stem is ook écht een tweede stem
Op mijn eerste album (Keeping the Sunset on my Side) hoor je heel vaak dubbele stemmen. In dat geval heb ik (meestal) hetzelfde stukje twee of drie keer ingezongen, die takes onder elkaar gezet, uitgelijnd (zodat ze niet op andere momenten een woord zeggen), en hetzelfde volume gemaakt.
Dat geeft een heel gaaf effect op sommige momenten … maar meestal zorgde het (wederom) voor een verdunde, duffe stem die een beetje in de achtergrond valt. Immers, in plaats van één krachtige lead zanger, heb je meer te maken met een soort achtergrondkoor.
Toen ik deze opnames hoorde, kwam ik erachter hoe vaak er echt maar één stem te horen is. In plaats van meerdere gelijke stemmen, hadden ze vaak één hele luide, en dan één of twee die zo zacht stonden dat je ze alleen hoort als je weet waarnaar je luistert.
In het refrein, daarentegen, gebruiken ze weer dat “contrast” en gaan volle bak richting de 4+ stemmen. Vaak allemaal op andere toonhoogtes, en vaak allemaal (ongeveer) even hard. Dan krijg je dat effect waar ik ook voor ging, en dan is dat precies wat je wilt. (De muziek is op z’n hardst, dus de stemmen moeten meegaan in die energie en volheid.)
Meestal waren de tweede stemmen hoger of gelijk dan de leidende stem. Ik kon alleen een duidelijk lagere stem horen in enkele opnames, meestal van meer rustige singer-songwriter dingen. En dat voelt ook logisch: dan mis je de lage noten van een basgitaar en een kickdrum, je moet het ergens mee opvullen.
Wat moeten we hiermee? Wel meerdere stemmen blijven opnemen, maar:
- Altijd één duidelijke leidende stem hebben; de rest is zachte ondersteuning tijdens couplet, of opvulling (van missende frequenties) in het refrein
- Het liefst meerstemmigheid die hoger gaat, tenzij het een hele lichte mix is (met héél weinig instrumenten).
- Die tweede stemmen kunnen best wel monotoon zijn (gewoon dezelfde noot blijven zingen terwijl de hoofdmelodie wél veranderd) en dichtbij het origineel zitten (een “third” erboven is veel mooier dan een heel octaaf)
Les #5: Die videoclips zijn hilarisch
Veel van die YouTube videos hebben dus het “vocals only” geluid … maar gesynchroniseerd met de originele videoclip (of een live uitvoering).
Dat betekent dus dat je steeds shots hebt waarbij je
- Switcht naar een bandlid dat super enthousiast drumt, of een gekke solo speelt op de gitaar …
- Terwijl je complete stilte hoort (want er wordt niet gezongen) xD
Vond ik hilarisch. Bleef elke keer leuk en onverwacht.
En natuurlijk ben ik die mensen heel dankbaar dat ze dit werk doen, want het klinkt vaak echt behoorlijk clean (niet tot weinig geluid van andere instrumenten of effecten uit de mix).
Sterker nog, iemand kreeg het voor elkaar om de stemmen van Paul Simon en Art Garfunkel los van elkaar te halen in The Sound of Silence. (Dus een losse video per stem.) Dat is ook hoe ik erachter kwam dat Paul Simon dus helemaal niet die melodie zingt die we allemaal kennen: hij zingt een wat meer monotone tweede stem die lager is, ter ondersteuing van Art die wél die melodie helemaal zingt.
Conclusie
Tot zover mijn avontuur in de wereld van de acapella tracks. Ongelofelijk interessant om naar te luisteren, heel leerzaam, meestal net zo mooi als het gehele nummer (mét instrumenten).
En dat onderstreept eigenlijk mijn punt: een nummer is slechts zo goed als de kwaliteit van de zang. Dus het lijkt me logisch om hier flink op te focussen en een meer professioneel geluid eruit te krijgen.
Bij mijn eerste twee albums heb ik superveel moeite gedaan om heel netjes de achtergrondgitaren op te nemen, uit te lijnen, de perfecte opnames te krijgen … om er vervolgens achter te komen dat je het toch niet hoort want de stem gaat er heel hard overheen en trekt alle aandacht.
Sterker nog, ik leer steeds meer hoe (grove) imperfecties juist beter zijn, want het maakt het geluid groter. Dus twee gitaren die niet echt gelijk lopen geeft juist het idee alsof één (geweldig klinkende) gitaar in een grote ruimte speelt met veel galm.
Dus geweldige stemopnames krijgen heeft voor nu mijn prioriteit, want het bepaalt 90% van de sound van een nummer, en is het enige wat je niet kan “wegmoffelen”.
(Zou nog leuker zijn als je écht de rauwe opnames kon luisteren van bekende nummers, zonder meerdere stemmen, zonder effecten en manipulatie. Maar dat is een beetje veel gevraagd.)
Hopelijk kunnen jullie binnenkort horen hoe dit vergelijken z’n vruchten afwerpt :p