Ik ben een fan van Christopher Nolan.
Geen megafan die hem en alles wat hij maakt geniaal vindt, want zo’n persoon ben ik in het algemeen niet, maar wel iemand die zijn werk en gewaagde ideeën kan waarderen.
Toen ik online las dat zijn nieuwste film (Tenet) bij de helft van de mensen een geweldige ervaring was, en bij de andere helft een bar slechte, saaie, onbegrijpelijke film … was ik eigenlijk niet verrast. Dat zegt men van bijna al zijn films. Ik denk dat Inception een geweldige film is, andere mensen begrijpen er geen zak van en hebben hem na een uur uitgezet.
Maar deze keer was het wel degelijk anders.
Tijdens het kijken wist ik niet precies wat ik ervan moest maken. Na het kijken nog steeds niet. Ik heb het een aantal dagen laten inzinken, hier en daar een artikeltje erover gelezen, en ga in deze recensie proberen er iets van te maken.
Was het een slechte film? Nee. Was het een geweldige geniale film? Ook niet. Was het onbegrijpelijk? Een beetje, maar ook weer niet.
Ik geef de film 8 uit 10 sterren.
Ik heb me geen enkel moment verveeld tijdens de film. Het tempo zit er goed in, je bent steeds benieuwd wat er hierna gebeurt, het plot en de temporisering zitten goed in elkaar.
Ook was ik nooit de draad volledig kwijt. Ja, ik was blij met ondertiteling, een korte pauze halverwege, en dat ik het samen keek met anderen en soms even een opmerking kon maken. Maar zó ingewikkeld was het ook weer niet. Als ik hoor dat een film gaat “spelen met tijd” en “compleet onbegrijpelijk” is, verwacht ik véél raardere dingen dan wat hier gebeurde.
Maar was het meer dan dat? Voegde dat element van “tijd omkeren”, de grootse schaal van het verhaal, de grote ideeën iets toe? Ik weet het niet. Uiteindelijk is het voor mij een zeer behoorlijke en vermakelijke actiefilm, met een aantal pluspunten en bijzondere kanten, maar die deze moet kopen met een aantal duidelijke minpunten.
Wil je meer weten? Lees dan door! (Deze recensie is spoilervrij tot aan het kopje “spoilers”.)
Wat is het idee?
De hoofdpersoon wordt gerekruteerd door een mysterieuze organisatie (“Tenet”) om de wereld te redden. So far, so nothing special.
Hoe heet die hoofdpersoon? Wie is het? Wat is zijn karakter? Niemand die het weet. Hij staat in de credits als “Protagonist” ( = hoofdpersoon) en krijgt verder geen persoonlijkheid of details.
Waarom vertel ik dit? Omdat het belangrijk is voor mijn interpretatie zodadelijk.
Men heeft ontdekt dat iemand gebruik maakt van “inversion”: de mogelijkheid om objecten, of zelfs mensen, achterstevoren te laten gaan in de tijd. Kogels schieten terug in de loop van je pistool. Mensen lopen achteruit. Dat soort dingen.
Vervolgens probeert de hoofdpersoon dichterbij die crimineel te komen, te leren hoe die inversion precies werkt, en te ontfutselen waarom en hoe iemand dat zou gebruiken om de wereld te laten eindigen.
Waarom was het goed?
Het idee is interessant. Het is een iets meer “wetenschappelijke” blik op wat er zou gebeuren als je tijd kon omkeren. Naarmate de film vordert, leer je ook steeds meer interessante aspecten over deze eigenschap, en wordt het natuurlijk gebruikt voor een paar stunts.
Het plot is geweldig onderhoudend en heeft een lekker tempo. Elke stap vloeit logisch voort uit de vorige, geen scene duurt te lang of te kort, het was echt alsof je een soort waas instapte aan het begin van de film, en er 2,5 uur later ineens weer uitkwam.
Voor zo’n lange, ingewikkelde, grootse film, is alles behoorlijk coherent en afgewerkt. Er zijn weinige losse eindjes, behalve degene waarvan je ziet dat Nolan ze expres heeft laten hangen. Dingen worden uiteindelijk uitgelegd of opgehelderd, bepaalde ontwikkelingen komen “full circle”, en dingen uit het begin van de film krijgen aan het einde ineens een andere context of betekenis.
Ja, vooral het einde van de film die een hoop uitlegt en in één klap omdraait, vond ik sterk. Ook dit hangt samen met het thema en hoe graag Nolan dat wilde onderzoeken: het einde van de film spoort je eigenlijk aan om de film opnieuw te kijken, om andersom over gebeurtenissen na te denken.
Het camerawerk, inclusief stunts en special effects, was natuurlijk weer van de hoogste plank.
Dus ja, al met al is het gewoon een prima, meeslepende, goed uitgewerkte film.
Waarom was het minder goed?
Zoals ik eerder aanstipte: alle personages in de film hebben niet (of nauwelijks) een karakter en zeker geen ontwikkeling. Ik kan niet zeggen dat ik erg veel voelde bij het moment dat de hoofdpersoon in gevaar was—of de hele wereld. De film geeft er ook niks om.
Normaal gesproken zou dit een gigantisch minpunt zijn. Wij kijken films toch vooral om mee te leven, om ons te herkennen, om het avontuur en de ontwikkeling van leuke personages mee te maken.
Als je dat allemaal weggooit, wat hou je over?
Nou, een film die volledig kan focussen op het plot en het idee erachter. Daarom zie ik het eigenlijk niet als een groot minpunt, meer “ach, een beetje jammer”. Het is vrij duidelijk dat Nolan expres koos om dit element compleet te negeren: de hoofdpersoon heeft geen naam, er wordt niet eens een kleine poging gedaan om karakters op te zetten, en het is geen onkunde van zijn kant. Hij heeft in al zijn vorige films laten zien heel goed karakters en emotionele ontwikkelingen te kunnen schrijven.
Daarnaast heb ik het gevoel dat er veel méér in had gezeten. Als je zo’n concept hebt van “tijd omkeren”, en je geeft jezelf de complete vrijheid om dit helemaal uit te zoeken en het plot in razend tempo te laten voortdraven … dan zie ik al meteen meer mogelijkheden dan we uiteindelijk kregen. Veel elementen waren toch een beetje voorspelbaar, richting cliché. Of bijna … ingetogen, alsof hij niet durfde om de actie op eenzelfde schaal te laten gebeuren als de opzet van de film.
Als laatste vond ik het begin matig. Misschien heb ik iets gemist, maar het kostte redelijk veel tijd, terwijl de relevantie van de beginscene een beetje geforceerd leek. Ook duurt het daarna vrij lang voordat het “echte verhaal” lijkt te beginnen, met een hoop gehannes over een schilderij, hoewel ik niet direct zie hoe je dat deel had kunnen versnellen.
Maar daar gaat het niet om
Hierboven schreef ik een recensie zoals ik dat normaal gesproken doe. Maar nu wil ik iets toevoegen, omdat Tenet dus niet een “normale” film is.
Ik denk dat Nolan volledig heeft ingezet op het thema van tijd (en de omkering daarvan). Hij besloot geen karakters en ontwikkeling te hebben, alleen plot. Hij besloot een zeer hoog tempo te hanteren en de kijker aan te sporen de film nog een keer te zien (of nog meer over na te denken), met het risico dat je soms de draad kwijt bent of pas aan het einde een positief beeld van de film hebt. Hij besloot grote thema’s aan te kaarten, maar geen antwoord te geven of er de nadruk op te leggen.
Is dat gelukt? Grotendeels wel, op sommige vlakken ook niet. Zo voelt het alsof er een geweldige behandeling van het thema “klimaatverandering” in het script zit … maar het komt er niet echt uit.
Maar het feit dat hij dat probeert en er vol voor gaat, kan ik alleen maar applaudiseren. Misschien is Tenet geen geweldige film, misschien komt het niet in de buurt van zijn vorige meesterwerken, maar dat is oké.
Een film hoeft niet “perfect” te zijn om waarde te hebben.
Tenet heeft me wel aan het denken gezet. Het was anders dan elke andere kijkervaring die ik ooit heb gehad. Het liet me opnieuw nadenken over verhalen, over plot en karakter, over tijd en het verloop daarvan. Het is een film die op zichzelf vermakelijk en vol actie is, maar een soort ruimte overlaat voor méér, al moet je die zelf zoeken en ontdekken.
Velen noemen Tenet een slechte film, het dieptepunt van Nolan. Velen noemen het een failure omdat het (ogenschijnlijk) miljoenen heeft verloren in de box office. Maar ik vind het een succes, alleen al omdat Nolan het heeft geprobeerd en het daadwerkelijk heeft gemaakt.
Experimenten, gefaald of niet, hebben meer waarde dan de zoveelste voorspelbare, formulaïsche film die het algemene publiek tevreden houdt. En de hoeveelheid makers die hierdoor geïnspireerd zullen worden, die dankzij deze film ook net iets anders denken of iets meer weten wat ze willen, is óók makkelijk te onderschatten.
Tot zover mijn gedachten over deze … bijzondere kijkervaring.
Hieronder stip ik nog wat details aan, met spoilers.
Spoilers!
De film opent met de overval op een operagebouw. Hij wordt verraden, vervolgens gemarteld, maar pleegt dan “zelfmoord” om geen informatie weg te geven. Wat blijkt? De pil was nep, het was allemaal een test.
Wat? Wat is dat voor test? Vervolgens komt het ook nóóit meer terug. Dit kleine stukje karakter is alles wat ze de Protagonist geven, maar zelfs dát komt nergens meer naar voren. Het is een enorm akelig, vervreemdend begin dat voor mij totaal niet past bij de rest van de film. Het had weggehaald kunnen worden. Als de film simpelweg hierna was begonnen, in een andere spannende actiescène, was het beter geweest.
Oké dan, na deze openingsscene krijgt hij te horen van die mysterieuze organisatie. Hij krijgt alleen het woord “Tenet” en een vage handbeweging, maar verder niks. Niet eens hoe de wereld precies in gevaar is en waar hij moet beginnen.
Kijk, dit is een hele interessante opzet, maar er wordt niks mee gedaan. Het woord is twee keer gebruikt, helemaal aan het begin van de film. (De handbeweging heb ik zelfs helemaal gemist, maar die was er ook, zie ik achteraf.)
Waarom wordt het niet méér gebruikt? Het heeft zóveel potentieel tot verraad, mysterie, onvoorspelbaarheid! Wie moet je vertrouwen? Wie kent de organisatie en wie niet? Als kijker kan je dan ook, bij een tweede kijkbeurt, misschien bijzondere signalen of woordkeuzes spotten.
Vervolgens proberen ze dichtbij die crimineel (die bezig is met de time inversion) te komen via diens vrouw. Op zich logisch, alleen begint daarna een gigantisch subplot waarbij ze proberen een schilderij voor haar te stelen en vernietigen, omdat de crimineel dat “gebruikt” als machtsmiddel over haar.
De wereld is in gevaar? Geen probleem! We gaan eerst een specifieke, rare, persoonlijke missie uitvoeren voor iemand die we totaal niet kennen!
Ook dit had korter gekund. Hier injecteert de film iets van emotionele logica, middels de vrouw die bij haar kind wil zijn (en weg bij haar man). Maar omdat de rest van de film niks geeft om karakter, alleen om plot, past het niet echt. Dan heb ik liever dat je dit stuk korter en minder ingewikkeld maakt, óf dat je vanaf het begin vol gaat voor deze persoonlijke strijd.
Pas als de puzzelstukjes langzaam in elkaar vallen, de motivaties duidelijk worden, we voorbij dat “schilderijgebeuren” zijn, is de film helemaal op stoom en past alles goed in elkaar. Het voelde voor mij alsof de film een beetje struikelend begon.
Alsof halverwege Nolan realiseerde “ah nee, dit ding moet ook nog afgeschreven, en binnen 2,5 uur passen, en het ging eigenlijk om time inversion!” Dus toen ging hij op die voet verder. Hij kreeg het voor elkaar om alles mooi in elkaar te passen en vermakelijk te maken, maar het begin en het einde voelen voor mij toch anders. De ene scene voelt te klein voor een “red de wereld”-film, de andere juist weer te groot: hier en daar was ik teleurgesteld in de richting die het verhaal inging en de algemene keuzes.
Die temporal pincer movement was een beetje lastig te begrijpen, evenals de operatie op het laatst (die eigenlijk meerdere van die bewegingen in elkaar bleek te zijn …). Hoewel de details me toen een beetje wazig waren, en nu nog steeds, is het algemene concept wel te begrijpen. Goed genoeg om de film te volgen en snappen, in ieder geval.
En dan komen we bij het eind. Die een-na-laatste scene, met het gesprek tussen de Protagonist en Neil, maakt heel veel goed. Het werd in één klap emotioneel … en het werkte ook nog. Ineens wil je de film nog een keer zien, of wil je dat er een vervolg zou zijn waarin je hun avonturen samen ziet. Het laat je nadenken over het verloop van vriendschappen, van tijd, van hoe wij verhalen vertellen of levens meemaken. Hoe wij omgaan met onze “toekomst”.
Nu ik deze recensie schrijf en er weer over nadenk, met elk korte artikel dat ik nu weer lees, zie ik weer iets nieuws in de film. Iets dat ik had gemist. Een betekenis die ik wel voelde, maar niet zo duidelijk zag beschreven. Iets waar ik nog over na kan denken.
En ja, sommige van die elementen zijn vergezocht—mensen kunnen de grootste betekenissen plakken op kleine beweginkjes van hoofdpersonen of veelgebruikte woorden/getallen in een film—maar de meeste niet. Zoals het feit dat de film het idee van “free will” onderzoekt, de hele film op zichzelf een palindroom is, Neil eigenlijk degene is die het handgebaar van Tenet heeft uitgevonden (en dat de twee handen die in elkaar gaan waarschijnlijk het “verweven” van de tijd voorstelt), en nog veel meer.
Als een film dat kan doen, ongeacht of het je vermaakt of iets laat voelen, is het in mijn ogen een succes.
