Christopher Nolan is een van mijn favoriete filmmakers.
(Ik heb het idee dat ik elke recensie op deze manier begin. Maar ja, je kijkt nu eenmaal vooral series/films van makers die je bewonderd.)
Toen in 2015 geruchten verschenen over de film Dunkirk, plaatste ik hem al op mijn kijklijstje. De reden dat ik hem nu pas keek, was omdat de eerste reacties (vlak na de premiere) wisselvallig waren. De een vond het een meesterwerk—zijn beste werk tot nog toe! De ander vond het een saaie, onduidelijke film zonder samenhang of duidelijk idee.
Hoewel mijn gevoel niet naar zulke extremen gaat, zie ik de film ook op twee verschillende manieren. Sommige delen zijn extreem goed, andere verhaalelementen zitten gewoon totaal niet in de film. Hoe goed je de film vindt hangt daardoor uiteindelijk af van wat je verwachtte toen je de film opstartte. Verwachtte je een spetterende actiefilm? Een typische Nolanfilm? Een zwaar en persoonlijk drama? Een historisch zeer accurate weergave van de Tweede Wereldoorlog?
Als ik probeer door al die verschillende brillen te kijken, komt mijn uiteindelijke score uit op 8 uit 10 sterren.
Waarom? Lees verder, lees verder!
(De recensie is deze keer een stuk korter dan de vorige paar, mocht je het gevoel hebben dat een deel mist.)
Pas op! Wie dit artikel trotseert, heeft lichte spoilers geleerd!
Wat is het idee?
De film gaat over Operatie Dynamo. In het beginstadium van de Tweede Wereldoorlog zat een gigantisch aantal geallieerden vast op het strand van Duinkerke (300 tot 400 duizend). De Duitsers hadden heen steeds meer teruggedrongen en omsingeld.
Terwijl de Fransen redelijk succesvol waren in de Duitsers afweren op het land, waren de geallieerden op het water en in de lucht zeer kwetsbaar. Geen enkele reddingsboot overleefde het. En terwijl de groepen wachtten op het strand, werden ze keer op keer van boven gebombardeerd.
De film vertelt over deze operatie, die een week duurde, vanuit drie verschillende verhaallijnen. (En daarmee wordt het verhaal meteen vanuit drie verschillende invalshoeken en tijdspannes verteld.)
Dit idee is interessant en aantrekkelijk om te kijken.
Het was wel iets anders dan ik had verwacht. Ik dacht, op basis van de promotie en de korte beschrijvingen, dat het ging om een kleine groep mannen (een stuk of tien) die vastzat in een stad of op een soort eiland. Ik verwachtte felle discussies tussen mensen of het het waard was om deze kleine groep te redden, en dat ze het dan alsnog proberen, dat ze falen, en dan iets anders proberen, totdat het (aan het einde film) uiteindelijk lukt. Ik verwachtte dat je die groep steeds beter leerde kennen en meeleefde in hun enorm spannende en gevaarlijke omstandigheden.
Maar dat was het dus niet. Het schijnt een gigantische operatie zijn geweest, met héél veel man en héél veel schepen. Dat is op zich prima, ware het niet dat de film dat óók niet echt laat zien. Het geeft meer een tussenweg tussen die kleine groep en die gigantische groep, wat dus niet realistisch is en de situatie wat onduidelijk schetst.
Opmerking: op zich vind ik mijn “verwachting” van de film nog steeds een goed idee voor een verhaal. Misschien kan iemand anders een Dunkirk 2.0 maken die op die manier deze operatie laat zien :p
Verhaalstructuur
Het verhaal bestaat dus uit drie verhaallijnen.
- Land: de soldaten proberen een manier te vinden om op het strand te overleven en naar huis te komen. (Ze kunnen niet terug het land in, of schuilen in de stad, want daar staan de Duitsers te wachten.)
- Zee: men probeert constant aan nieuwe schepen te komen en die succesvol van het strand te laten vertrekken.
- Lucht: enkele piloten proberen de schepen te beschermen tegen de Duitse bommenwerpers.
Ik hou van zo’n algemene, simpele, duidelijke structuur 🙂 Dus dat onderdeel kon ik meteen waarderen.
Deze verhaallijnen worden, echter, niet op volgorde of chronologisch verteld.
- Land: begint een week voor de uiteindelijke evacuatie
- Zee: begint een dag van te voren
- Lucht: begint een uur van te voren
Eens in de zoveel tijd zie je een moment uit de ene verhaallijn terugkomen in de andere. Dat geeft samenhang én je weet dus ongeveer wanneer dingen gebeuren.
Aan het begin, echter, toen die momenten van samenkomen nog niet waren geweest, zorgde dit voor onduidelijkheid. Ik kon het gewoon even niet meer volgen. Bij zijn andere films, die soms nog veel complexere tijdcapriolen uithalen, had ik dat probleem niet.
Na wat onderzoek online, merk ik dat ik niet de enige ben. Pas nu ik de film achteraf analyseer, besef ik wat er precies is gebeurd en wat ik precies heb gezien.
Tijdens de film denk je “oh, nou, dit zal wel weer een ander gevecht ná dat vorige zijn”. Maar dat blijkt dan niet.
Bijvoorbeeld, ergens in de film komt een vliegtuig op onze helden in de boot af. (Ik heb het over Mr. Dawson die is komen helpen.) Net als hij wil schieten, wordt hij door één van die Britse piloten neergeschoten. Je denkt “jeej, onze helden zijn gered!”
Nu pas kom ik erachter dat het twee verschillende vliegtuigen waren, op verschillende momenten.
Dan is de vraag natuurlijk: is dat geniaal, of is dat stom?
In mijn ogen gaat duidelijkheid voor alles. Als je niet weet waarnaar je zit te kijken, waarom zou je dan kijken? Deze structuur en chronologische trucjes hadden in mijn ogen duidelijker moeten zijn.
Tegelijkertijd was het “duidelijk genoeg” en zal een tweede keer kijken leuke nieuwe dingen aan het licht brengen.
Opmerking: de verhaallijn met Mr. Dawson die—in zijn recreatieve bootje—komt helpen met de reddingsactie gebruikte een ander beeldformaat. De rechthoek van het beeldscherm werd ietsjes kleiner gemaakt door zwarte randen. Dat vond ik leuk en passend. (Hoewel het de structuur dus niet veel duidelijker maakte.) Een bijkomend effect is dat, wanneer deze omlijsting weer weggaat voor mooie “scenery shots”, deze beelden nóg grootser en mooier aanvullen.
Opbouwende spanning
Nolan heeft zelf gezegd dat deze film gemaakt is om constant spanning op te bouwen. Daarvoor gebruikt hij de structuur van de drie verhaallijnen: als de ene verhaallijn net een groot moment heeft gehad, switch je naar de volgende op het moment dat die een groot moment gaat hebben.
Door steeds over te springen, schiet je van spannende scene naar spannende scene, met geen enkele pauze of rustige scene tussendoor.
Ik vond dit goed uitgewerkt en een aardige verandering ten op zichte van andere films.
In de meeste films probeert men een “balans” te vinden tussen actie en rust. Twee rustige scenes gehad? Mooi, tijd voor actie. Groot gevecht gehad? Eventjes tien minuten bijkomen en alles wat trager laten gaan.
Niet in deze film. Ik kon de film dan ook geen moment stopzetten, zelfs niet om eten te halen (wat ik normaal gesproken tien keer per film doe, als ik in m’n eentje kijk).
Dus de opbouwende spanning, wat één van de grote “selling points” van de film is, vond ik goed gelukt.
Toch heb ik daar twee belangrijke kanttekeningen bij.
1. Sommige spanning voelde enorm “geforceerd” of “gekunsteld”. Het is belachelijk hoeveel apparatuur ineens niet meer werkt in deze film.
“Het is belangrijk om te weten hoeveel brandstof in het vliegtuig zit” => “Wow, toevallig, alles is nog heel behalve de brandstofmeter”
Eén van de piloten maakt, met een kapot vliegtuig, een knappe landing op het water. Maar als hij uit zijn vliegtuig wil stappen … zit zijn schuifdak ineens vast! Wat toevallig, wat toevallig.
Dit vond ik erg lui gedaan en haalde mij uit de film.
2. Op een gegeven moment kwam er een patroon in de spanning. De hoofdpersonen vinden een boot, die gaat vrijwel direct kapot. Ze vinden een nieuwe boot, die gaat vrijwel direct kapot. Hé, een nieuwe boot! Oh nee, kapot.
Naarmate zo’n film vordert, vloeit de spanning in deze zoektocht natuurlijk weg. Je denkt: ja, die boot waar ze nu op zitten gaat kapot, maar ja, ze zullen wel weer een nieuwe vinden.
De film had dan ook niet veel langer moeten duren.
Muziek & Stilte
Het overgrote deel van de film wordt niet gesproken. Als er al wordt gesproken, is dat erg kort en bondig.
Ik dacht aan het begin: “hmm, eens kijken hoe lang ze dat volhouden, het zou knap zijn als de hele film zo goed als silent was”
Jammer genoeg leken ze dit idee richting het einde van de film steeds meer te vergeten. Iedereen begon ineens steeds meer te kletsen. Dat vond ik jammer: was er dan volledig voor gegaan, of volledig niet.
Maar vanwege de stiltes, kan de muziek naar de voorgrond komen. En de muziek—die is retegoed :p
Het gebruikt het idee van de “shepard tone”, wat ik in het stuk over de verhaalstructuur ook al benoemde. Je hebt meerdere verschillende reeksen van tonen, de een lager dan de ander. Alle reeksen gaan langzaam omhoog en bouwen zodoende spanning op. Maar omdat je steeds naar een nieuwe reeks springt, hoeft deze opbouw nooit te eindigen, want je blijft gewoon (ongeveer) op dezelfde toonhoogte.
Ik denk dat de film echt een stuk minder was geweest zonder deze muziek, die vaak de overhand neemt over andere geluiden.
Personages & Achtergrond
Tja … dit is er eigenlijk niet. Je hebt geen duidelijke personages, ze zijn niet uitgewerkt, er is geen achtergrond.
(Daarvoor was mijn idee van het “kleine groepje mannen dat gered moet worden” dan beter geschikt.)
Zoals iemand anders al zei (ik ben vergeten wie): “Dunkirk is eigenlijk een art film, vermomd als een grote blockbuster”
Het gaat over iets anders dan personages die je leert kennen, die zich ontwikkelen, die dingen doen. Maar dat heeft ook te maken met waar de film uiteindelijk over gaat, wat ik hieronder (onder het laatste kopje) verder toelicht.
Het is een keuze. Ik zou er zelf nooit voor kiezen om dit hele deel van verhalen vertellen compleet weg te gooien. Personages maken verhalen.
Deze film heeft dat niet. Is dat erg? Een beetje wel, een beetje niet.
Maar wat is het idee?
Zoals ik hierboven al schreef: het is meer een art film dan een blockbuster. Het is meer een ervaring dan een film. De visuele kant van deze film is adembenemend; het is duidelijk dat daar misschien wel de meeste aandacht naartoe is gegaan.
Deze ervaring gaat over “survival”. Het gaat erover het overlevingsinstinct van mensen. Dat iedereen ineens gelijk is, daarom wordt er ook weinig gepraat, en helpt men elkaar zonder iets af te spreken of vragen te stellen. Als het op overleven aankomt, zijn alle mensen gelijk en alle mensen in staat tot grootse dingen.
En uiteindelijk, als de film eindigt, gaat het ook over de vraag wat het is om een held te zijn. Soms is overleven het beste wat je kunt doen. Soms ben je een held als je hebt overleeft.
Ik vind dat de film deze boodschap goed uitdraagt en weergeeft. Niet perfect, maar goed, zeker voor zo’n unieke film. Dat gecombineerd met een spannende film, visuele en muzikale meesterwerken, en een vernieuwende/frisse verhaalvorm, maakt deze film een 8 uit 10 sterren.
