Ik heb op dit blog al vaker gesproken over het belang van je jeugd. Hoe een goede opvoeding de rest van je leven veel beter en makkelijker maakt, en een slechte opvoeding jou blijft achtervolgen. Hoe veel tijd steken in school vooral negatieve effecten heeft, en je die 18 jaar beter kan steken in je algemene gezondheid en vaardigheden ontwikkelen.
Ook heb ik her en der suggesties gegeven voor, in mijn ogen, een goede manier van opvoeden. Maar echt een definitieve “stijl” of “theorie” voor de ideale opvoeding gaf ik nooit, mede omdat ik niet denk dat het bestaat.
Toen ik onlangs enkele video’s en artikelen tegenkwam over “opvoedstijlen” en “de verschillende manieren om opvoeding te benaderen”, echter, vond ik het genoeg geweest. Voor iets dat zo belangrijk is, wordt er eigenlijk nauwelijks over nagedacht, zijn er enorm veel ouders die er een potje van maken, en is de algemene instelling “mwah, het is de keuze van de ouders zelf, dus alles wordt geaccepteerd!”
De vijf opvoedstijlen
In het algemeen onderscheidt men deze vijf opvoedstijlen:
- Authoritarian: de ouders bepalen alles en het kind dient zich eraan te houden
- Permissive: de ouders staan alles toe en voldoen aan alle wensen van hun kind
- Authoritative: de ouders geven zoveel mogelijk vrijheid, maar binnen duidelijke grenzen
- Neglectful: de ouders brengen geen tijd door met hun kinderen en geven er niks om
- Helicopter: de ouders bemoeien zich met alles in het leven van hun kind en halen alle obstakels voor hun pad weg
En in vrijwel alle informatie die ik tegenkwam, noemt men de gevolgen van elke stijl voor het kind. En nu komt dus het rare: alle stijlen behalve “Authoritative” hebben overduidelijke, bewezen negatieve gevolgen.
- Authoritarian: het kind leert om niks te geven om diens eigen wil en gedachtes, alleen maar om strak te doen wat anderen bevelen, en wordt dus eigenlijk een ongelukkige niemand.
- Permissive: het kind wordt een verwende klootzak, die niet kan omgaan met tegenslag, de wensen van anderen, uitdagingen, etcetera
- Neglectful: het kind leert om maar niks meer te voelen en niks meer te proberen, want diegene krijgt toch geen aandacht of liefde
- Helicopter: een beetje hetzelfde als “Permissive”, maar het kind is niet persé verwend maar vooral lui en niet zelfstandig. (Het leert nóg minder om te gaan met tegenslagen of zelf ergens voor te werken.)
Maar geen enkel artikel, geen enkele video, sluit af met de conclusie dat het dus de beste stijl moet zijn (uit deze vijf)!
Ze sluiten allemaal af met: “Dit waren de verschillen tussen de stijlen. Ouders houden overduidelijk van hun kinderen en mogen hierop zelf de keuze maken welke stijl ze nemen.”
Er is zoveel mis met een instelling als deze:
- Het feit dat ouders van hun kinderen houden is irrelevant voor hoe effectief hun opvoeding is. Het is alsof je zegt “deze sporter houdt overduidelijk van sporten, dus geef hem maar een gouden medaille” of “oh, jij houdt gewoon héél erg van friet? Oh nee, dan is het niet ongezond, eet erop los.”
- Het lijkt me logisch dat je altijd de keuze maakt die de beste argumenten heeft. De keuze met de meeste voordelen en de minste nadelen. Dus als je kiest voor een opvoedstijl waarvan bewezen is dat het niet geweldig is, heb je er ofwel niet over nagedacht (en dus de keuze niet gemaakt), of kies je voor jezelf in plaats van je kind.
Maar waarom een opvoeding?
Maar het raarste is nog dat iedereen ervan overtuigd is dat “opvoedstijlen” een ding zijn en dat je er eentje moet kiezen. En dat terwijl de meeste ouders niet eens deze stijlen kennen, of weten wat het onderzoek erachter is. Als je een willekeurige ouder vraagt: “wat is je opvoedstijl?” Dan zeggen ze niet “Oh, ja, ik heb Authoritarian gekozen.”
Nee, dan krijg je hoogstens een vage uitleg van dingen die ze wel of niet proberen te doen, want ze zijn er wél van overtuigd dat ze een stijl hebben en dat die goed is.
Voor zover ik weet heeft de mensheid superlang prima overleefd zonder het idee van opvoeding of een opvoedstijl. Als je kijkt naar dieren en hun opvoeding, zie je meestal dat ouders een kwetsbaar net-geboren kind beschermen, maar daarna de volledige vrijheid geven (met vallen en opstaan) en hen soms uitdagen (door bijv. te stoeien). Ze zitten of liggen er gewoon een beetje in de buurt en kijken toe.
(Ik bedoel, er zijn genoeg vogelsoorten waar je praktisch één kans hebt om te leren vliegen, en dat is wanneer je uit het nest wordt geschopt :p)
Wij, mensen, zijn ook gewoon dieren met ietsje betere hersenen. Het hele idee van een “opvoeding” volgens allerlei regels is ook maar door ons verzonnen.
En waarom hebben we dat gedaan? Om kinderen voor te bereiden op de maatschappij en hun toekomst. Dat is het argument voor een opvoeding die dus afwijkt van wat onze natuur wil.
En ik kan daar nog redelijk inkomen. Onze maatschappij is onnatuurlijk en vol met allerlei regels, complexiteit, systemen die je eigenlijk wel moet kennen. Ik zou mijn kinderen niet over straat willen sturen zonder even uit te leggen dat auto’s gevaarlijk zijn en je niet zomaar kunt oversteken. Kinderen alleenlaten met een elektrische boor, zonder dat ze weten wat het is of doet, is misschien ook niet geweldig.
Het enige probleem is dus dat geen enkele opvoedstijl dit doelwit behaald.
- Authoritarian: het kind leert alleen bevelen op te volgen én de mening van diens ouders over te nemen. Later in het leven zal je toch echt veel zelfstandig moeten doen. Je moet zelf keuzes maken, zelf reageren op situaties (waar je ouders niet meer bij zijn). En dan zal blijken dat die mening van je ouders niet persé een goede of complete invloed is.
- Permissive: je zal moeten werken voor je geld in de maatschappij, je zal iets moeten leren en uitdagingen overkomen, je zal gezond moeten blijven (en dus niet zomaar alles kunnen eten wat je wilt). Allemaal dingen die je niet leert.
- Authoritative: omdat de ouders lijnen opstellen, gaat het kind daar nooit buiten en is dus wederom gebonden aan de mogelijkheden en het wereldbeeld van de ouders. Bovendien, omdat ouders alleen lijnen trekken en niks anders, wordt het kind verder niks geleerd over de maatschappij.
- Neglectful: deze lijkt me duidelijk. Het kind leert niks en gaat met een groot trauma de toekomst in.
- Helicopter: wederom, leren gebeurt door tegen een probleem aan te lopen en die op te lossen. Als je ouders alle problemen voor je neus weghalen, vindt er geen enkel leerproces plaats.
Dus de enige reden waarom je een heuse opvoeding zou kiezen en uitvoeren, blijkt totaal niet te worden meegenomen in die opvoeding.
Waarom doet iedereen dit dan?
Zoals vaak in het leven, is het een combinatie van onkunde (of onwetendheid) en controle.
Veel ouders denken niet serieus na over opvoeding en doen wat ze op dat moment willen, of misschien zijn ze te druk met hun carrière of eigen problemen om hierop te focussen. Dan kan je simpelweg niet weten wat je moet doen.
Maar ouders die bijvoorbeld hun kind allerlei strenge regels opleggen, doen dat alleen maar omdat ze denken dat hiermee het gedrag van het kind wordt gecontroleerd. Die is hen niet meer tot last, die is anderen niet tot last, en mocht er wel iets misgaan kunnen ze zichzelf verdedigen—want aan hun opvoeding lag het niet! Op diezelfde manier proberen ouders die alle obstakels weghalen te voorkomen dat hun kind onderuit gaat, zich bezeert, een grote fout maakt, want dat zouden ze niet willen.
Het wordt nog erger als je kijkt naar hoe kinderen doorgaans over die maatschappij leren. Er zijn namelijk weinig ouders die hun kinderen actief dingen leren. Als ze iets leren van thuis, dan komt het door dingen die gebeuren, door situaties die voorkomen. Oftewel: simpelweg door te leven in de maatschappij, leer je over de maatschappij. Niet omdat ouders hun kinderen allerlei dingen influisteren.
Als je vraagt waarom ouders hun kinderen niet actief al die dingen leren (die ze in hun ogen horen te leren), wimpelt men al snel deze verantwoordelijkheid af op het onderwijssysteem. Het is de taak van school toch om je alles te leren voor je toekomst? School moet je die kennis geven, en hard laten studeren, en voorbereiden! (“Neglectful” vindt dat vooral leuk, terwijl “Authoritarian” dit natuurlijk onzin vindt en van de thuissituatie een soort tweede school probeert te maken.)
Ten eerste: dat doet school niet. Ten tweede: het doet geen kwaad om zelf een handje te helpen. Ten derde: dit gaat wederom in tegen het hele idee van opvoedstijlen. Als je niet actief je kind voorbereid op de toekomst, heb je geen enkele reden om te doen alsof je een opvoedstijl volgt.
En het wordt nóg erger als je beseft dat we de toekomst niet kunnen voorspellen. Die kinderen gaan de toekomst meemaken. Zij gaan er vol in leven. Maar de ouders die de opvoeding geven, die lopen eigenlijk al achter en kunnen niet anders dan dingen doorgeven die achterhaald of zinloos zijn. Dat is hoe het hoort te zijn. Kinderen groeien op en halen hun ouders in. De maatschappij verandert.
Wat ik voorstel
Zowel onkunde als controle uitoefenen (over iemand anders) vind ik geen schone zaken. Je kind alle leermomenten ontnemen, emotionele trauma’s geven, en jouw wereldbeeld opduwen vind ik al helemaal niet best.
Dus dit is het voorstel: vergeet opvoedstijlen. Een goede opvoeding is een onzichtbare opvoeding.
Kinderen zijn leergierig. Kinderen stuiteren de hele dag overal tegenaan, doen experimenten, maken fouten, en leren daarvan. (Veel sneller dan koppige volwassenen zelfs.)
Dus, eh, laat ze stuiteren. Laat ze experimenteren. Daag ze extra uit, door spelletjes, sporten, vragen stellen, stoeien (fysiek of mentaal). Follow the way of the animals!
Neil DeGrasse Tyson, de bekende en geliefde wetenschapscommunicator, vertelde ooit in een interview zo’n verhaal. Toen hij net zijn eerste kind kreeg, had hij de neiging om die constant te waarschuwen voor gevaar. Als er een beker op de rand van de tafel stond, zei hij dat ze die niet moest omstoten, of verplaatste hij de beker.
Maar toen bedacht hij zich: op deze manier leert het kind niks. Ik ben met mijn “opvoeding” actief moeite aan het doen om mijn kind leermomenten te ontnemen. Dus nu laat hij die beker staan. En als het kind die op de grond gooit en hij kapotspringt? Dan heeft dat kind geëxperimenteerd en geleerd.
Als een kind volwassen is, moeten ze niet denken “ik heb deze persoonlijkheid/problemen/trauma’s vanwege de gekozen opvoeding van mijn ouders”. Hun levenspad moet niet ingrijpend zijn bepaald door regeltjes of opvoedstijlen die hun ouders kozen. Ze moeten in het algemeen niet (bewust of onbewust) stilstaan bij hun “opvoeding” en wat voor gevolgen die had. Zo onzichtbaar moet het zijn.
Ze moeten gewoon hun beste zelf zijn geworden en dat doe je door, als ouders, niets anders te doen dan een klimaat creëeren waarin dat kan. Zelf sta je aan de zijlijn. Je maakt het klimaat, je ontwerpt de thuissituatie, en daarin laat je het kind los.
Dat lijkt nog het meeste op de “Authoritative” stijl, maar dan zonder al te veel duidelijke lijnen waar je niet overheen mag.
Zoals mijn verhaal hierboven: je zegt niet dat kinderen spullen niet kapot mogen maken. Je zorgt dat er een klimaat is met allerlei spullen (die goedkoop zijn of makkelijk te vervangen) die ze mogen kapotmaken. (En zonder natuurlijk dure cruciale spullen binnen handbereik.) Want dat gaan ze doen, en daarvan gaan ze leren.
En dit kun je doortrekken naar werkelijk alles. Als je niet wil dat je kinderen constant achter een beeldscherm zitten, dan geef je ze geen beeldscherm. (Verbaast me nog steeds als ik peuters zie met een iPhone in de hand.)
Misschien koop je een gezamenlijke (spel)computer en koop je alleen spellen die je samen moet spelen. Jij hebt geen enkele regel ingesteld of doorgeduwd, maar als je kinderen achter een scherm zitten, dan doen ze dat samen.
En als je kind geld heeft gespaard, misschien met een bijbaantje, en daarmee diens eigen smartphone gekocht? Nee, nee nee nee, je eerste instinct is om daar regels over in te stellen of inspraak in te krijgen. Maximaal een uur per dag, geen gewelddadige spelletjes, niet op je telefoon in bed, weet ik veel.
Maar daar heb jij geen ene reet over te zeggen, of wel? Het is hun apparaat, zij hebben die zelf gekocht, het is helemaal hun verantwoordelijkheid. Oftewel, door er gewoon geen regels op te plakken en geen opvoeding tegenaan te gooien, gaan je kinderen leren om zelf dingen te regelen en te beheren en te leren. Natuurlijk, het staat je vrij om er van alles over te zeggen, om advies te geven, om te vertellen dat het niet goed is om in bed op je mobiel te zitten. En het staat hen vrij om dat te negeren en zelf de gevolgen te ondervinden.
Jaja, zo makkelijk is het niet
Ik zeg ook niet dat het makkelijk is. Er zijn echt wel goede vragen om hierover te stellen.
Wat als je meerdere kinderen hebt die elkaar tegenwerken? Wat als je ze bijvoorbeeld niet kunt motiveren om klusjes te doen of hun rommel op te ruimen?
Het vraagt misschien een beetje omdenken, maar het antwoord is weer vrij simpel (en volgt de dierenmethode): maak een klimaat waarin dit automatisch gebeurd of geen probleem is.
Kinderen moeten niet de afwas doen omdat jij ze anders straft, je moet in hen zelf de wil laten groeien om verantwoordelijkheid te nemen, niet egoïstisch te zijn, hard te werken voor dingen. Want anders zijn je kinderen dadelijk volwassen, en ze zijn nog steeds lui en egoïstisch … maar met honderden regeltjes van hun ouders in het achterhoofd die ze nu niet meer hoeven te volgen! Yay!
De manier waarop wij leven, in huizen, met allerlei spullen en dingen die geregeld moeten worden, met kinderen die de hele dag weg zijn naar school, is niet natuurlijk. Dus maak het zoveel mogelijk natuurlijk.
Mensen zijn kuddedieren. Als jij je aggressief opstelt tegenover de kudde, ben jij geen onderdeel meer van de kudde. Dus ofwel je werkt hard voor elkaar, leeft samen, doet dingen samen … of je maakt de keuze om dat niet te doen, maar dan verlies je alle andere voordelen. Dan moet je je eigen bordje afwassen, je eigen twee kledingstukken wassen, je eigen lekke band repareren, zelf maar regelen dat je een leuke avond hebt terwijl de rest gezellig samen een film kijkt.
Klinkt misschien hard, maar dat is het niet. Het is geen “straf”. Het is geen “regel”. Het feit dat andere mensen (zoals je ouders of broers/zussen) jouw spullen afwassen is een bonus die je krijgt als je meedoet met de kudde. Dat is hoe sociale dieren werken. Je kunt ervoor kiezen die bonus niet te krijgen, maar ik denk dat geen enkel kind daar (langdurig) voor zou kiezen.
Conclusie
Je hoeft geen opvoedstijl te kiezen, want we hebben het maar verzonnen, en de hoofdreden om er eentje te hebben wordt verre van behaald.
Je opvoeding moet onzichtbaar zijn. Je moet, net als de dieren, gewoon een beetje om je kinderen heenlopen en ze constant uitdagingen toewerpen. Elke keer als je denkt dat je ergens een regel over moet instellen, of iets moet doen, denk nog eens na. Waarschijnlijk is het beter als je gewoon niks forceert en het z’n gang laat gaan.
En ja, dan gaan dus bekers kapotvallen, je kind gaat fouten maken, soms ga je even achteruit, maar die controle moet je dus loslaten. Zo is het leven: vallen en opstaan. En ja, misschien verhoogt dit het risico op bijv. verwondingen bij je kinderen. Maar misschien ook niet, omdat de kinderen veel meer zullen leren, beter voor zichzelf zorgen, en gevaar beter leren inschatten.
Het allerbelangrijkste is dat je hierin consistent en logisch bent, en te allen tijde het kind laat meepraten en meebeslissen. Als je kind het ene moment wél complete zeggenschap heeft over z’n eigen spullen, en de andere keer niet, dan … eh … weet ik niet wat je aan het doen bent.
Maar jammer genoeg hebben de meeste ouders deze stijl: ze switchen constant tussen alle stijlen op basis van hun humeur, hun energie, tegen welk kind ze het hebben, etcetera.
En dat is wel het allerslechtste wat je kunt doen.