Onlangs wilde ik leren hoe iets (relatief onbekends) werkte. Ik kon maar weinig studiemateriaal vinden, behalve dezelfde vijf YouTube video’s die overal werden aangeraden.
Dus ik had mijn avond uitgeruimd. Ik klikte op de eerste video, probeerde het een kwartier te volgen … maar kon er geen pap van maken. Niet omdat het ingewikkeld was—zo ver waren we nog niet eens gekomen—maar omdat de spreker slecht was.
Té onverstaanbaar, té snel praten, té veel van de hak op de tak, en überhaupt geen rode draad in het verhaal. Hij wilde bergen informatie eruit spuwen, in plaats van vertellen of overdragen. (Het enige goede waren de slides, die hadden mooie kleuren.)
Ik hield het een half uur vol. Toen dacht ik: “Ben ik nou gek? Kunnen andere mensen dit wél volgen?”
Even scrollen naar de reacties en ik werd gerust gesteld (over mijn eigen geestelijke gezondheid). De meeste mensen hadden flinke kritiek op de spreker.
Maar dat is niet het punt van mijn verhaal.
Het punt is hoe de organisatie achter dit filmpje (en het bijbehorende evenement) ermee omging. Iedereen die kritiek had kreeg een boos berichtje dat ze niet zo gemeen moesten zijn. Dat het zijn eerste presentatie was en dat zij vonden dat hij het hartstikke goed en perfect had gedaan.
(Ze zeiden nog net niet iets als “Doe het zelf dan als je het zo goed kan!” Ergens vond ik de organisatie nog best netjes, want de meesten zouden gewoon de comments hebben uitgeschakeld onder zo’n video.)
Ik zie dit fenomeen al mijn hele leven voorbij komen. Als iemand ook maar een beetje kritiek krijgt—zeker als dit een jong of onzeker persoon is—staan direct tien mensen op om te zeggen “nee je was perfect!”
Of de magische woorden “het is niet jouw schuld” en “die anderen moeten niet zo zeuren”.
Of de grootste gruwel van allemaal: “jij bent niet fout—je bent goed zoals je bent!”
Ouders zeggen dit vaak tegen hun kinderen nadat ze iets stoms hebben gedaan. Een docent zegt het tegen een leerling die keer op keer slechte punten blijft halen. Een coach zegt het tegen zijn team als ze weer eens met 0-10 hebben verloren.
En ik snap het niet. Echt niet.
Het impliceert namelijk het volgende: ofwel je bent helemaal goed, of je bent helemaal slecht. In andere woorden: of je bent een slecht persoon die fouten maakt en niks kan, of je bent een goed persoon die nooit schuld zal hebben en altijd perfect is.
Op deze wijze geschreven, denk ik dat iedereen voelt dat dit niet klopt. Je kunt een goed mens zijn en toch fouten maken. Je kunt je best doen, maar er toch een zooitje van maken, of simpelweg onervaren zijn. Je kan twintig jaar ervaring hebben en nog steeds een nieuwe probleem tegenkomen waarvan je niet weet hoe je het perfect aanpakt.
De organisatie van dit evenement zal zoiets tegen deze spreker hebben gezegd: “oh je presentatie ging super goed, helemaal perfect!”
Misschien hebben ze de andere reacties wel verzwegen of verborgen.
Maar nee, het was niet helemaal perfect. Presenteren is iets dat je moet trainen. Informatie op simpele en leuke wijze overbrengen, een idee in het hoofd van anderen planten, is iets dat je moet trainen. Duidelijk spreken en jezelf timen, is iets dat je moet trainen.
Wat denk je dat deze spreker de volgende keer doet? Precies op dezelfde manier presenteren. En het zal weer onduidelijk zijn, zenuwachtig, geen touw aan vast te knopen. Hij krijgt nooit de kans om te verbeteren en zich te ontwikkelen, omdat iedereen bang is om kritiek te leveren. Iets waarmee ze hem eigenlijk in de toekomst nog meer voor schut zetten.
Als kunstenaar weet ik dat kritiek (en feedback) heilig is. Ik heb er een hekel aan dat niemand meer feedback durft te geven. Ik wil niet horen dat ik “goed ben zoals ik ben” of dat ik mijn “best heb gedaan”, want daar heeft niemand iets aan. Ik wil niet zien dat mijn familie een spel niet begrijpt en er geen plezier uithaalt, om vervolgens te horen “nee joh was hartstikke leuk, niks aan veranderen!”
Als ik een presentatie geef en het is niet duidelijk, moet je dat tegen mij zeggen. Dan zoeken we samen uit hoe ik dat oplos. Als ik een spel maak en het is gewoon verschrikkelijk saai, zeg dat tegen mij. Dan verspil ik niet drie maanden aan dat spel uitwerken. Dan sta ik niet voor schut wanneer ik het uitbreng en word ik een betere spelontwikkelaar.
Ik zie hetzelfde al jaren gebeuren in de opvoeding. Een kind maakt er een puinhoop van—hij maakt iets stuk, slaat een ander kind, verspilt geld, weet ik veel—en de ouders zeggen: “nee nee het is niet jouw schuld! Jij deed niks verkeerd!”
Ammehoela. Zo geef je het kind reden om voor eeuwig diezelfde vervelende dingen te blijven doen. Want ja, ze zijn toch al perfect! Ze kunnen niks verkeerd doen!
(Ik ben dat anti-opvoeding gaan noemen, maar ik wil daar eigenlijk een betere naam voor vinden.)
Ergens leeft de gedachte dat mensen niet goed kunnen zijn en tegelijkertijd grote fouten kunnen maken. Ergens leeft de gedachte dat als je maar hard genoeg probeert niemand kritiek mag hebben op het eindproduct.
En dat is simpelweg niet waar.
(Bijvoorbeeld, toen het laatste seizoen van Game of Thrones uitkwam, vond iedereen het zeer matig. De reactie van de acteurs en makers? “Oh jullie hebben geen idee hoeveel geld en tijd we hierin hebben gestoken, hoe durven jullie kritiek te hebben!?” Dat is geen argument. Je bent niet verplicht om een serie perfect te noemen omdat er een beetje moeite voor is gedaan.)
Ik ontwerp al meer dan tien jaar en weet redelijk wat ik doe. Maar dat weerhield mij niet ervan om per ongeluk een oerlelijk kleurschema te kiezen voor een van mijn recente projecten. Ik kreeg shit over me heen van willekeurige internetvreemdelingen, ik heb ervan geleerd, en dat project is nu véél mooier geworden. Mooi genoeg om geen shit meer te krijgen van alle bezoekers daarna. Want het percentage mensen dat plezier haalt uit felle kritiek leveren voor de lol, is in mijn ervaring behoorlijk klein.
We moeten mensen—en zeker kinderen—leren om simpelweg te analyseren.
Wat ging er goed? Welke goede keuzes heb je gemaakt? Welke fout van vroeger heb je deze keer ontweken? Het is prima om trots te zijn op de dingen die je goed doet. Om anderen te complimenteren en ondersteunen.
Maar ook: wat ging er fout? En hoe doen we dat de volgende keer beter? Kunnen we iets anders proberen? Waar moet je op focussen als je beter wilt worden?
(Ik heb al vaker dingen hierover geschreven, dus ik zal niet lang erover doorgaan. Je kunt zelf onderzoek doen naar dit soort methodes en waarom ze beter werken door te Googlen op “growth mindset”. Heel interessant!)
Op deze manier maak je ook onderscheid tussen feedback/kritiek en iemand die een klootzak is. Als iemand roept dat ik dik ben, ga ik dat niet serieus nemen. Ik weet dat ik niet dik ben. Ik kijk twee seconden omlaag en ik weet het. (Bovendien is “hé dikke” niet echt kritiek maar een algemene uitroep.)
We moeten elkaar constant onbevreesd alle kritiek van de wereld geven. En mensen moeten dat horen en zelf analyseren of ze het serieus nemen (en iets veranderen) of links laten liggen.
En natuurlijk moeten we aardig zijn. Complimenten geven, helpen, lief zijn, de probeersels van anderen prijzen. Ondanks mijn ietwat harde woorden van hierboven ben ik nog altijd iemand die aan de andere kant van de lijn staat. Ik vind dat men, waar mogelijk, hun best moet doen om lief te zijn, om naar de positieve kanten te kijken.
Mijn punt is nou juist dat die twee dingen elkaar niet tegenwerken, maar versterken.
Als je durft kritiek te geven op iemand, kan die ander groeien en heb je diegene dus juist geholpen. Liegen is het gemeenste dat je kan doen, want die ander blijft voor schut staan of dezelfde fouten maken.
Jouw kind perfect noemen terwijl diegene de hele buurt terroriseert is zowel gemeen tegen je buurt (want ze blijven last ervan hebben) als je kind (want ze groeien op tot een pestkop met een ongezonde mentale insteek)
Als een vriend jou diens nieuwe boek geeft en feedback vraagt, moet je eerlijk zijn. Als je niet verder las dan hoofstuk drie, zeg dat, en probeer uit te leggen waarom. Tegen die persoon liegen is zinloos, want dan blijft de fout terugkomen in elk volgende boek dat je van diegene krijgt.
Mensen vertellen dat ze “perfect zijn zoals ze zijn” betekent dat je nooit verder komt in het leven dan hoofdstuk drie.
Mensen zijn niet perfect, dat is nou juist het mooie. We moeten mensen dermate weerbaar en analytisch maken dat ze niet schrikken—maar juist dankbaar zijn—als je zegt: je bent fout zoals je bent.
P.S. Kom alsjeblieft niet aanzetten met “tipjes” en “topjes”. Of dat “kritiek” automatisch slecht is en dat je het “verbeterpunten” moet noemen. Kritiek betekent letterlijk iets beoordelen—negatief of positief, onderbouwd of niet, het zit allemaal in dat woord.