Het is inmiddels tien jaar geleden dat ik als tiener (ook wel pre-puber) naar de bioscoop ging en een stapel boekjes zag liggen op elke tafel.
Ik las al jarenlang alles wat los en vast zat en had zonder aarzeling een paar van die boekjes stiekem in mijn tas gepropt. (Dezelfde tas als waarin je stiekem snacks verstopt als je naar de bioscoop gaat en hoopt dat ze hem niet gaan controleren.)
Die boekjes zelf heb ik nooit gelezen. Ze bevatten slechts een selectie van enkele spannende hoofdstukken uit het boek, en als ik ergens niet tegen kan, dan is het een incompleet verhaal :p
Maar ik zag op de voorkant dat er binnenkort een film uitkwam—gemaakt naar de boeken natuurlijk—en besloot dat ik eerst de films zou kijken.
Dat heb ik gedaan. En de films waren verrassend goed. Ik had een stomme melodramatische jongerenhype verwacht, iets zoals High School Musical meets Twilight, maar het was tot mijn verbazing een goed en diepgaand verhaal.
Ik heb dan ook geen idee waarom het tien jaar heeft geduurd voordat ik eindelijk mijn handen op de boeken heb gekregen en ze heb gelezen. Hopelijk heb ik daar tegen het eind van deze recensie een antwoord op.
In deze recensie ga ik mijn oordeel geven over de boeken, maar ook deels de films recenseren. (Want ik vind het interessant om boeken te vergelijken met de films, om te zien welke keuzes ze maken, hoe ze dingen veranderen of weglaten, et cetera.)
Nu ik alles heb gezien en gelezen, wat is mijn uiteindelijke oordeel? Ik geef de reeks 8 uit 10 sterren …
… maar ik ben nog nooit zo onzeker geweest over een recensiescore. Waarom? Lees verder, lees verder!
Let op! Halverwege het artikel komen spoilers. Ik zal dit aangeven met “SPOILERGRENS”.
Wat is het idee?
Katniss, onze 16-jarige hoofdpersoon, leeft in een wereld genaamd Panem. In deze wereld heerst een wrede dictatuur vanuit de hoofdstad (ook wel de Capitol) die alle omringende districten onderdrukt.
Om de “vrede” te bewaren en de districten duidelijk te maken dat ze klein en weerloos zijn, organiseert de Capitol elk jaar de Hunger Games (ook wel de “Hongerspelen”).
Voor dit evenement worden twee kinderen (tussen de 12 en 18) uit elk district geselecteerd, die vervolgens in een arena worden gestopt en moeten vechten tot de dood. Wanneer nog maar één iemand over blijft, heeft die persoon gewonnen. De rest van zijn/haar leven zal diegene kunnen baden in de luxe van de Capitol (en genoeg te eten hebben).
Het boek begint met Katniss’ zusje (Primrose) die, tegen alle kansberekeningen in, wordt geselecteerd voor de komende Hongerspelen. Dat kan ze natuurlijk niet laten gebeuren, dus ze gooit zichzelf voor haar zusje en zegt dat ze vrijwillig haar plaats zal innemen.
Vanaf dat moment volgen alle gebeurtenissen elkaar in een rap tempo op: de voorbereidingen op de Hongerspelen, de spelen zelf, hoe dat afloopt, hoe daarop wordt gereageerd, enzovoort … totdat het verhaal drie boeken later eindigt. (Dit is expres een vage beschrijving om geen spoilers te geven. Anders zou dit wel een héél belabberde omschrijving van een verhaal zijn.)
Een bijzondere mix
Dit verhaal wordt typisch aangeschreven als een Young Adult verhaal. Het wordt sterk vergeleken met zoiets als Divergent, of Twilight, of The Maze Runner, of talloze andere voorbeelden van jongerenromans die de laatste jaren verfilmd zijn. (Het dystopische genre ondervindt een behoorlijke opleving dezer dagen, tenminste onder de jongeren.)
En dat snap ik ook wel. De hoofdpersoon is een Young Adult, net als de andere deelnemers aan de Hongerspelen natuurlijk. (Ik heb besloten consistent Hongerspelen met een hoofdletter te schrijven.) Het verhaal is een beetje “rebellious”, een beetje “de onschuldige en nobele kinderen tegen de nare, gemene volwassenen die de baas zijn”, een beetje over opgroeien en uitvinden wie je bent of wilt zijn.
Maar tegelijkertijd ook weer niet. Het verhaal is op veel punten behoorlijk volwassen, kent veel volwassen hoofdpersonen, en wijkt regelmatig af van de vele clichés in dit genre.
Dit is ook te merken in de publieke respons op het verhaal: The Hunger Games is niet zo’n enorme hype of rage geworden als Twilight of Divergent (waarover mijn zusjes een tijdlang niet konden ophouden). Tegelijkertijd kent bijna iedereen het verhaal en is er ook redelijk positief over. (Iets in de trant van “oh ja, ik heb die eerste film gezien, was wel gaaf”)
Zodoende voelt deze serie als een bijzondere mix van verschillende elementen. Enerzijds heb je de minderjarige hoofdpersoon met bijpassende gevoelens en gedachten, tegelijkertijd heb je de spanning en actie van een arena waarin iedereen elkaar probeert te vermoorden, en daar bovenop heb je een dubbele laag over oorlog, macht en onderdrukking.
Op geen enkel moment voelde de serie cliché, voorspelbaar of eentonig. Ik heb zelfs regelmatig doorgelezen tot 3 uur ’s nachts omdat ik per sé wilde weten wat er ging gebeuren. Als je dat voor elkaar krijgt, heb je al iets heel erg goed gedaan.
Ik moet wél opmerken dat het verhaal vrij recht toe, recht aan is. Er zijn niet echt meerdere verhaallijnen (die in parallel lopen), of complexe/grijze situaties (waarvan je niet ongeveer weet hoe ze gaan aflopen of wie er nou schuldig/te vertrouwen is), of pogingen om het verhaal tot een grotere hoogte te tillen. Eigenlijk is de reeks voor het grootste deel een actiefilm, gecombineerd met een fictionele wereld en puberproblemen, omgezet tot een boek dat toch een stuk beter is dan de gemiddelde verfilming.
Opmerking: het is gewoon heel slim wat de schrijfster heeft gedaan. Ze heeft een emotioneel verhaal, praktisch een drama, gekoppeld aan meer dan genoeg spanning en sensatie via de Hongerspelen. Als ze gewoon had gezegd “kijk eens hoe gemeen die mensen uit de Capitol zijn” en een verhaal had geschreven over hoe verschrikkelijk het is om zo te leven, was het denk ik een stuk minder succesvol of leuk om te lezen, zeker voor de Young Adult categorie.
De (hoofd)personages
Deze reeks kent één overduidelijke hoofdpersoon: Katniss Everdeen. Je leest alles vanuit haar gedachten; als zij er niet bij was, krijg je het ook niet mee. Enerzijds zorgt dit voor een heel sterk en gestroomlijnd verhaal, want je beleeft de hele wereld door slechts één paar ogen, anderzijds vind ik het jammer dat er niet meer perspectieven zijn behandeld. (In de films, bijvoorbeeld, doen ze dat wel, zoals ik dadelijk zal behandelen.)
Het gevolg is dat ook deze reeks slachtoffer is van het “de hoofdpersoon is de minst capabele van allemaal”-syndroom.
(Harry Potter heeft hier ook last van. Kijk maar eens kritisch naar wat Harry nou eigenlijk allemaal doet in het verhaal, en je komt erachter dat hij noch de slimste, noch de sterkste, noch de grappigste is. En dat vrijwel alle problemen bij hem en zijn misplaatste zelfverzekerdheid beginnen :p)
Meermaals heb ik me best geërgerd aan dingen die Katniss zei, of dacht, of deed. Als ik een top vijf favoriete personages mocht kiezen, zat zij er in ieder geval zeker niet tussen. Enkele personages zijn de hele reeks lang enorm lief en behulpzaam, en Katniss besluit gewoon om gemeen te zijn of ze te negeren. Soms werden haar gedachtegangen goed uitgelegd en kon je het volgen, soms voelde het een beetje als “zo is ze nou eenmaal—onvoorspelbaar en niet aardig”
Het merendeel van mijn problemen met deze reeks komen dan ook voort uit de personages. De meeste personages worden niet of nauwelijks uitgelegd of uitgediept, terwijl ik denk dat daarmee veel diepgang in het verhaal kon worden geinjecteerd.
Bijvoorbeeld, Katniss vormt vanaf het begin een soort “love triangle” met Gale en Peeta. Hoewel je over Katniss en haar verleden nog wel iets te weten komt, zijn die twee mannen net zo driedimensionaal als een A4-tje. Hun persoonlijkheid wordt vanaf het begin gewoon letterlijk aan de lezer _vertelt— _Gale is stoer en sterk en rebels, Peeta is lief en warm en stabiel—en de personages wijken nooit meer af van hun one-liner karakter. Als je zoveel tijd besteed aan deze personages, en ze constant in de gedachten van de hoofdpersone laat verschijnen, hadden ze veel meer diepte mogen hebben.
Desalniettemin werkt het Katniss-perspectief, tot mijn eigen verbazing, meer dan prima. Ik denk niet dat één van de andere personages een beter hoofdpersonage had kunnen zijn, en doordat je in het hoofd van één persoon blijft krijgt het verhaal uiteindelijk een behoorlijk emotionale impact. Daarover gesproken …
Hoop
Terwijl ik dit verhaal las, zeker richting het einde, kreeg één emotie de overhand: hopeloosheid. Leegte. Een gevoel van bleekheid en grauwte. En dat terwijl in de reeks meerdere malen wordt gesproken over “hoop” en diens relatie met “angst”. (Sterker nog, als ik het sterkste thema zou moeten aanwijzen uit deze reeks, zou het waarschijnlijk dat zijn.)
Deze schrijfster voelt zich niet gedwongen om een happy end te schrijven, of om de harde realiteit van oorlog even weg te schuiven om onze hoofdpersonages een vrije doortocht te geven.
En daarvoor haat ik haar … maar ben ik haar ook dankbaar.
Hieronder de scene waarin president Snow uitlegt dat “hoop” het enige is dat sterker is dan “angst”.
Ik hou van realistische verhalen, praktische boeken, iets waarin het niet ineens allemaal goedkomt of je het einde al van mijlenver ziet aankomen.
Maar tegelijkertijd vind ik het niet fijn om tientallen uren in een reeks te stoppen en alleen maar achter te blijven met een gevoel van leegte. Er zijn al genoeg problemen en negativiteit in mijn leven, daar hoeven boeken niet al te veel aan toe te voegen :p
De serie had iets hoopvoller gekund, hier en daar een kleine injectie van positiviteit en succes kunnen gebruiken. Niet te veel, maar net genoeg om mij niet om vier uur ’s nachts wakker te houden met gedachten over oorlog.
Maar het feit dat zo’n reeks die emotie losmaakt, en ook nog eens leuk en spannend is om te lezen, zijn wederom bonuspunten.
Leestip #1
Ik denk dat deze “hopeloosheid” expres in het boek is gestopt door de schrijfster. Dit feit onthulde zich toen ik de dankwoorden las, achterin het boek.
Oftewel, leestip #1: lees ALTIJD de extra hoofdstukken bij het boek. Ze bevatten vrijwel altijd iets van interessante informatie.
Aan het einde van het stukje bedankt de schrijfster haar vader voor (ik parafraseer) “zijn eindeloze passie en energie voor het onderwijzen van kinderen over oorlog en de gevolgen daarvan”
Door de reeks heen voel je keer op keer dat de schrijfster een ietwat serieuzer en persoonlijker perspectief wil neerzetten over onderdrukking en machtsmisbruik, zonder over de schreef te gaan. Het verhaal wordt niet te zwaar of te heftig om door te lezen. Maar tegelijkertijd komt de boodschap goed binnen.
(Sommige schrijvers hebben er een handje van om extreem heftige dingen te laten gebeuren, in de hoop dat hun verhaal dan “diepgang” heeft. Nee, dat maakt het alleen maar ongeloofwaardiger. Al helemaal als de hoofdpersonen gewoon doorgaan met hun leven zonder trauma’s over te houden of ooit nog na te denken over die verschrikkelijke gebeurtenissen.)
Het hele verhaal
Uiteindelijk kan ik zeggen dat de gehele reeks een redelijk diepgaand verhaal vertelt over hoop en hopeloosheid, over oorlog en de vervagende grens tussen goed en kwaad. Het gaat niet héél diep erop in, maar is minder oppervlakkig dan veel andere verhalen.
Tegelijkertijd heeft het verhaal veel spanning en actie, zonder dat het te snel of te veel wordt. Er zit een goede flow in, een mooie eb en vloed van stille momenten en drukke momenten.
Het verhaal kent niet veel humor—mensen die mij kennen zullen weten dat ik daar groot fan van ben—maar dat is oké. Voor deze ene keer kan het ermee door :p
De personages zijn acceptabel uitgewerkt en er is er zelfs eentje waarvan ik nog steeds niet kan accepteren dat hij doodging. (Ik onthul aan het einde wel wie dat is.)
De opzet en uitvoering van dit verhaal zijn gewoon ongelofelijk slim, van het idee voor de Hongerspelen, tot de uitvoering van alle details (voorbereiding, training, etc.), tot de langzame escalatie naar een groots slotakkoord. Zelfs als dit verhaal je niet aanspreekt, kun je een hele hoop leren over hoe je een verhaal zo opzet dat het vertellen ervan een plezier wordt.
Ik had graag meer gezien van de wereld. Meer details over hoe hij eruit ziet, wat elk district doet, hoe deze wereld is ontstaan en hoe de voorgaande oorlog precies was verlopen. Tegelijkertijd zorgt dit gebrek aan invulling juist voor een soort mysterieuze en intrigerende kwaliteit. Ik weet niet of een vierde boek, of langere boeken met meer details, echt een toevoeging waren geweest. Je moet stoppen voordat mensen genoeg krijgen van je verhaal.
(Bijvoorbeeld: ergens in de films heb je een shot waarin ze met een hovercraft van district A naar district B vliegen. Ze laten alleen een willekeurig stuk bos zien, en dat vond ik een gemiste kans. Ik had het gaaf gevonden om een soort overzicht te krijgen van de wereld, een kleine glimps van hoe deze wereld eigenlijk in elkaar steekt. Want ik weet nu totaal niet wat ik me erbij moet voorstellen. Het voelt als een hele kleine wereld, met elk district maar een paar honderd of paar duizend inwoners, en dat wil je niet. Dan voelt het hele verhaal namelijk een beetje zinloos: alsof men een hele opstand begint om vijf mensen uit een grot te redden.)
Eén van mijn laatste kritiekpunten is dat het derde boek toch significant anders voelt dan de eerste twee. Daardoor voelt het verhaal minder samenhangend en krijg je het idee dat ze geforceerd naar een einde toe wilde werken. (Lichte spoiler: het is leuk dat ze probeerde om in elk boek een variant van de Hongerspelen te hebben, maar voor mij werkte het niet meer in boek 3.)
Conclusie
Voor de actie, de sterke opzet, en de emotionele ondertonen zou ik de reeks een 10 geven. Voor het gevoel van hopeloosheid, de gemiste kansen (qua worldbuilding), de ietwat vervelende hoofdpersoon (en het laten sterven van mijn favoriete personage) moet ik een paar punten aftrekken.
Daardoor geef ik de reeks 8 uit 10 sterren …
Een aanrader, zeker als je nog een beetje in de Young Adult leeftijdscategorie valt.
Zo, dan ga ik nu even bijkomen en iets zoeken wat me weer hoop geeft.
** == SPOILERGRENS ==**
En dan wil ik het nu hebben over de films (en EINDELIJK spoilers geven).
Boeken vs Films
Dit is het moment waarop ik toegeef dat ik de allerlaatste film helemaal niet heb gezien. Toen de films uitkwamen, heb ik ze allemaal netjes gevolgd, behalve de laatste. Ik weet niet meer precies waarom. Waarschijnlijk was ik het gewoon vergeten, of ik werd volwassen en dan heb je ineens verantwoordelijkheden enzo. Hoe dan ook, ik vond dat een goede reden om alle films nog eens terug te kijken, deze keer inclusief de allerlaatste film.
Sterker nog, ik had het precies zo getimet dat ik de laatste film zou kijken de dag nadat ik het boek had uitgelezen. Althans, dat was de bedoeling. Uiteindelijk waren de boeken te goed en had ik ze een paar weekjes eerder uit. Desalniettemin, met al deze filminformatie vers in het geheugen, wil ik eens kijken naar de verschillen en overeenkomsten. En of ik de films beter vind dan het boek, of niet.
Na het lezen van de boeken, voelen de films toch als een soort slap aftreksel van het echte verhaal. Je bent regelmatig verbaasd dat de films überhaupt samenhangen, want je weet dat de boeken 10x meer dingen laten gebeuren en details meenemen voor elke gebeurtenis in de film.
Op de een of andere manier zijn films heel goed in het weghalen van de warmte en rijkheid die een goed boek vaak kenmerken. Misschien is dit probleem inherent aan het medium: films kunnen moeilijk gedachtes weergeven, of iets op een karakteristieke manier beschrijven, of langer dan 2,5 uur zijn.
Bijvoorbeeld: het plaatje hierboven is van Caesar Flickerman. Hij interviewt de deelnemers aan de Hongerspelen en voorziet hier en daar van commentaar/updates. In de boeken wordt hij neergezet als een aardig, vriendelijk, warm persoon. Zo voelde hij ook voor mij: het enige lichtpuntje in het hele proces van de Hongerspelen. De interviews, zowel in boek 1 als boek 2, vond ik een een van de leukste onderdelen van de boeken. In de film komt dit véél minder over en vind ik hem helemaal geen leuk personage, terwijl de interviews ook niet zo sprankelen (en niet genoeg tijd krijgen).
Daardoor kan ik niet echt enthousiast zijn over de films, ook al zijn ze erg goed gemaakt. Soms besluiten de films om véél te snel door belangrijke gebeurtenissen heen te gaan, terwijl ze op andere momenten ineens hadden besloten dat ze een natuurdocumentaire wilden zijn. (Het viel me vooral op aan het begin van de eerste film. Daar nemen ze echt de tijd om het dagelijkse leven van Katniss neer te zetten. Meer dan ik had verwacht, en misschien wel meer dan het boek dat doet.)
Maar het feit dat ik niet extreem enthousiast ben, betekent niet dat de films niks goed doen! Het betekent gewoon dat films, zoals meestal, het verliezen tegenover de rijke wereld van een boek. Daar zouden ze echt iets op moeten vinden. (Nou ja, ik heb liever dat mensen gewoon meer boeken gaan lezen, maar die hoop vervliegt met de jaren.)
Toevoegingen
In de boeken volg je alles vanuit de gedachten van Katniss. In de films kan dat natuurlijk niet, dus introduceren ze een soort tweede hoofdpersonage: president Snow. Je ziet heel veel gesprekken vanuit hem, met andere mensen in de Capitol, met de leiders van de Hongerspelen (“head game makers”), met zijn vrouw en dochter.
(Die overigens in de boeken compleet worden vergeten. Ergens denkt Katniss “maar hij heeft toch een dochter?”, en vervolgens komt ze er nooit meer op terug, ook al wordt Snow gevangen genomen en geëxecuteerd. Lekker is dat. Zijn dochtertje was nog wel een grote fan van Katniss.)
Dat vind ik een interessante toevoeging. President Snow is de hele reden dat het verhaal in gang wordt gezet, hij is de hele reden van de slechte omstandigheden en onontkoomlijke revolutie. Het lijkt me niet meer dan logisch om ook zijn personage neer te zetten, om iets meer vanuit zijn perspectief te kijken.
De films kennen veel van dit soort interessante toevoegingen. Sommige begreep ik niet, maar de meeste aanpassingen voelden als een goede keuze.
In het boek wordt bijvoorbeeld slechts vanaf de zijlijn vertelt over de reddingsactie van de rebellen in boek 3. (“Hey Katniss, ze doen een reddingsactie” *enkele paragrafen later* “Ze zijn terug!”)
In de film zie je die gehele reddingsactie, inclusief een paar extra twists om spanning toe te voegen. En om het nog indrukwekkender te maken, wordt een belangrijke speech van Finnick naar dit moment toe geschoven. (Op zich had ik graag gehad dat zijn hele verhaal in de film zat, maar ik denk dat dit een hele goede tussenweg was, want 5 minuten spenderen aan naar iemand luisteren die op een rots een verhaaltje vertelt … is misschien niet het meest interessante filmmateriaal.)
Laatste voorbeeld: het moment dat de rebellen de dam aanvallen (en de elektriciteitstoevoer van de Capitol uitschakelen) heb ik altijd vet gevonden. Ik weet niet wat het is: combinatie van muziek, atmosfeer, de actie zelf, et cetera geven me kippenvel. In de boeken, net zoals hiervoor, is deze hele actie niet meer dan één nikszeggend regeltje. (“Oh ja, de rebellen in die andere districten hebben X en Y gedaan.”)
Conclusie (alweer)
De films halen het niet bij de boeken, maar geven toch enkele nieuwe perspectieven en twists aan het verhaal die ik zeer kan waarderen.
Bovendien weten de films de juiste toon neer te zetten en het verhaal niet zó veel te veranderen dat het onherkenbaar wordt. De acteerprestaties, de special effects, alles is prima in orde (zeker voor zo’n Young Adult film). De muziek vind ik, persoonlijk, het allerbeste aan het verhaal. Het zijn gewoon allemaal passende, sterke, mooie nummers. (Zowel de soundtrack als de melodieën die ze echt in de film zelf gebruiken.)
Zowel de boeken als de films hadden meer diepgang kunnen gebruiken, iets meer grijze gebieden en verschillende perspectieven. Maar eigenlijk heb ik me daar, voor de verandering, tijdens het lezen nauwelijks aan gestoord.
En nu we zo ver zijn gekomen, kan ik misschien dat gevoel van leegte en eenzaamheid aan het einde van het verhaal toelichten. Het verhaal eindigt met een hele hoop hoofdpersonages die dood zijn. Als ze niet dood zijn, dan zijn ze weggegaan. In sommige gevallen komen ze sowieso niet meer terug (want ze hebben ruzie met Katniss), in andere gevallen wordt datzelfde geïmpliceerd.
Katniss gaat, alleen en verdrietig, terug naar het verwoeste district 12 waarvan praktisch alleen haar eigen huis nog overeind staat. Omdat ze de huidige president heeft vermoord, heeft ze niet bijzonder veel rechten en vrijheid meer. Haymitch, een belangrijke vriend, heeft beloofd om voor haar te zorgen maar vervalt meteen weer in zijn alcoholistische neiging.
Alles is in mineur. Die laatste hoofdstukken van het boek zijn enorm eenzaam, zinloos, leeg, kapot. Het enige lichtpuntje is wanneer Peeta terugkomt, en het boek uiteindelijk eindigt met een epiloog waarin ze samen zijn en twee lieve kindjes hebben.
Met zo’n einde vraag ik me af: waar was het allemaal voor?
(Zeker omdat Finnick dood was gegaan. Hij mocht niet doodgaan. Misschien was hij wel een sterk (tweede) hoofdpersonage geweest, gezien alles wat we over zijn verleden leren in boek 3.)
Misschien heeft het daarom wel 10 jaar geduurd voordat ik de serie afmaakte: omdat ik toentertijd al dat gevoel van hopeloosheid had.
Misschien wilde ik niet weten hoe het afliep. Daarom ben ik zo onzeker over mijn score voor dit verhaal, daarom heb ik deze reeks constant voor me uit geschoven. En als je mij bang kunt maken om een paar bedachte woorden op een stuk papier te lezen, die een fictieve wereld beschrijven vanuit een hoofdpersonage dat ik niet eens mag, nou, dan moet je toch iets goed hebben gedaan.
