Afgelopen jaren heb ik veel gesprekken gehad met mensen over hun thuissituatie en opvoeding. Daar schrok ik van. Ook zie ik, nu ik ouder ben, steeds meer hoe slecht de middelbare school ons voorbereidde op het echte leven. Als klap op de vuurpijl ben ik onlangs gedoken in het idee van de monomythe (ook wel: “the hero’s journey”), waarin één van de belangrijkste elementen altijd is dat de held een (wijze) mentor heeft.
Deze gebeurtenissen leidden mij tot de volgende gedachte: iedereen zou een levenscoach moeten hebben.
Ik had een levenscoach willen hebben. Eentje die me vertelde dat gezondheid belangrijker was dan school, eentje die wijze raad gaf in tijden van nood, eentje die mij essentiële vaardigheden leerde. Iemand die me het juiste pad opstuurde voordat ik nare opmerkingen of ongefundeerde meningen zou uiten, of die me vertelde om vandaag huiswerk te vergeten en achter dat leuke meisje aan te gaan. Iemand die wist wat hij moest zeggen, doen, en onderwijzen om mij een beter persoon te maken.
Optie 1: Ouders?
Velen plaatsen deze verantwoordelijkheid bij de ouders. Als iets belangrijks niet op school wordt onderwezen, is de reactie altijd: dat zien wij meer als de taak van de ouders. Dat vind ik een laffe reactie. Het hele idee van school is dat het kinderen forceert de belangrijkste onderwerpen te leren, zodat de samenleving er zeker van is dat kinderen die kennis hebben voordat ze de volgende stap zetten. Als school meerdere weken kan besteden aan topografie, of een obscure natuurkundige formule, mogen ze ook wel echte wijsheid en praktische tips uitdelen.
Maar goed, dat doen ze niet, dus mogen de ouders alles oplossen. En dan heb ik een verrassing voor iedereen: de meeste ouders doen dat niet. Soms uit onmacht, soms uit onwil, soms door een ongelukkige samenloop van omstandigheden. Sommige ouders willen slechts hun wereldbeeld op hun kind forceren. Sommige reageren alleen hun woede af op hun kinderen, geven het verkeerde voorbeeld, of creëren een situatie waarin men hen niet om advies vraagt (of durft te vragen). De meeste ouders weten het ook allemaal niet, en kunnen met de beste bedoelingen hun kinderen een donker bos insturen.
Daarbovenop hebben ouders al genoeg verantwoordelijkheden. Ze moeten de thuissituatie overeind houden, inkomen regelen, genoeg aandacht aan alle kinderen geven, hun kinderen vrijlaten maar tegelijkertijd strak houden (omdat ze niet de tijd of energie hebben om anders met de rotzooi om te gaan). Een ouder zal uit liefde nog zijn eigen kind verdedigen als deze bij iemand een ruit heeft ingegooid (of iets ergers).
Kortom: een ouder heeft té veel andere taken, en een té sterke connectie met zijn kind, om ooit mentor te zijn. Een ouder is een opvoeder, geen levenscoach.
Opmerking: er zijn zeldzame mensen die als grote rolmodel en mentor één van hun ouders aanwijzen, en soms zelfs een broer of zus. Great for them! Maar voor het overgrote deel zal dit onmogelijk zijn. Velen hebben zelfs ouders die loodrecht tegenover elkaar staan als het gaat over sommige onderwerpen, normen of waarden. De ene ouder vindt het een groot probleem dat je nooit op tijd thuis komt, de ander is juist blij want het is een teken dat je gelukkig bent en sociaal actief.
Optie 2: School?
Dan toch maar terug naar school. De meeste scholen geven klassen letterlijk een “mentor”, en hebben daarnaast een onafhankelijke jeugdpsycholoog of soortgelijke hulpbron. Ten eerste: dit is te weinig. Zo iemand zou nooit alle leerlingen in de klas regelmatig kunnen voorzien van hulp. Je kunt niet één iemand opzadelen met wekelijkse gesprekken en vragenuren met alle leerlingen over hun persoonlijke problemen en ontwikkeling.
Ten tweede: ik ben bang dat veel leerlingen niet luisteren naar iemand die ook maar iets te maken heeft met school. Ik ben ook opgegroeid met het idee: “alle leraren zijn kwaadaardig en willen ons alleen maar onderdrukken”. Natuurlijk, het is niet waar, maar het is wel een beetje waar :p
Het overgrote deel van de leraren ziet je liever als een brave slaaf de regels volgen, dan dat ze je helpen of extra aandacht aan je besteden. Ze hebben daar ook geen tijd voor. Toch is het onnodig om de andere kant op te slaan en dan maar enorm afstandelijk en streng te zijn. Het zijn kinderen. Ze willen leren hoe ze een beter persoon worden. Het kan geen kwaad als een leraar soms eens (maatschappelijke) problemen aankaart en wijsheid uitdeelt. Als er ruzie is in de klas: stop met lesgeven en zorg dat het uitgesproken wordt. Wat in die les gebeurt gaat meer impact hebben op de levens van de betrokkenen, dan welke les je dan ook wilde geven.
Ten derde: ook dit is niet objectief. De school zal altijd dingen aanraden om je op school te houden en zo min mogelijk problemen te veroorzaken. (Misschien nog wel meer dan je ouders.) Toen ik met problemen naar de schoolleiding kwam, was de reactie eigenlijk: “hou daarmee op”. Gevolgd door: “we gaan geen uitzonderingen voor je maken”, “zoek hulp”, en “hou vol”.
Daar heeft niemand iets aan. Ik wilde geen uitzondering; ik wilde gecoacht worden. Als ik de druk van school niet meer kan bijbenen, wil ik dat iemand persoonlijk meekijkt en mij helpt om tijd en energie te managen. Als ik problemen heb binnen de sociale kringen, wil ik dat de mentor vertelt over manieren om daar beter mee om te gaan. Als ik me eenzaam voel, wil ik iemand die advies geeft op zoek naar een oplossing. Als ik een scheve houding heb of iets doms doe in de klas, wil ik dat leraren me daarop aanspreken zodat ik kan verbeteren.
Op school ga je dat niet vinden. Niet de basisschool, niet de middelbare school, niet op een hogeschool (hoewel je daar de meeste kans hebt, mijns inziens). Figuren op school zijn een onderwijzer, geen levenscoach.
Opmerking: overigens is het probleem ook dat deze mentoren niet bij je blijven. Je vliegt van klas naar klas, krijgt nieuwe vakken en verliest andere vakken, en het is onmogelijk om langere tijd iemand als mentor te houden. Dat is namelijk wel de bedoeling: een en dezelfde levenscoach die je vanaf het vroegste moment tot je volwassenheid bijstuurt.
Optie 3: Vrienden?
Hier kunnen we kort over zijn: een levenscoach zal vooral als taak hebben om sociale druk zo veel mogelijk tegen te houden. Velen doen enorm stomme dingen (en weten zelfs op dat moment dat het stom is) door de sociale druk. Vrienden vinden iets; ineens vind jij het ook. Vrienden hebben besloten om allemaal iemand te beledigen en uit de groep te gooien? Jij moet ook wel gemeen doen!
Ik stel me voor dat de helft van de gesprekken met zo’n levenscoach als volgt gaan:
“Waarom heb je dat gedaan?”
“Al mijn vrienden deden het.”
“HOE VAAK MOET IK HET NOG ZEGGEN?! DAT IS GEEN REDEN!”
“Maar, anders dan werd ik uit de groep gegooid!”
“Wat heb je liever? In een groep zitten die verachtelijke dingen doet, of eventjes door de zure appel heen bijten tot je bij een groep komt waar jij je wel veilig en geaccepteerd voelt?”
“…. mnhahgenjna de tweede optie …”
“Wat zei je? Ik versta je niet.”
“De tweede optie! Nou goed?”
“Goed zo. De les is klaar.”
Ik heb wel een soort van mini-levenscoach gehad aan enkele vrienden. Omdat ik jong in de klas zat, werd ik bevriend met mensen die 2 of 3 jaar ouder waren dan ik, en daar kon ik wel heel veel van leren. Maar ik besef steeds meer hoe speciaal dat was. Die mensen waren oprecht heel goed en lief, en zo’n combinatie van omstandigheden kom je niet veel tegen.
Optie 4: Jezelf?
Aha! roept iedereen nu. Wat is er mis met fouten maken en zo zelf wijsheden vergaren? Waarom heb je nou echt een levenscoach nodig?
Ik ben een groot (GROOT) voorstander van mensen zelfstandig maken. Van mensen leren dat je fouten moet maken, ergens vol in moet duiken, op je bek moet gaan, en op moet staan als een beter persoon. Maar er zijn twee problemen.
Probleem 1
Ten eerste: we leven in een gemaakte wereld waarbij mensen op té jonge leeftijd dingen bepaalde gevaarlijke of essentiële dingen moeten doen. Kinderen moeten door gevaarlijk verkeer naar school toe. Het is wel zo handig als ze dan heel goed hebben geleerd over verkeersregels, veiligheid, potentieel gevaarlijke omstandigheden, et cetera. Als ze eenmaal aangereden zijn en dood op het wegdek liggen, is de kans op self-coaching verkeken.
Ander voorbeeld: jongeren moeten op veel te jonge leeftijd kiezen welk profiel ze willen, en even later welke studie ze willen doen. Wel zo handig als ze daarin goed gecoacht worden. Ook wordt vanaf hun 18e plotsklaps van jongeren verwacht dat ze het zorgstelsel begrijpen, en weten wat belastingen en hypotheken zijn, en dat ze kunnen solliciteren of contracten begrijpen. Dit heeft een doorsnee jongere, zonder levenscoach, nooit geleerd.
Keer op keer ziet men dat omgeving veel belangrijker is voor iemands ontwikkeling dan genen of talent of wat dan ook. De enige reden dat ik nu meerdere instrumenten kan bespelen en ongelofelijk veel muziek maak, is omdat mijn ouders iedereen op hun zevende op muziekles forceerde. Ik had er eerst totáál geen zin in. Ik was nooit uit mezelf aan muziekles begonnen. Maar door de korte “coaching” van mijn ouders is het toch allemaal goed gekomen.
Op soortgelijke wijze heb je de afgelopen jaren een gigantische stijging in het aantal bijziende kinderen. Waarom? Ze zitten te veel binnen, en te veel achter beeldschermen. Een kind gaat niet uit zichzelf deze onderzoeken lezen en/of beseffen dat het schadelijk is. Deze moet bijgestuurd worden. We leven nou eenmaal in een digitale wereld met veel schermen; de natuurlijke ontwikkeling van kinderen zal ook met de tijd mee moeten gaan.
Probleem 2
Het tweede probleem met je eigen coach zijn: puur en alleen fouten maken betekent niet meteen verbetering. Ik kan een verkeerde beslissing maken, een slecht punt krijgen, zelfs ruzie krijgen met mijn beste vriend, zonder te weten wat precies het probleem is of hoe ik het kan oplossen. Het eerste deel is dan vaak nog wel zelf te achterhalen, maar het tweede deel niet. Ik heb het verpest, dat is duidelijk, maar hoe los ik het op? Hoe kan ik verbeteren? Wat is het juiste pad om in te slaan? Iemand moet daarbij sturing geven. Het liefst iemand die wijs en objectief is.
Opmerking: hetzelfde wordt steeds meer duidelijk met de uitspraak “practice makes perfect”. Die is namelijk niet waar en moet aangepast naar: “perfect practice makes perfect”. Je wordt misschien een betere schrijver als je heel veel schrijft, maar je verbetert pas echt significant als je jouw oude verhalen kritisch terugleest en verbetert. Ik heb meer geleerd van een oud kort verhaal zo veel mogelijk inkorten, dan van alle acht verhalen die ik in de tussentijd had geschreven. (Fun fact: dat verhaal was eerst 15,000 woorden, en toen nog maar 10,000, en er was niks aan het verhaal veranderd!)
Kortom: een levenscoach moet van afstand naar situaties kunnen kijken, en zijn “discipel” loslaten en fouten laten maken, om vervolgens achteraf aan te geven wat een wijze voortzetting zou zijn.
Opmerking: dat is wel een pijnpuntje trouwens, het loslaten en verzelfstandigen van kinderen. Steeds meer kinderen zijn dermate krampachtig vastgehouden door hun ouders, dat ze geen idee hebben hoe ze zonder hen zouden moeten functioneren. Het levert zelfs hele gekke problemen op.
Zo las ik een studie dat steeds meer kinderen allergieën hebben voor noten. Waarom? Omdat ze niet meer tijdens hun jeugd in aanraking kwamen met noten. Ook zijn er studenten die oprecht nooit geleerd hebben hoe ze zelf iets moeten regelen. Die vinden dat anderen het werk voor hen moeten doen, zoals hun ouders altijd al hebben gedaan. Die weten niet hoe je huishoudelijke klusjes doet, of dat het de bedoeling is dat ze hun eigen eten regelen.
J.K. Rowling had het in dat opzicht bij het juiste eind: het ergste wat je een kind aan kan doen, is deze extreem verwennen. (Dit verwijst natuurlijk naar Harry Potter die werd mishandelt door de Dursleys, terwijl hun zoon alles kreeg wat zijn hartje begeerde. Uiteindelijk werd Harry een sterker persoon die iets bereikte in zijn leven; die ander niet. En nee, de boodschap hier is niet: mishandel je kind.)
Als ouders hun kinderen niet toestaan om te leren en te ontdekken, kan echte opvoeding niet plaats vinden.
Optie 5: WAT DAN?!
Ik vind dat er iets opgericht moet worden. Een instantie, een organisatie, een website, wat je maar wil. Een systeem waarbij iedereen een coach krijgt toegewezen. Deze heeft de verplichting je te begeleiden tot je 18e. (Daarna mag je desgewenst natuurlijk altijd contact houden.) Zo’n coach kan dat als bijbaan doen, maar ook als full-time baan waarbij diegene misschien wel 5 mensen tegelijk onder zijn hoede neemt.
Wat doet de coach?
In het kort: de coach is een combinatie van opvoeder, onderwijzer en reflecteerder. Het beste van alle werelden! (Wat is een hemelsnaam een “reflecteerder”? Dat heb ik zojuist bedacht. Het is iemand die jou je gang laat gaan, en zich niet direct bemoeit, maar slechts spiegelt wat je doet. Het is iemand die jou helpt met zelf-reflectie. Die aanhoort wat je te zeggen hebt en dan de kritische vragen stelt.)
De coach is altijd bereikbaar voor vragen of problemen. Je ligt midden in de nacht wakker omdat je niet weet wat je moet doen? Stuur een berichtje, morgen krijg je ergens hulp van je levenscoach.
Eens per week, misschien eens paar maand, kom je samen met de coach om alles te bespreken wat belangrijk zou kunnen zijn. De coach reageert niet alleen op jou, maar behoedt je ook voor de toekomst. De coach geeft advies over dingen die in de toekomst gaan gebeuren. De coach leert je vaardigheden die je nodig gaat hebben (en waarvan niet gegarandeerd is dat ze op school of thuis worden behandeld). Desnoods heb je gewoon een goede tijd met de coach, waarbij je samen iets leuks doet of grappige verhalen vertelt.
Je hebt iemand om mee te praten. Altijd. Iemand die je helpt, zo objectief mogelijk. Iemand die je een hart onder de riem steekt waar nodig. Die je aanmoedigt als je eindelijk die droom van jou achterna gaat, of durft op te staan tegen die pestkop. Maar die tegelijkertijd ook eerlijk is. Hard voor je kan zijn als je lui, onrechtvaardig of simpelweg gemeen bent geweest. Je in duidelijke woorden kan vertellen waarom je huidige koers gedoemd is te te eindigen in schipbreuk. Iemand die je zeker niet gaat verdedigen als je die ruit hebt ingegooid.
Let wel op: de levenscoach maakt geen bindende beslissingen. Diegene mag alles zeggen, alle perspectieven aanbieden, elke mogelijkheid prijzen … maar er mag geen verplichting zijn. De coach mag een heel overtuigend argument maken waarom zijn leerling beter een universitaire studie kan doen of een andere vriendengroep kan zoeken, maar als die leerling besluit om een ander pad te nemen, moet dat kunnen zonder gevolgen.
Welke kwalificaties moet de coach hebben?
Ik weet zeker dat een lijst op te stellen valt van essentiële of veelvoorkomende dingen om te behandelen. Coaches moeten deze kennen en begrijpen. Daarnaast is het een aanspraak op gevoel: iemand mag coachen als men ervan overtuigd is dat deze logisch denkt, objectief/onpartijdig is, zich in kan leven in anderen of andere situaties, en wijsheid en ervaring bezit. Het beste lijkt me om iedereen een kans te geven, maar wel streng te evalueren. Het gaat hier om iemands leven.
Is dit coach-gebeuren nou echt nodig?
Ik denk dat dit enorm veel verbetering geeft. Keer op keer zien we dat iemands (grote) fouten voortkomen uit een gebrekkige opvoeding, een mislukte jeugd, een algeheel gebrek aan essentiële fysieke en mentale vaardigheden. Mensen plegen zinloos geweld omdat ze nooit hebben geleerd dat het anders kan. Niemand wordt geboren met haat jegens homo’s, of de intentie anders gelovigen te mishandelen, of het plan om hun toekomstige vrouw te misbruiken; het is allemaal aangeleerd gedrag.
Zelfs al zou er nauwelijks naar de coaches geluisterd worden, het zou een wereld van verschil maken. Zelfs al zitten er coaches tussen die duidelijk alleen hun eigen wereldbeeld willen doordrukken, ook dat zal het kind belangrijke eigenschappen leren (kritisch denken, andere perspectieven bekijken, etc.).
Maar ach, wie ben ik? Slechts een jongen die graag een levenscoach had gehad. Dan had ik zeker weten geen jaren aan voorkombare problemen, frustratie en verspilde energie achter de rug die mij motiveerden om dit te schrijven.