Wanneer iemand zegt “volg je dromen! ga je passie achterna!”, is er altijd wel iemand die zegt “hartstikke leuk, maar we hebben ook gewoon mensen nodig die de shitty jobs doen”
Als ik vroeger zei dat ik schrijver of muzikant wilde worden, was er altijd iemand die zei dat “maar 1 op de 100 mensen het redt als ze iets creatiefs gaan doen”
Mijn psycholoog zei het zelfs! Ondanks dat hij wist hoe ongelukkig ik werd van school, ondanks dat hij wist hoe enorm creatief ik was, bleef hij maar zeggen: “tja, Tiamo, we kunnen niet allemaal onze droombaan nemen. Je zult door de zure appel heen moeten bijten, een carrière kiezen die het brood op tafel brengt.”
Toen ik jong was, dacht ik op dezelfde manier. Ik keek toch stiekem een beetje neer op baantjes als vuilnisman of postbezorger. Misschien was dat wel één van de grootste redenen dat ik netjes mijn schoolwerk deed: dan hoefde ik later niet die baantjes te doen. Het idee was dat een goed diploma een garantie was voor vrijstelling van de “baantjes die niemand wil doen”.
Maar nu ben ik ouder en wijzer. En na heel wat onderzoek naar het onderwijssysteem (en de algemene ontwikkeling van jongeren), is de conclusie dat deze uitspraken complete onzin zijn.
En wel om vier redenen:
- Wat de ene persoon bestempelt als een “shitty job”, hoeft niet zo te zijn voor een ander
- Veel “shitty jobs” bestaan alleen omdat andere mensen perse willen dat ze bestaan (voor hun eigen overbodige comfort of gemak)
- Er is een verschil tussen een risicovolle passie najagen en gewoon geen reet uitvoeren.
- Een samenleving waarin iedereen compleet “accepteert” dat een deel van de mensen hun leven moeten spenderen aan iets doen waarvan ze ongelukkig worden … is geen gezonde samenleving. Of eentje waarin ik wil leven.
#1: Wat is een rotbaan?
Oké, stel jezelf eens de vraag: wat is een rotbaan? Wat zijn die baantjes waarop je neerkijkt? De baantjes die jij echt nooit zou willen doen, en, in jouw ogen, compleet verschrikkelijk zijn?
Velen zullen, net als ik, zoiets als vuilnisman opnoemen. Of zo iemand die de hele dag pakketjes sorteert voor mensen die dingen online bestellen. Het is saai werk, zonder uitdaging, met mager salaris, zonder doorgroeimogelijkheden—een shitty job!
Maar … dat is ons perspectief. Als je het daadwerkelijk aan de vuilnismannen vraagt, krijg je een heel ander antwoord.
Dit is een uittreksel van het boek Punished By Rewards (van Alfie Kohn):
One sociologist, studying a group of garbage collectors in San Fransisco, discovered that most of them were quite satisfied with their work because of the way it—and the company—was organized.
Relationships among the men were highlighted, tasks and routes were “varied enough to break the monotony of the work’s routine”, and the company was set up as a cooperative, meaning that each worked owned a share of the business and felt a “pride of ownership” Clearly, it is premature to assume that certain categories of work are inherently distasteful and will be pursued only for extrinsic reasons.
Oftewel, je kunt niet in je eentje bepalen wat een universele rotbaan is. Wat jij misschien niet wil doen, wil iemand anders graag doen. Al is het maar omdat die ander daadwerkelijk weet hoe het in elkaar steekt en dus, bijvoorbeeld, naast het ophalen van vuilnis een deel van het bedrijf beheert. Want voordat ik dit las, had ik eigenlijk geen idee hoe het werk van vuilnisman er precies uit kon zien.
Mensen zijn zo enorm verschillend. Waar ik dolblij kan worden van een uur achter de piano pingelen en improviseren, zal iemand anders daarnaar kijken en in slaap vallen. Datzelfde geldt voor carrièrepaden en banen.
#2: Wie een gat graaft …
Maar ik hoor je denken: nee Tiamo, zo snel kom je er niet vanaf. Er zijn zeker baantjes waarbij het overgrote deel van de werknemers er niet blij van wordt en er niet zelf voor gekozen heeft!
Neem mijn voorbeeld van net: het sorteren en bezorgen van pakketjes.
Keer op keer komen er gruwelverhalen naar buiten over deze “sorteercentra” van Bol.com, van véél te hoge werkdruk, slechte omstandigheden, teruggestuurde pakketjes die gewoon ongelofelijk smerig zijn, etcetera. En de mensen die het moeten bezorgen staan onder zo’n hoge druk dat ze bij ons thuis zo’n beetje de voordeur platslaan als we niet binnen 5 seconden opendoen.
Ja, die mensen willen daar niet werken, en dat is een belachelijke baan.
Maar dat is niet omdat de baan zelf verschrikkelijk is, dat is vanwege de omstandigheden die worden aangewakkerd (en in stand gehouden) door de eigenaars. Eigenaars die zoveel mogelijk winst willen behalen en alles zo snel mogelijk willen doen.
En waarom willen ze dat? Omdat de consumenten het willen.
De enige reden dat tientallen mensen zich een gezondheidsprobleem rennen in zo’n centrum, is omdat wij, de klanten, hebben besloten dat we allerlei prut online willen bestellen en dat het binnen een dag in huis moet zijn.
De hoeveelheid mensen die dingen online bestelt, uitprobeert of gebruikt, en dan weer terugstuurt is gigantisch. De hoeveelheid mensen die kwaad wordt als het niet binnen 24 uur op de deurmat ligt, is gigantisch. En ja, dan krijg je dit soort taferelen.
Dus misschien, in plaats van accepteren dat er “rotbanen” zijn die een bepaalde groep mensen moet doen, moeten we bij onszelf te rade gaan of het nodig is deze banen eigenhandig te creëeren. Als jij niet wilt dat jouw kinderen terechtkomen in “zo’n baan”, had je niet mee moeten doen aan een samenleving waarin die banen volop nodig zijn.
Zoals de volgende paragraaf uit Punished By Rewards het uitlegt:
The radical response to this problem is to question the necessity of making people do wretched work in the first place. It would seem that some tasks that are even more disagreeable than garbage collection simply cannot be avoided.
But what interests me are the unpleasant jobs that do not have to be done in order for society to function. […]
If the issue is rarely addressed, it is partly because many people are forced to choose between working at such jobs and not working at all—a choice framed not by “life” but by our economic system. These people are expected to be grateful that any employment is available, regardless of the psychic and physical toll of doing such work.
What it comes down to is this: we who benefit from someone else’s mind-numbing labor—we who defrost our frozen dinners without ever considering what life is like for those invisible others who spend eight grueling, repetitive hours a day preparing them—are quick to say such work must be done.
From one perspective, this reflects another facet of the sharp division between the haves and the have-nots; the latter are left with the work that lacks interest.
From another perspective, it could be said that what we collectively gain as consumers we lose as producers: our shelves are full of goods, while our lives are empty of meaningful work.
If work is to be improved, it must first be made bearable for those who endure injuries of body, mind, and spirit for our convenience.
#3: Passie najagen vs Koppig zijn
Aan het einde van de zesde klas (van de middelbare school), zat ik er helemaal doorheen. Ik had inmiddels door hoe slecht het onderwijssysteem was, ik had mijn chronische gezondheidsproblemen, ik wilde echt niet meteen een of andere studie gaan doen.
Maar ik mocht geen tussenjaar doen. Mijn ouders (en docenten/mentor) bleven maar zeggen dat ik niet “een jaar kon gaan niksen” of “maandenlang op de bank hangen”. Omdat ik niet direct een studie of baan oppakte, werd het automatisch bestempeld als een jaar lang uit mijn neus vreten.
En ja, het is vrij logisch dat ouders/docenten daar tegen adviseren. Het probleem is alleen dat het niet waar was.
Ik wilde mezelf de vaardigheden leren om als freelance kunstenaar aan de slag te gaan. Ik wilde toen al doen wat ik nu doe: projecten maken, oefenen met schrijven/muziek/tekenen, mezelf ontwikkelen. Oftewel, mijn passie najagen en een leven voor mezelf opzetten. (En natuurlijk aan mijn gezondheid werken, maar dat is even bijzaak in dit artikel.)
Dat is een belangrijk verschil. Als jij inderdaad jarenlang op de bank ligt en niks doet, is het niet raar als je daarna een baan moet accepteren die je niet geweldig vindt. Je hebt immers niet de tijd en moeite gestoken in je droombaan vinden.
Maar als jij ervoor werkt, als jij jezelf ontwikkelt en goed wordt in iets, weet ik zeker dat je daar je werk van kan maken.
Sterker nog, er zijn vele studies gedaan naar wat er gebeurt als je mensen “gratis geld” geeft (en dus complete vrijheid), en die laten allemaal zien dat de meeste mensen alsnog gaan werken en dingen oppakken. Mensen willen niet hun hele leven wegkwijnen. Mensen hebben een doel nodig, een verantwoordelijkheid. Iedereen heeft zo zijn dromen, doelen, interesses, etcetera.
Het is waar dat de meeste mensen die muzikant willen worden, daar niet in slagen. Maar dat komt niet omdat het onmogelijk is. Dat komt niet omdat “99% van de mensen maar tevreden moet zijn met een baan die ze niet willen”.
Dat komt omdat ze, na voor de duizendste keer te horen te krijgen dat het niet kan, opgeven en maar tevreden proberen te zijn met iets anders. Dat komt omdat ze, na twintig jaar tijd verspillen in het schoolsysteem, geen tijd meer over hebben om zich te ontwikkelen en die muziekcarrière op te starten.
#4: De maatschappij
En daarmee komen we bij het laatste punt: de huidige maatschappij
Vanwege alle redenen hierboven, betwijfel ik dus de waarheid van de uitspraak dat “slechts een klein deel van de mensen hun droombaan kan doen, de rest moet iets minders accepteren”.
Maar stel dat hij waar is. Stel dat minstens 50-75% van de mensen vastzit in een carrière waar ze ongelukkig van worden, terwijl ze eigenlijk hard werken voor iets anders, maar er komt niets van.
Waarom is men hier in godsnaam tevreden mee?
Waarom weet iedereen dat dit het geval is, geeft iedereen dit advies aan hun kinderen, maar verandert er niets aan?
Waarom vertellen we de verhalen van je oom of tante die hun dromen najoeg en volledig mislukte, in plaats van de vele verhalen van wereldberoemde mensen die wél succesvol waren?
Voor elke keer dat iemand mij heeft verteld dat “het essentieel is om een studie te doen” en dat ik “de studie sowieso moest afmaken”, kan ik wel iemand noemen die niet heeft gestudeerd (of na een jaar eruit is gestapt) en het helemaal prima heeft gedaan.
Mark Zuckerberg heeft, zeg maar, Facebook ontdekt. Hij is van de universiteit gegaan omdat het echt niks voor hem deed. Jonathan Blow is misschien wel de grootste/meest succesvolle onafhankelijke game developer. Hij heeft communicatie gestudeerd, iets compleet ongerelateerds, maar is daarmee gestopt toen hij “voelde dat hij elke dag een beetje afstierf”.
Maar daar focussen mensen niet op. Niemand probeert te leren van wat zij deden, niemand neemt hen als inspiratie, niemand neemt al deze gevallen mee in hun argument. Nee, de meesten moet maar iets studeren waardoor ze elke dag een beetje afsterven, en dan een risicoloze carrière nemen die net genoeg geld oplevert om het te blijven doen.
Maar hè, wees blij, je hebt tenminste geen rotbaantje hoeven doen!
Van schoolsysteem naar maatschappij
Ik stel voor dat op z’n minst proberen dat percentage zoveel mogelijk te verkleinen. Zo min mogelijk mensen zouden hun leven moeten verspillen aan iets dat ze niet willen. Zo veel mogelijk mensen zouden hun dromen moeten najagen en goed genoeg worden om daar ook hun geld mee te verdienen.
En het begint allemaal, hoe kan het ook anders, bij het onderwijssysteem. De reden dat ik het boek “Punished By Rewards” zoveel aanhaal, is omdat het één van de grootste pijnpunten blootlegt. Het hele systeem, de gehele 18+ jaar dat iedereen er (al dan niet verplicht) aan vast zit, is gebouwd op het idee van beloningen.
Stamp deze woordjes in je hoofd. Leer deze formules. Maak je huiswerk, schrijf je essay, doe deze dingen … en je zult ervoor “beloond” worden met een goed cijfer en dan een diploma. Er is geen enkele andere reden: je hebt de kennis niet nodig, het brengt je niets, je wil het niet doen. Maar al onze kinderen doen het vanwege de extrensieke cijfers (en de waarde) die erop wordt geplakt.
Het enige probleem is dat werkelijk alle onderzoeken die zijn gedaan aantonen dat dit juist een negatieve invloed heeft. Het werken voor een beloning zorgt dat we minder creatief zijn, minder risico nemen, en minder goed ons best doen. We doen alleen wat nodig is voor de beloning. En als je een beloning koppelt aan iets dat je uit jezelf al leuk vond? Dan gaan we het minder leuk vinden.
En als je de beloning weghaalt? Dan valt alles weg en staan we ineens stil. Stil in een leven dat we niet willen, met geen werkelijke vaardigheden en géén idee hoe we bij onze droom kunnen komen, want ons hele leven is het ons afgeleerd.
Hoe hard ik ook probeer, ik kan mijn broertje en zusje niet overtuigen dat ze ook zelf keuzes kunnen maken en zelf dingen kunnen leren. Ze zijn, diep van binnen, na jaren indoctrinatie, overtuigd dat je alleen iets kunt leren via school. En dat als je maar precies doet wat school vraagt, en niks anders, je uiteindelijk … ergens op een goede plek zult komen?
Iets dat, volgens alle kennis die we hebben, mede wegens alle argumenten hierboven, objectief niet waar is.
De grootste reden dat veel mensen eindigen met een carrière die ze niet geweldig vinden, is omdat alles is opgezet, vanaf het moment dat je geboren wordt, om te belanden in die rotbaan.
En dat moet de reactie zijn, de volgende keer dat iemand durft uit te kramen dat “niet iedereen kan doen wat hij wil” en “sommige mensen de rotbaantjes moeten doen”
Het Boek tegen School
Zit jij nog op school (middelbare of universiteit)? Of heb je een kind die je een goede start wilt geven in het leven?
Nou, daarvoor heb ik iets geschreven, genaamd Het Boek Tegen School.
Het vertelt, met voorbeelden, cartoons, en persoonlijke anekdotes, hoe je school kunt negeren en daadwerkelijk iets kan leren.
Normaal gesproken zou ik me stom voelen om reclame te maken voor mijn eigen werk aan het einde van een artikel. (Dit hele blog heeft bijvoorbeeld geen enkele advertentie, waar dan ook.)
Maar zoals je misschien hebt gemerkt, ben ik hier nogal gepassioneerd over. De toekomst zal zoveel mooier zijn als iedereen die van school komt daadwerkelijk gezond, gelukkig, en slim is. En niet tegengehouden door het systeem. En niet gedoemd tot een baan die ze niet willen. Ik ben klaar met kinderen (en jongeren) zien wegkwijnen.
Dus vandaar.