Al twee jaar lang stond op mijn to-do lijstje dat ik deze film (Captain Fantastic) moest kijken. Normaal gesproken, als iets er zolang staat, haal ik het weg. Ik heb er duidelijk niet genoeg zin in. Maar deze film bleef staan. De recensies waren zó goed, en het onderwerp zó interessant, ik móest het een keer kijken.
Vandaag was eindelijk die dag. En wat ben ik blij dat ik hem heb gekeken. Deze film krijgt van mij een 5 (uit 5 sterren).
Jup, je leest het goed. Natuurlijk heb ik kritiek op een paar punten, maar de film was zó goed en maakte me zó emotioneel, dat het toch een perfecte score waard was.
Waar gaat de film over? De film gaat over een gezin dat zich heeft afgesloten van de samenleving. Ze leven in de bossen en van de natuur. Hun ouders verzorgen het onderwijs, wat veelal bestaat uit fitness, boeken lezen, en overleven in de natuur. Aan het begin van de film leert men dat de moeder van het gezin is overleden in het ziekenhuis, na een lange periode vechten tegen ziekte. Het gezin wordt gedwongen om de bossen te verlaten: ze willen hun moeder een laatste afscheid te geven. Maar onderweg komen ze veel problemen tegen.
Vanaf nu komen er (lichte) spoilers!
Het thema
Het onderwerp spreekt mij enorm aan. Opvoeding is zo enorm belangrijk. In dit geval zitten we in één van de extremen: een gezin compleet afgesloten van de wereld. De vader heeft de kinderen verteld dat het onderwijssysteem verrot is en leert hen allesbehalve wat je op school zou leren. Hij zorgt dat ze goed eten (op een gegeven moment komen ze in een restaurant, en lopen ze weer weg want “op deze menukaart staat geen werkelijk voedsel”), doet elke dag een zware workout met hen, en toetst de kinderen zelf over hele moeilijke onderwerpen (geavanceerde wiskunde, theoretische natuurkunde, Marxisme, etc.)
Toch is er ook ruimte voor creativiteit. Voor gezelligheid en muziek. Aan het begin van de film begint de vader spontaan muziek te maken, en alle kinderen leggen langzaamaan hun boek weg en gaan meedoen. Dit gevoel van samen dansen en muziek maken komt meerdere keren terug in de film, en heeft zeker helemaal aan het einde een heel sterk effect. Waar alle andere mensen zwart of grijs gekleed zijn, gaat dit hele gezin kleurrijk met bloemetjes en schattige kleding door het leven.
In zekere zin is dit het ideale gezinsbeeld. De kinderen zijn gezond en intelligent, maar ook vrij en gelukkig. Ze leren over de exacte wetenschappen, maar ook over de kunsten. Ze hebben heel veel verantwoordelijkheid en zelfstandigheid, maar worden wel nog begeleid. Maar, zoals je verwacht, komen er wat scheuren in dit ideaalbeeld gedurende de film.
In de film worden ook regelmatig opmerkingen gemaakt over de maatschappij en stand van zaken in de wereld. Als ze toevallig ergens zijn, schrikken alle kinderen en vragen: “Wat is er met die mensen aan de hand? Zijn ze ziek ofzo?!” Wat blijkt: de mensen hebben gewoon allemaal overgewicht.
Ik vind dat ze dit goed gedaan hebben. Het gebeurde niet te vaak, en ook niet op een voorspelbare of belerende manier. De balans was precies goed. (Dat commentaar omtrent “overgewicht” duurde bijvoorbeeld maar 5 à 10 seconden en kwam niet steeds weer terug.)
Vanaf nu komen er ZWARE spoilers! Overslaan als je de film nog wilt zien. (Althans, als je de film nog vers en ongeschonden wilt zien.)
Het plot
Dit soort films zijn natuurlijk al eerder gemaakt. Het is zelfs een klassieke structuur: iemand die ergens niet hoort of niet bekend is, wordt ineens in die wereld gestort. Het gezin is afgesloten van de samenleving, en moet nu ineens binnen de samenleving functioneren.
Het plot was, echter, uniek en verrassend genoeg om te blijven boeien. Het begint al bij de opzet: niet alleen moet het gezin uit de bossen, de schoonfamilie maakt héél duidelijk dat ze niet welkom zijn op de begrafenis. Volgens hen is die vader het slechtste wat hen ooit is overkomen. Hij heeft hun dochter uit de samenleving getrokken, vervreemd, misschien zelfs indirect vermoord. (Hoewel ze ziek was, heeft ze uiteindelijk zelfmoord gepleegd. Ik kom hier later nog op terug.)
Eerst lijkt hij op te geven. Hij zegt dat ze geen keus hebben. Als hij verschijnt wordt hij opgepakt—en de kinderen worden waarschijnlijk ook bij hem weggetrokken. Maar stiekem was hij altijd van plan de begrafenis te crashen. Als de kinderen dit horen zijn ze verheugd! Zo begint de tocht, met z’n allen in de grote bus.
Gedurende de tocht worden ze een keer tegengehouden door de politie. Die moeten ze overtuigen dat er niks raars aan de hand is. (Dat lukt op een grappige manier.) Even later blijft de vader logeren bij zijn zus (vooral ook omdat ze al heel lang niks hadden gegeten).
Hier komt voor het eerst wat tegengas. De zus zegt dat het onverantwoord is, dat hij zijn kinderen de dood inwerkt. Dat ze gewoon naar school moeten en in de samenleving moeten zijn. De vader demonstreert in plaats daarvan dat zijn kinderen meer weten van de wereld dan de kinderen van zijn zus. (Door haar kinderen vragen te stellen over de “Bill of Rights”, en vervolgens zijn eigen kind dezelfde vraag te stellen.)
Ook ontstaat er ruzie omdat hij alles eerlijk tegen zijn kinderen zegt, zelfs als het gaat om bijvoorbeeld seksuele voorlichting of de ziekte van de moeder, terwijl die andere ouder vindt dat ze daar te jong voor zijn. Op zich vind ik het goed dat dit werd aangekaart. Ik snap ook niet waarom ouders hun kinderen voorliegen en dan zeggen “voor je eigen bestwil”. En vervolgens verbaasd zijn dat hun kinderen óók aan het liegen slaan. Maar het had verder uitgediept mogen worden, want in dit verhaal had “de waarheid vertellen” alleen maar gigantische voordelen. In het echt kan dat tegenvallen. Misschien had één van de kinderen iets stoms kunnen doen met zijn kennis van seks op zo’n jonge leeftijd, bijvoorbeeld.
Uiteindelijk komen ze bij de begrafenis. Zoals je verwacht: de vader naar buiten gestuurd. De anderen maken nóg duidelijker wat er gebeurt als hij hen niet met rust laat. Hij laat ze niet met rust. Nu zijn de rollen omgedraaid: zijn kinderen smeken hem om te stoppen en naar huis te gaan. Ze zijn mam al kwijt; ze willen hun pap niet ook nog kwijtraken. Ik vond dat een mooie parallel. Eerst was de missie “red mama”, nu willen de kinderen als missie “red papa”.
Uiteindelijk luistert hij en vertrekt. We zijn nu pas net over de helft van de film. Waar gaat de rest van de film dan over? Nou, gedurende hun toch zijn er wat scheuren ontstaan. Zijn oudste zoon is uitgenodigd om te studeren op de universiteit—iets waar zijn vader natuurlijk hartstikke tegen is. Ook komt hij enkele meiden tegen, maar heeft geen flauw idee hoe hij zich moet gedragen (want hij heeft nooit contact gehad) en alles loopt in het honderd.
Een andere zoon heeft zijn vader overhoord toen hij zijn vrouw overtuigde om nog verder de bossen in te gaan. (Hij dacht dat die natuur precies was wat ze nodig had om te herstellen van haar ziekte.) In zijn ogen is zijn vader dus de moordenaar van zijn moeder. Wat doet hij? Hij loopt weg. Hij gaat stiekem naar de schoonfamilie en vertelt hen alles wat het gezin doet. Hoe ze eten hebben gestolen, met nauwelijks beveiliging rotsen hebben beklommen (waar hij een gebroken pols aan overhield), etc.
Dus de schoonfamilie belt de politie om de kinderen “in custody” te nemen. De vader is helemaal over de toeren. Hij vraagt één van zijn dochters (de beste klimmer) om op het dak te klimmen en zijn zoon terug te kidnappen. Wat denk je? Een dakpan breekt, ze valt, en ze gaat bijna dood.
Dit was genoeg om hem tot inzicht te laten komen. Hij wil zijn kinderen niet meer in gevaar brengen. De anderen hadden toch een beetje gelijk dat hij te streng was en teveel verwachtte. Dat hij zijn kinderen teveel vervreemde. Dus hij laat zijn kinderen achter bij de schoonfamilie en vertrekt. Maar niet voordat hij nog een goed gesprek heeft gehad waarin hij uitlegt dat hij écht het beste wilde voor hun moeder. Dat hij dacht haar—en de kinderen—te helpen met deze manier van leven en opvoeden.
Hij gaat alleen verder. Hij huilt. Hij mist zijn kinderen. (Dit vond ik mooi weergegeven in de film. Als hij in de bus zit praat hij steeds “via” zijn achteruitkijkspiegeltje met de kinderen. In deze scene wordt die connectie gebruikt om te laten zien dat er helemaal niemand meer in zijn spiegeltje terugkijkt.) Hij scheert zijn baard; dit deel van zijn leven lijkt voorgoed voorbij.
Opmerking: tot dit moment wist het plot mij nog te verrassen. Ik was daar blij mee, natuurlijk, zeker met al die cliché films van tegenwoordig. De verhalen over de veiligheid van de kinderen, de zoon die zich vervreemd voelt en naar de universiteit wil, en de andere “scheuren” zijn gedurende de film netjes opgebouwd en tot uitwerking gekomen. Maar, bij het vertrekken van de vader, dacht mijn hoofd: “Waarom neemt hij geen afscheid van de kinderen? Waarom staan ze hem niet uit te zwaaien? Raar.”
Mijn hoofd had gelijk. De kinderen waren stiekem in de onderkant van de bus verstopt en meegegaan met hun vader. Ze vergeven hem en zeggen dat ze van hem houden. Nu komt de laatste missie: “red mama én papa”. (Zie je de parallel weer?) Ze gaan naar het kerkhof en graven hun moeder uit. Ze wilde namelijk helemaal niet begraven worden. Ze wilde gecremeerd worden.
Dus ze houden voor haar een eigen ceremonie, op een brandstapel naast de zee. Ze zingen haar favoriete nummer: “Sweet Child of Mine”. Ik vond dit een prachtige scene. Vooral ook de rauwheid van het nummer (er was niet bewerkt of gepoogd het perfect te maken) en dat alle kinderen door elkaar instrumenten spelen en dansen.
Uiteindelijk heeft de film een happy ending. Ze zijn weer uit de bossen gegaan en naar hun boerderij (waar ze eerst woonden, nog iets meer in contact met de samenleving). Hij laat de kinderen nog steeds een routine volgen, genoeg beweging krijgen, genoeg boeken lezen, et cetera—maar ze gaan nu wel naar school. De film eindigt met een lang shot van het hele gezin aan de ontbijttafel.
Opmerking: dit was dan weer voorspelbaar. Waarschijnlijk was ik ook een beetje zuur geweest als er géén happy ending was, maar misschien hadden ze wel iets anders kunnen proberen. Het lijkt me sterk dat de vader compleet overstag gaat en de kinderen ineens zomaar naar school stuurt. Misschien hadden ze kunnen laten zien dat hij zich veel bemoeide met het onderwijs, of tegen zijn kinderen zei dat ze niet de schoolbus mochten nemen (maar moesten lopen/fietsen), etc. Gemiste kans, in mijn ogen.
Humor
De film kende veel humor, zonder over-the-top te gaan. De humor kwam op de juiste momenten of was subtiel genoeg. (Je kunt veel komische waarde krijgen uit een vervreemd gezin, maar veel van die manier zouden misstaan in een dramafilm als deze. Een paar subtiele gebaren hier en daar, een paar grappige opmerkingen, en de constante “missies” van het gezin waren genoeg.)
Om een voorbeeld te geven: in het testament van de moeder staat dat ze gelooft in reïncarnatie, en de cyclus van het leven, en dus het liefst gecremeerd wil worden en dan haar as in de dichtstbijzijnde plee gedumpt wil zien. Dus dat doen ze, om hun moeder te eren. En als ze dan allemaal rond een willekeurig toilet staan en afscheid nemen … moeten ze lachen. En jij, de kijker, moet ook lachen. Het is absurd, maar ook weer compleet logisch. Het past bij de persoonlijkheden, de sfeer, het type gezin dat gedurende de film is neergezet.
Op dit gebied scoorden ze dus goed.
Gevoel
Uiteindelijk is dit een gevoelsfilm. Mensen weten ook wel dat het onderwijssysteem gaten heeft, en dat de maatschappij stomme dingen doet, en dat overgewicht slecht is, ga zo maar door. Die feiten opdreunen brengt geen verandering. Het gevoel aanspreken, dat zet mensen aan het denkn.
Deze film gaat over het gevoel van liefde, familie, ergens bij horen, fatsoenlijk afscheid nemen wanneer nodig. Het gaat over de oneerlijkheid: omdat het gezin niet meedoet aan het systeem, wordt het overal weggezet en onderdrukt. Terwijl ze prima kunnen aantonen dat ze slimmer zijn, scherper, fysiek beter.
Maar alles samengenomen komt, voor mij, als overheersende gevoel: geniet van het leven. Het wordt meerdere keren gezegd, maar vooral aangetoond. Een overleden ouder is plek voor verdriet (wat de film tentoonstelt), maar ook vooral een herinnering om samen gelukkig te zijn en te genieten van de tijd die je hebt. En dat je misschien best je kind naar school kunt sturen, als je ze tegelijkertijd andere dingen leert en vooral leert te genieten van het leven. Om samen te zingen, samen te dansen, en samen grappige missies te volbrengen.
Om samen te leven—écht te leven.
