Van talloze theorieën weten we al jaren dat ze een geweldig idee zijn. Een veel beter idee zelfs dan het huidige actieve systeem in onze maatschappij.
En toch komt er geen verandering. Toch worden deze nieuwe systemen niet ingevoerd en blijft men liever pleisters en upgrades plakken op de huidige chaos.
Neem bijvoorbeeld de zwartepietendiscussie. De meeste mensen zijn het erover eens dat het hele idee van “zwarte knechten” die een oude witte man helpen inbreken misschien niet ideaal is, en een groot deel van de bevolking maakt het allemaal geen reet uit, maar toch komt er geen schot in de zaak. Er is niemand die zegt: “we hebben alle voordelen en nadelen afgewogen, het idee van het Sinterklaasfeest is herschreven en bevat nu geen enkele zwarte piet meer.”
Waarom niet? Omdat je een bestaand, actief systeem niet zomaar kunt veranderen. Sinterklaas wordt al jarenlang op een bepaalde manier gevierd. Het zit in het systeem van ouders en kinderen, de (prenten)boeken zitten vol met deze details, organisaties en programma’s zijn compleet ingesteld op een feest inclusief zwarte pieten.
Dus wat doen de toonaangevende groepen? Compromissen sluiten. De hele tijd kleine aanpassingen doen, de pijn een klein beetje proberen te verzachten, omdat het huidige systeem aan de gang moet blijven. Ze veranderen enkele pieten naar roetveegpieten, maar het hele idee van zwarte pieten blijft bestaan. Er komt een kloof tussen de prentenboeken pre-discussie en die daarna, wat verwarring veroorzaakt, en ertoe leidt dat sommige groepen oude prentenboeken wil verbannen vanwege het expliciet weergeven van zwarte pieten, wat dan óók weer onmogelijk blijkt om universeel toe te passen.
Ze kunnen niet zomaar het Sinterklaasfeest herschrijven. Ze kunnen niet even “twee jaartjes ertussenuit gaan”, terwijl ze een beter plan bedenken en het feest op een nieuwe manier inrichten. Het feest moet elk jaar weer terug komen, en zodra de goede man het land uit is beginnen alweer de voorbereidingen voor het opeenvolgende jaar.
(Ik laat in dit geheel mijn eigen mening even buiten beschouwing, het gaat om het idee dat een actief systeem niet zomaar gereset kan worden.)
Het grote probleem
Dit probleem zie ik al jarenlang overal terugkomen. En het is oneindig frustrerend, maar ook begrijpelijk.
Je hoofd (en je hart) zegt: “Dit is hoe het moet zijn! Alle wetenschappelijke onderzoeken, argumenten en logica leiden hiernaartoe!”
Maar de realiteit zegt: “Het huidige systeem is radicaal anders en je kunt niet van de ene op de andere dag alles omgooien! Het moet aan de gang blijven!”
Het probleem is alleen dat mensen dit als reden zien om niks te doen.
Ze zeggen dingen als: “ja, we kunnen dit niet zomaar veranderen, want dan verliezen duizenden mensen hun baan!” Of clichézinnen als: “het is te duur, het is te moeilijk, het duurt te lang, het huidige systeem ondersteunt het niet, bla bla”
Waarom wordt er nog steeds relatief weinig gedaan tegen klimaatverandering? Omdat we een actief systeem hebben en dat moet aan de gang blijven terwijl we het veranderen. We kunnen niet (tijdelijk) elektriciteit afsluiten, of vrachtwagens verbannen, of alle vliegtuigen aan de grond houden, terwijl we alles opnieuw instellen naar een klimaatneutraal systeem. We kunnen niet van de ene op de andere dag eisen dat iedereen stopt met (in groten getale) vlees consumeren.
Er moet nog steeds werk worden gedaan, mensen moeten nog steeds eten, er moet worden geleefd volgens de huidige wetten.
En daardoor kan elke verandering die we maken slechts heel klein zijn. De handen van zowel politici als burgers zijn aan alle kanten gebonden, niet omdat verandering onmogelijk is, niet omdat er geen betere ideeën zijn of het bewijs van hun effectiviteit gering is, maar omdat je de wereld niet opnieuw kunt opstarten.
Nouja, het kan wel, maar geen enkele maatschappij wil die generatie zijn die tien jaar lang niks leuks kon doen (en stappen terug moest zetten in technologie en comfort) terwijl ze de wereld opnieuw opstartten.
Dat is een groot probleem. Wat is je oplossing? Er is veel winst te behalen als mensen dit probleem leren herkennen en vervolgens levensregel nummer één toepassen: tijd heelt alle wonden. (Of, iets technischer, “deel alles op in zo klein mogelijke deeltaken”)
En, als ik heel brutaal ben, denk ik zelfs dat de wereld opnieuw opstarten … helemaal geen onrealistisch doel is.
Sta mij toe om in de rest van het artikel uit te leggen waarom dit van levensbelang is en hoe ik het zou oplossen.
De wereld wordt steeds groter
Voordat ik uitleg waarom we het moeten doen, wil ik vooral duidelijk maken dat we het zo snel mogelijk moeten doen.
De wereld wordt steeds groter. Alle systemen zijn steeds meer met elkaar verbonden, de bevolking groeit, de complexiteit van de maatschappij (en bestaan in het geheel) groeit.
Bijvoorbeeld, inmiddels ben je hulpeloos verloren als je niet weet hoe je met een computer moet omgaan (of misschien zelfs geen computer of internet hebt). Terwijl dat een vaardigheid is waarmee je niet geboren wordt en die je niet automatisch oppikt, zoals een baby taal leert door zijn ouders te horen praten. Deze “digitale geletterdheid” voegt een extra vaardigheid toe die je ook nog eens moet leren om mee te doen in de maatschappij.
Tegelijkertijd zijn systemen niet meer onafhankelijk. Je zag het bijvoorbeeld toen de Coronacrisis net begon: ineens moesten alle universiteiten overstappen naar een online toetssysteem. Mijn studie en tentamens werden ineens afhankelijk van een bedrijf ergens in Amerika (die ook niet op deze plotse interesse had gerekend met zijn infrastructuur en security).
Dus als je nu niet iets opnieuw opstart, als je nu niet iets ingrijpend veranderd of een goede basis geeft, wordt het alleen maar lastiger en lastiger.
Laat die hele zwartepietendiscussie nog tien jaar voortkabbelen en er gebeurt één van twee dingen:
- Iedereen is het helemaal zat, niemand wil er nog over praten, en zwarte pieten blijven vrolijk voor goed in het Sinterklaasfeest
- Iedereen is het helemaal zat, ze willen nu verandering, en ze doen iets doms. (Weet ik veel, ze vallen bij een protest onze minister-president aan. Maar misschien is dat mijn schrijversbrein die meteen een dramatisch verhaal zoekt.)
Hoe langer je wacht, hoe langer je slechts kleine veranderingen blijft doen, hoe moeilijker het wordt. Totdat uiteindelijk de bom barst en je het niet meer in de goede richting kunt sturen.
Levensadvies: vind een toverstok
Dit is tevens een gouden levensadvies.
Ik programmeer regelmatig computerspellen. Dat is lastig werk, met complexe problemen die je nooit aan ziet komen, wat ervoor zorgt dat de code vaak een grote rotzooi is tegen de tijd dat je iets eindelijk werkend hebt gekregen.
Vroeger zou ik snel het bestand hebben opgeslagen, de laptop dichtgedaan, en weggelopen. Ik was al blij dat het werkte.
Nu heb ik geleerd om, als iets eenmaal werkt, meteen de code op te schonen en te verbeteren. Ik weet nu hoe het moet, dus ik kan het opnieuw doen maar dan beter. Dit heeft mijn projecten al talloze keren gered. Doordat ik een goede basis had gelegd, werden keuzes en ontwikkelingen richting het einde van het project ineens supermakkelijk.
Ik denk dat het goed is om dit overal op toe te passen. Zorg eerst dat je iets werkend krijgt, dat je iets begrijpt en all informatie hebt. En begin dan opnieuw met deze vergaarde wijsheid.
Want, als je goed kijkt naar de argumenten die worden opgeworpen, als je luistert naar politieke debatten of experts die dit of dat zeggen, dan komt datzelfde probleem telkens tevoorschijn:
Iedereen denkt “hoe zou ik het huidige systeem aanpassen?” in plaats van “hoe zou het systeem moeten werken?”
Omdat we iets hebben dat werkt, denkt iedereen alleen maar in termen van verandering. Hoe zou ik het systeem aanpassen? Och, ik heb zo’n hekel aan ons onderwijssysteem, welke dingen zou ik veranderen?
Omdat we nu de kennis en de wijsheid hebben, proberen we dit met terugwerkende kracht in het oude systeem te duwen, als een kleuter met zo’n gatenspeelgoed die probeert om het vierkante blok door de ronde opening te douwen.
En dat is fout.
In plaats daarvan stel ik voor om bij elk vraagstuk het volgende gedachte-experiment te doen: stel je zou een toverstok hebben. Met de eerste zwaai van de toverstok kan je een bepaald systeem in de wereld compleet resetten. En met de tweede zwaai kan je dit systeem opnieuw opbouwen op welke manier dan ook.
Wat zou je doen? Wat zou je wensen? Hoe zou jij het systeem van de grond af opbouwen, als alles kon en alles mocht? En waarom?
Als je de vragen zo stelt, kom je erachter hoeveel aannames je doet en hoe klein je eigenlijk denkt over problemen. Als jij toestaat om jezelf even voor de gek te houden en te doen alsof je de wereld opnieuw kunt opstarten, kom je erachter wat daadwerkelijk de kern en de oorzaak van een probleem is.
De mensen die zwarte pieten uit de wereld willen verbannen, zeggen dingen als “verander het Sinterklaasfeest” en “haal zwarte pieten weg uit de boeken/TV serie” Ik vind het een gebrek aan ambitie. Je moet zeggen “wij willen een nieuw Sinterklaasfeest, laten we bespreken hoe we dat kunnen inrichten en waarom”. Want als je dat doet, kom je vanzelf achter alle kanten van de situatie: de redenen waarom zwarte pieten er ooit zijn gekomen, de oorsprong van het Sinterklaasfeest, waarom het feest op de ene of andere manier wordt gevierd, hoe je dat zou kunnen vervangen met iets waar zo min mogelijk mensen problemen mee hebben, etcetera.
Ik daag je uit: als jij het hele Sinterklaasfeest opnieuw mocht opbouwen, hoe zou je het doen? (En ja, zelfs Sinterklaas mag weg. Nee, Amerigo moet blijven.)
En omdat ik al te veel over Sinterklaas heb gepraat, zal ik hieronder twee andere voorbeelden geven.
Armoede en de UBI
Wat is UBI?
UBI staat voor Universal Basic Income. Het idee is simpel:
Iedereen krijgt, zonder voorwaarde of restrictie, een minimaal bedrag dat nodig is om te voldoen aan je basisbehoeftes: een dak boven je hoofd, eten, verwarming, etc.
(Een beter woord is misschien “mensenrechten”, want ik heb gemerkt dat basisbehoeftes nogal subjectief zijn. Ik zou de mogelijkheid tot spel in je leven een basisbehoefte noemen—net zoals de Romeinen “brood en spelen” zeiden—maar niet iedereen ziet dat zo.)
De Coronacrisis zorgde ervoor dat de discussie over de UBI op verschillende plekken oplaaide. (Daarom schrijf ik er nu ook iets over; ik volg het idee al veel langer dan dat.)
Heel veel mensen raakten hun baan of een deel van hun inkomen kwijt. Ook liet de plotse digitalisering zien dat veel banen of systemen inmiddels al kunnen worden overgenomen door computers.
Dit zal alleen maar erger worden: computers zijn nu al beter in veel taken dan mensen. En vijftig jaar geleden hadden we niet eens computers. Binnen de kortste keren zal het overgrote deel van de banen overbodig zijn. Hoe lossen we dat op?
(En ja, zelfs de creatieve gebieden waarin ik werk zijn niet onschendbaar. Er zijn inmiddels al algoritmes die simpele nummers kunnen maken in een specifieke stijl of overtuigende teksten kunnen schrijven. Ik meen het. Onderzoekers hadden een tekstbot ontwikkeld die zo goed was, dat ze hem geheim hebben gehouden, want met dat algoritme werd het ineens héél makkelijk om overtuigende fake news te schrijven of iemands schrijfstijl te kopiëren.)
De oplossing
Iedereen krijgt een universal basic income.
Een basisinkomen, net genoeg om aan je basisbehoeftes te voldoen, zeker niet meer dan dat. Iedereen die nog wil werken, kan dat gewoon doen, en krijgt daarvoor uitbetaald.
Bovendien, en dit vind ik eigenlijk nog belangrijker, zou dit armoede voorgoed laten verdwijnen en ieders levenskwaliteit flink bevorderen.
Ik heb mijn hele leven gehoord dat ik zo snel mogelijk “een baan moet krijgen” en “een eigen inkomen moet regelen”. Al vanaf het begin van de middelbare school hoorde ik dat ik “verstandig” moest zijn en goed moest leren, omdat ik later “de kost moest verdienen”.
Weet je wat zoiets doet met mensen? Zeker met kinderen en jongeren? Ze raken gestresst, ze gaan juist verkeerde keuzes maken omdat ze denken dat anderen dat willen, terwijl hun hart (of hoofd) eigenlijk iets anders zegt. Ik heb zojuist zes jaar van mijn leven weggegooid omdat ik persé van anderen een universitaire studie moest doen. Want ik moest later goed geld verdienen en financiële zekerheid hebben.
Ik wilde niet studeren. Ik wilde zeker niet zoiets theoretisch studeren. Op het moment dat ik moest kiezen, wilde ik een tussenjaar nemen om aan mijn gezondheid te werken en uit te zoeken wat ik wél wilde doen. Ik wilde aan mijn creatieve vaardigheden werken en dingen maken die ik nuttig en waardevol vond.
Maar ik mocht het niet doen. Want alles is ingericht op dat je carrière moet maken en geld moet verdienen. Top, ik ben nu 23 en kan eindelijk beginnen met iets nuttigs doen voor de maatschappij. En zelfs dat is een lange weg.
Een ander leven
Wat als die UBI had bestaan? Wat als ik niet mijn hele leven allerlei onzin had gehoord en richting een zware zinloze studie was geduwd, maar mezelf had kunnen ontwikkelen en mijn eigen weg had kunnen vinden?
Dan was ik al jaren geleden begonnen met mooie kunst maken. Die honderden ideeën die ik heb? Al vijftig zijn uitgewerkt en een paar daarvan moeten toch behoorlijk goed zijn geworden. Ik zou nu geen slechte gezondheid hebben vanwege al die jaren dat ik op school op een stoel moest zitten en vervolgens thuis nog meer op een stoel moest zitten.
De simpele zekerheid van een basisinkomen, de zekerheid dat ik in ieder geval niet op straat slaap en iets te eten heb, zou mijn leven op alle mogelijke manieren hebben verbeterd.
Dus ik kan niet wachten tot we eindelijk de UBI hebben. De vraag wordt: waarom hebben we het niet? Wat houdt het tegen?
Daar komt de toverstok
De argumenten die worden aangevoerd zijn als volgt:
- Mensen zouden stoppen met werken. Dat kan niet: we hebben nog altijd artsen, docenten, vrachtwagenchauffers, etcetera nodig!
- Het kost veel te veel geld!
- Hoe kunnen we ooit overstappen? De maatschappij zou compleet veranderen, banen zouden verschuiven, mensen zouden ineens veel inkomen verliezen (of juist winnen), dat wordt een chaos!
Zie jij wat ik zie? Allemaal gebaseerd op het huidige systeem veranderen.
Dus pak je toverstok, de wereld is een leeg canvas, wat is er nodig om de UBI in te voeren?
- We hebben een zak geld: het jaarlijkse inkomen van de regering uit, laten we zeggen, belasting.
- We pakken een datum. Vanaf dat moment krijgt iedereen, elke maand, een gratis bedrag gestort op hun rekening. (Dit gaat uit onze zak geld.)
- Vanwege de UBI, kunnen we andere systemen in de wereld dus veel minder budget geven. (Dit gaat uit onze zak geld.)
- Als iedereen een basisinkomen heeft, kunnen uitkeringen natuurlijk verdwijnen.
- Opvang/verzorging/onkosten wegens armoede verdwijnen.
- Criminaliteit gaat zwaar omlaag
- Mensen volgen (langer/beter) onderwijs
- Gezondheid verbetert
- Naar alle waarschijnlijkheid hebben we zelfs geld over!
- Hiermee belonen we iedereen die nog werkt. En we belonen vooral de mensen die de vitale beroepen doen, zoals gezondheidsmedewerkers of docenten.
Het past makkelijk, als we het systeem van de grond af opbouwen. We hebben het geld. Mensen hebben een incentief om nog te werken.
(Overigens laat studie na studie zien dat mensen werken omdat ze productief willen zijn en verantwoordelijkheid willen hebben, niet voor het geld. Dus mensen zouden niet ineens massaal stoppen met werken. Waarschijnlijk gaan mensen juist meer werken.)
En om het allemaal mooi af te maken, krijgen docenten eindelijk genoeg salaris! (Iets waarover de politiek al jaren struikelt.)
Hopelijk is mijn punt duidelijk. Als je alleen denkt in veranderingen, ga je nooit iets drastisch verbeteren. Natuurlijk, je kan ook niks drastisch verslechteren, maar ik mag toch hopen dat beslissingen worden genomen op basis van onderzoek, data en logica, niet op basis van “hé ik vind dit systeem best wel stom, ik ga op eigen houtje improviseren alles omgooien”
Onderwijs
Dit artikel is wat aan de lange kant, dus ik zal kort blijven over mijn tweede voorbeeld.
Het onderwijssysteem is een rotzooi en een hel. Docenten krijgen links en rechts burn-outs; scholieren doen lekker mee met de trend. Niemand die van de middelbare school komt is daadwerkelijk voorbereid op zijn of haar toekomst, en alles wat ze ooit in hun kop moesten stampen, zijn ze allang vergeten.
Maar wat doet de politiek?
- Oh, misschien moeten we meer uren inplannen.
- Oh, misschien moeten we meer examenstof geven, en de examens moeilijker maken.
- Oh, misschien moeten we nog meer onderverdelingen maken qua intelligentie, want dat is altijd een goed idee geweest natuurlijk.
- Oh, misschien moeten we leraren ietsje meer salaris geven.
- Oh, misschien moeten we eisen dat scholieren minstens X uur op school zijn of aan schooldingen werken.
- Oh, misschien moeten we juist eisen dat scholieren naast school ook X uur aan “extra-curriculaire activiteiten” besteden. (Mijn universiteit vond dit nodig. Om ons diploma te halen, moesten we 5 “Studium Generale” punten halen, wat betekende dat we in onze vrije tijd naar lezingen en activiteiten moesten. Die soms gewoon vijftig euro kostten.)
Zie jij wat ik zie? Dat zijn allemaal veranderingen.
Hopelijk heb je die toverstok nog vast, want we gaan hem weer gebruiken. Het onderwijssysteem is helemaal gereset, hoe zou je het inrichten?
- Ik zou alleen dingen leren die daadwerkelijk (direct) nuttig zijn voor het overgrote deel van de leerlingen. Dit zou véél minder uren en werkdruk opleveren voor zowel docenten als studenten.
- Ik zou zoveel mogelijk stoppen met schriftelijke toetsen. Dat zijn momentopnames, en nog slecht ook. Gedurende het jaar worden leerlingen constant getoetst. Ze krijgen daar geen punt voor: het is een toets, dus ze toetsen hun vaardigheid, en krijgen feedback hoe ze kunnen verbeteren.
- Dus we hebben nu minder leraren die minder werken, dan krijgen ze relatief meer salaris!
- We hebben nu daadwerkelijk een leerproces en nuttige toetsen, dus ze hoeven niet moeilijker te worden!
- Leerlingen hebben veel meer tijd over en worden door school aangespoord zich te ontwikkelen (omdat ze dingen leren die ze daadwerkelijk nodig hebben in hun huidige leven of hun toekomst), dus die activiteiten naast school zijn ook overbodig.
Als ik het opnieuw mocht inrichten, dan zou verplicht huiswerk verdwijnen, net als een strikt rooster waarbij je X uur perse op school in een stoel moet zitten. De bijbehorende straffen zouden ook weggaan. De behandelde onderwerpen zouden drastisch anders zijn dan het huidige systeem.
Maar de enige reden dat ik dit überhaupt kan denken en kan voorstellen, komt omdat ik bereid ben de wereld opnieuw op te starten. Ik wil niet veranderingen zien in de huidige situatie, ik wil gewoon continu een zo goed mogelijke situatie ontwerpen.
(Elke keer als ik tegen mensen zeg dat huiswerk niet verplicht zou moeten zijn, kijken ze me aan alsof ik gestoord ben en het liefst in een anarchie zou leven. Als ik zeg dat ze minstens een uur per dag lichamelijke opvoeding zouden moeten geven, kunnen ze gewoon niet voorstellen hoe school óóit nog zou functioneren. Zo sterk zijn mensen geconditioneerd om slechts te denken in kleine veranderingen.)
Wat nu?
Je kunt de wereld niet opnieuw opstarten. Daarmee begon ik het artikel en daarmee sluit ik het ook af. Het heeft tijd nodig om een systeem om te zetten en dat moet, in de meeste gevallen, stapje voor stapje gebeuren.
Maar dat is geen reden om niks te doen of om geen plan te hebben. Het is geen reden om te wachten of alleen voorzichtig te stappen.
We moeten continu, bij elk systeem in de wereld, nadenken “als ik het helemaal opnieuw mocht ontwerpen, hoe zou ik dat doen?”
Daar komt een plan uit. Een onderbouwd, logisch, sterk voorstel voor een beter systeem. Waarschijnlijk drastisch anders dan het vorige systeem, met allerlei nieuwe ideeën en nieuwe kennis erin verwerkt.
Vervolgens maak je een plan om daarnaartoe te werken. Een plan met tempo, met duidelijke stappen, die stuk voor stuk niet té groot zijn.
Ik wil niet horen “de politiek is erachter gekomen dat het leenstelsel toch geen geweldig idee was; misschien in 2024 overstap naar het oude stelsel met gratis studiebeurs” Dat is vaag. Dat heeft geen plan, geen sterke onderbouwing, en zeker geen tempo.
Je moet nu de wereld opnieuw opstarten en nu die eerste stap zetten, want later wordt het alleen maar lastiger.
En als je dat doet, zal je zien dat tijd je sterkste vijand is, maar ook je sterkste vriend. Ik weet zeker dat we zoiets als het UBI kunnen invoeren binnen een jaar. Maak een stappenplan waarbij we op de eerste dag van elke maand de volgende stap zetten. Langzaam zetten we alle systemen om, totdat we de wereld opnieuw hebben opgestart.
Ik weet zeker dat we het onderwijssysteem compleet op de schop kunnen gooien in een jaar, met minimaal gedoe.
Misschien helpt een metafoor om het laatste punt duidelijk te maken: onze wereld is steeds digitaler. Wij leunen compleet op computers. (Serieus, zelfs opladers en lampen hebben inmiddels complexe computers in zich. Wat zeg ik, inmiddels hoef je zelfs een prullenbak niet meer met de hand open te doen! Wow, wat een vooruitgang!)
En toch crashen computers. Toch lopen ze vast. Toch maken ze grote fouten, misschien zelfs met serieuze gevolgen in de echte wereld. En wat is dan de enige oplossing? In alle gevallen toepasbaar? De computer opnieuw opstarten.