Ik moet iets bekennen: ik ben de laatste tijd verliefd geworden. Wat zeg ik, ik ben de laatste _jaren _dol geworden op iets bijzonders. Mijn mond begint te wateren als ik aan haar denk, mijn vingers trillen als ik naar haar luister, mijn maag vult zich met vlinders als ik haar bezing. Ik spreek hier natuurlijk over: het lied van de zeevaarder.
Deze introductie was heel leuk, maar jammer genoeg ben ik bang dat de titel van het artikel de verrassing al een beetje weggaf. Dat maakt mijn liefde voor zeevaardersliederen niet minder.
Slaapliedjes
Iemand zei ooit: een goede melodie is als een “nursery rhyme”. Een goede melodie moet men als slaapliedje kunnen zingen, op de fiets naar school kunnen neuriën, rond een kampvuur kunnen uitroepen. Het moet memorabel zijn, mooi, catchy en tegelijkertijd emotioneel en gelaagd. Ik noem deze muziek ook wel eens _simpele _melodieën, maar dat doet hen eigenlijk een groot onrecht, want het is allesbehalve simpel om zo’n geweldige melodie te bedenken. Je moet alles wat een goede melodie nodig heeft perfect balanceren.
Lange tijd zocht ik naar deze nummers. Eens per jaar vond ik er misschien bijkans eentje, en daar was ik lang zoet mee, maar het was niet goed genoeg. De eerste keer dat ik dit besefte was met het nummer 100 Suns van 30 Seconds to Mars. Dit nummer is heel simpel en de melodie herhaalt zichzelf steeds in enkele coupletten. (Het heeft, zoals de meeste simpele melodieën, niet de standaard couplet-refrein-bridge/solo structuur uit de popmuziek.) Dit heet blijkbaar een koraalnummer, hoewel men dat vooral gebruikt binnen de klassieke muziek.
Een ander mooi simpel nummer is Be Still van The Fray. (Dit nummer heeft hij letterlijk bedacht toen hij aan het improviseren was om zijn kind in slaap te zingen.) Een bekender voorbeeld is misschien Say Something van Great Big World + Christina Aguilera, hoewel ik deze niet helemaal onder de simpele melodieën reken.
Een ander voorbeeld is Home van Mumford & Sons (de originele eerste versie; niet wat later Holland Road werd). Hele simpele melodie, simpele opzet, kort nummer, toch prachtig. Als we toch bezig zijn: zo’n beetje alles van Mumford & Sons is relatief simpel, zeker als ze het compleet akoustisch/stripped down spelen, maar toch heel mooi en zingbaar rond een kampvuur.
Een klassiek voorbeeld is Hallelujah van Leonard Cohen, hoewel ook die natuurlijk redelijk complex is (zeker in sommige coveruitvoeringen).
Goede Nederlandse artiesten met zulke nummers zijn er ook echt wel. Neem het maar mee (of Contrast) van Veldhuis & Kemper, of Ik wil naar huis van Bram Vermeulen, of (de akoustische versie van) Een manier om thuis te komen van Blof.
En om wat aandacht te brengen naar goede Vlaamse artiesten, heb je het nummer Madrid van **Kommil Foo. **Misschien zelfs Totdat de zon weer voor u schijnt van Buurman. (Of soms ben jij de zon en ik de maan.)
We kunnen ook een uitstap nemen naar de filmmuziek, en dan zien we dat het werk van John Williams zo’n beetje in ieders geheugen gebrand zit. Zoek maar eens de muziek op van Jaws, Harry Potter, Star Wars, Indiana Jones, etc. en je zult heel veel melodieën herkennen. (En vervolgens nog weken neuriën terwijl je ze maar niet uit je hoofd krijgt.) Het iconische “Hedwig’s Theme” komt bijvoorbeeld van hem. Ook heb je **In Noctem **(met tekst; gezongen door het koor), wat uiteindelijk onder een verwijderde scene uit de 6e Harry Potter film zat.
Desnoods lopen we even naar de musicalmuziek, waar ik voor nu focus op de muziek van de musical De Tweeling. (Zoek maar op, de CD staat op spotify.) Nummers als Huwelijkswals (zowel deel 1 als deel 2) zijn heel lief, en zacht, en vooral simpel maar toch complex genoeg om te blijven hangen. En het nummer Ben je er nog is ook bedrieglijk simpel en “bare bones”, maar toch heel mooi.
Als laatste voorbeeld noem ik Nick Cave met Into my Arms. (Of desnoods het laatste deel van **O’Children **(“hey little train …”), waarbij ik altijd mee wil springen en dansen als ik het hoor.)
Kortom: er zijn ongelofelijk veel simpele, maar toch mooie/opzwepende/memorabele melodieën. En ik hou daarvan. Dat zijn de nummers die ik almaar blijf luisteren, blijf spelen, blijf zingen. Dat komt voor mij tot de kern van muziek.
Opmerking: ik heb nu alleen opgenoemd wat het eerste in me opkwam. Er zijn zeker honderd meer nummers die ik ken die misschien zelfs beter aan mijn criteria voldoen, maar het is lastig om snel zo’n lijst op te stellen :p Sterker nog, elke artiest die ik hier noem heeft wel meerdere nummers die ik zou kunnen noemen.
Opmerking: Roll Jordan Roll (zeker de uitvoering uit 12 Years a Slave) is goed. Het nummer The Hanging Tree, dat op een gegeven moment gebruikt werd om The Hunger Games te promoten, is ook een goed voorbeeld.
Opmerking: zo’n beetje het hele oeuvre van The Lumineers past bij deze beschrijving nu ik erover nadenk. Ik vergeet er zoveel nu 🙁 Hopelijk kan ik ooit ergens een complete lijst maken.
Wat heeft dit te maken met zeevaart?
Onlangs vond ik eindelijk een betrouwbare bron van simpele melodieën. Je raadt het al: zeevaardersliederen. (Een alternatieve benaming is shanty, maar ik vind dat woord lelijk.) Deze nummers zijn over tijd gevormd door grote groepen die het zongen (terwijl ze op het schip werkten), en doorgaven aan anderen, en zo iedereen aanstaken. Deze nummers zijn vanaf de zee het land binnengedrongen, waar het bewaard is gebleven, omdat het zo goed en catchy was.
Ik zal enkele voorbeelden geven. (Als je ze opzoekt: het ligt heel erg aan de uitvoering hoe goed ze zijn :p)
- Don’t Forget Your Old Shipmate
- Spanish Ladies
- Jim Jones at Botany Bay: op YouTube staan meerdere uitvoeringen, ik vind die van The Hateful Eight (uit de film) mooi, en die van Gary Shearston
- Zuiderzeeballade: het refrein hiervan zong mijn vader lang geleden nog wel eens. Maar ik ken eigenlijk een nét iets andere uitvoering dan degene die ik overal op internet vind. Mijn uitvoering vind ik veel mooier :p
- Leave Her Johnny
- Rolling Down to Old Maui
- Roll the Old Chariot Along
- Barrett’s Privateers
Hieronder nog wat honorable mentions:
- Caledonia (uitvoering van Amy McDonald): sommigen haten deze uitvoering, ik vind hem prachtig. Het is geen zeevaarderslied, toegegeven. Ik stop hem hierbij omdat het een soort van volkslied is over de liefde voor je land.
- The Misty Mountains Cold (van de film The Hobbit): deze stop ik erbij omdat hij gewoon mooi is. En je kunt het zien als het “avontuurlied” van de dwergen, net als een shanty het “avontuurlied” van zeevaarders is :p
- Hoist the Colors (uit Pirates of the Caribbean): natuurlijk, ik weet dat dit nummer achteraf is geschreven door een componist, maar het pakt mooi de juiste atmosfeer. (Meestal, als voor een film/musical/serie iemand een zeemans-achtig nummer schrijft, wordt het altijd mooi.)
Serieus, zoek maar eens lijsten met shanties/sea songs/etc. op, en beluister ze tot je wat moois vindt. Hier wat links ter idee:
- https://www.ranker.com/list/best-sea-shanties-songs/ranker-music
- https://shanty.rendance.org/lyrics/shanties.php
- https://www.shantynederland.nl/files/Ships_Seasongs_Shanties.pdf
Opmerking: om door te gaan op mijn opmerking bij Hoist the Colors zal ik nog wat voorbeelden geven van “nep-zeemansnummers”. In Pippi Langkous de Musical zit een nummer van haar vader, die zeevaarder is en opgesloten zit, getiteld Ik Mis Je. Daarnaast heb je Vondeling van Ameland van _Boudewijn de Groot _(sowieso een prachtig nummer, vooral het “ik kom eraan”-stuk). Daarnaast heb je een hele musical geschreven door Sting getiteld The Last Ship. (Vooral de nummers Dead Man’s Boots, en The Last Ship, en What Say You Meg zijn mooi. Hoewel de laatste eigenlijk te complex is om een simpel nummer te noemen.)
Wat kan ik hiermee?
Genieten van de muziek. En als je zelf muziek wilt schrijven: luister en leer!
Ik belicht nu de zeevaart, maar in andere gebieden geldt natuurlijk hetzelfde. Slaapliedjes worden ook generatie op generatie doorgegeven, net als volksliederen (of andere nummers die bij een bepaalde groep/evenement horen), of misschien zelfs een gedicht dat over de jaren in andere vormen is gegoten en op muziek is gezet.
Het lijkt erop dat muziek die op gevoel ontstaat, met een praktisch doel (samen zingen, energie geven, troosten, etc.) beter werkt dan op commando muziek schrijven. Het lijkt erop dat muziek over tijd verbeterd, ingekort, gevormd, uitgeprobeerd moet worden. Het lijkt erop dat muziek pas echt kan worden getest als je het samen of in het bijzijn van anderen zingt (zoals een slaaplied voor een kind). Muziek moet men niet in isolatie schrijven, of zonder een praktisch doel.
Sinds ik dit besef schrijf ik veel betere muziek (al zeg ik het zelf). Vroeger maakte ik alles steeds complexer, en grootser, en ingewikkelder, en meeslepender. Nu focus ik altijd op de meest pure, simpele, praktische melodie. Desnoods bouw ik het later uit, of voeg nog iets toe, maar dat is niet mijn einddoel. Ik ga altijd terug naar de simpele elementen die niet zouden misstaan in een slaapliedje, of rond het kampvuur, of in een zeevaarderslied. Desnoods zoek ik naar elementen die mijn melodie bruikbaar maken tijdens een revolutie of opstand :p (Als we iets naar de overheid schreeuwen, kan het net zo goed meerstemmig, catchy en mooi zijn.)
Veel van deze “simpele nummers” zou ik elke dag willen spelen en zingen. Wat ik ervan kan leren pas ik toe op mijn eigen werk, en hopelijk schrijf ik ook ooit nummers die men maar niet los kan laten, en generatie op generatie doorgeeft.
Dat is de reden dat ik dit artikel schrijf. (Naast mijn wens om wat goede muziek te delen met de wereld.)
Wat kunnen wij leren van deze simpele nummers?
Ten eerste: niet elk nummer hoeft een vaste structuur te hebben.
Veel songwriters beginnen automatisch met een “template” waarin de standaard elementen staan: intro, couplet, refrein, couplet, refrein, bridge, solo, nog een paar keer refrein. Er zijn zelfs websites die strakke richtlijnen geven: het intro mag echt niet langer dan dit, het refrein moet altijd zoveel maten zijn, de bridge moet de helft van het couplet zijn, etc. Niet naar luisteren. De structuur, opbouw, tempo en lengte van een nummer hangt van niks anders af dan of het goed klinkt voor het nummer. De meeste van mijn lievelingsnummers houden zich niet aan een standaardstructuur, en bestaan vaak uit een aantal coupletten (zonder refrein), of soms zijn het eigenlijk twee losse nummers ineen (die aan elkaar vastzitten met een bridge).
Ten tweede: test altijd of je melodie goed klinkt wanneer deze slechts door één stem gezongen wordt. (Of, eventueel, slechts met begeleiding van een simpel gitaar of piano arrangement.)
Simpele nummers leunen niet op gekke effecten, duizenden instrumenten, duizelingwekkende solo’s en riffjes, autotune, en nog meer gekkigheid om goed te klinken. Men kan ze prachtig uitvoeren door slechts hun stem te gebruiken. Als jij een nummer geschreven hebt, en het mooiste stuk zijn de piano-akkoorden, of een riedeltje tijdens de solo, dan is er nog veel werk aan de winkel. Dan moet je eerst de melodie nog een heel stuk verbeteren.
Ten derde: _het nummer vereist geen gigantisch zangbereik of legendarische stem om te zingen. _
De maximale reikwijdte van simpele nummers is vaak hoogstens een octaaf, misschien anderhalf octaaf. Iedereen zonder toondoofheid moet daarbij redelijk mee kunnen komen. Ook hoeft men geen geweldige zangtechniek te hebben: als je sommige noten een beetje roept/schreeuwt, of anderen een beetje bedrukkend/nasaal zingt, klinkt het nog steeds prima. Dit leidt tot het volgende punt …
Ten vierde: er zitten nauwelijks lange uithalen of “versieringen” in, maar ook nauwelijks constante noten.
Een uithaal is moeilijk om te zingen (voor niet getrainde zangers), maakt het moeilijker om in het ritme te blijven, en is ook lastiger samen te zingen. (Zeevaardersliederen werden namelijk oorspronkelijk gezongen om in het werkritme te blijven.) Bovendien zijn uithalen saai: eigenlijk vervang je 5 à 10 seconden goede melodie met één en dezelfde lange noot. Een uithaal kan wel prachtig zijn, maar alleen wanneer deze goed geplaatst is. Daarnaast passen uithalen natuurlijk ook niet zo goed in slaapliedjes of iets dergelijks :p
Met “versieringen” bedoel ik dat je een beetje om de noot heen danst, wat veel popzangeressen doen. In plaats van dat je simpelweg de noot zingt, zing je er een beetje omheen, of neem je een “trappetje” ernaartoe, of stop je de noot eerder/later. Op zich is improvisatie tijdens het zingen van een nummer leuk, maar simpele nummers hebben het niet ingebouwd in het nummer.
Met “constante noten” bedoel ik dat je dezelfde noot steeds herhaalt. (Dat is iets waar Taylor Swift haar werk van heeft gemaakt.) Dit is wederom heel saai en ook niet mooi. Dit leidt tot het volgende punt …
Ten vijfde: een goed nummer heeft een balans tussen twee dingen: herkenbaarheid/patronen en variatie/onvoorspelbaarheid.
Een goed nummer herhaalt een paar van zijn belangrijkste melodieën, maar gooit hier en daar ook iets nieuws en creatiefs tussendoor. Je kunt het vergelijken met rijmschema’s. Neem bijvoorbeeld het rijmschema “ABBA”:
Er was eens een non
Ze liep als een egel
En sprak als een ezel
Omdat ze niet anders kon
Dit voelt af, toch? Hier zit variatie in (andere zinnen, woorden die rijmen), maar ook een algehele structuur. Er zit een zeker ritme in. Ditzelfde geldt ook voor veel muziek: hoewel individuele melodielijnen verschillen, zit er in het algemeen een repeterend element in. “Rijmen” zou je in dit geval kunnen zien als “hetzelfde stukje melodie hergebruiken, eventueel met een kleine variatie”.
Neem het nummer “Hanging Tree” (van The Hunger Games). Dit heeft het “AABA” patroon:
Are you, are you, coming to the tree? (Eerste melodie: A)
Where they strung a man, they said he murdered three. (Zelfde melodie weer: A) (In sommige coupletten is er een extra lettergreep.)
Strange things did happen here, no stranger would it be. (Nieuwe melodie: B)
If we met, at midnight, in the hanging tree. (En weer melodie: A)
Of het nummer “Say Something”:
Say something, I’m giving up on you (A)
I’ll be the one, if you want me to (A)
Anywhere, I would’ve followed you (B)
Say something, I’m giving up on you (A)
We kunnen ook nog iets dieper kijken en elke zin in twee delen splitsen. Pak bijvoorbeeld het nummer “Don’t Forget Your Old Shipmate”:
Safe and sound at home again (A), let the waters roar jack (B)
Safe and sound at home again (A), let the waters roar jack (B)
Long we’ve tossed on the rolling main (C), now we’re safe ashore jack (B*)
Don’t forget your old shipmate (A), faldee raldee raldee raldee rye-eye-doe (D)
Je wilt je nummer zo veel mogelijk variatie geven, zolang het in algemene zin maar genoeg structuur en repetitie heeft. Dit maakt het namelijk ook mogelijk om “lange melodieën” te maken. In plaats van dat je één melodie bedenkt, en die vier keer herhaalt in je couplet, kun je ook het hele couplet tot één lange melodie maken.
Neem “On My Own” van Les Miserables:
On my own (A)
Pretending he’s (B) beside me (C)
All alone (A*)
I walk with him (B*) till morning (C*)
Without him (A*)
I feel his arms around me (E)
And when I lose my way I close my eyes (F)
And he has found me (E*)
Hier staat het sterretje voor een variatie op dezelfde melodie. Misschien zijn er één of twee noten veranderd, of dezelfde melodie is een paar tonen hoger/lager, of ze hebben de melodie geïnverteerd (gespiegeld). (Merk op dat dit natuurlijk een beetje losjes toegepast is. Het gaat om de algemene, “abstracte” structuur van het nummer. Een extra lettergreep, verschoven melodie, weggehaalde noot, net iets ander tempo, reken ik nog tot variaties op dezelfde melodie.)
**Ten zesde: **zoals de melodie bestaat uit lange, variërende frases zonder opvulling of versiering, bestaat de tekst ook uit lange woorden en zinnen, zonder “oooh” en “aaah” en “oooeh” ertussendoor. Als dit soort nummers zoiets al doen, is het vaak alsnog een specifiek bijzonder woord of geluid dat ze gebruiken voor deze opvullingen.
Conclusie
Ik hoop dat ik met dit artikel drie dingen heb bereikt:
- Jij hebt enkele mooie liedjes leren kennen.
- Jij hebt nu ook een liefde voor de simpele, pure melodie (en zeevaardersliederen)
- Mocht je ooit een lied willen schrijven, heb je nu wat handvaten. (Ik vind handvatten lelijk, dus ik weiger het te gebruiken.)
Zo niet, laat me dan vooral weten waarom dit artikel slecht was. (Maar zo wel, plaats dan een opmerking met jouw favoriete “simpele nummer” :p)