Informatica op de middelbare school

Ik heb geen informatica gehad op mijn middelbare school. Nu ik verder in mijn leven ben, en mensen ken buiten de middelbare school, kom ik erachter dat een aanzienlijk deel van hen dat wél heeft gehad.

Ik vond het nooit erg. In de tweede klas leerde ik mezelf al programmeren. Daarnaast ben ik een fervent tegenstander van eindeloze (verplichte) laptops en iPads op de middelbare school, dus ik vroeg mezelf altijd: moet dat nou, informatica er óók nog bij op de middelbare?

Maar het antwoord is eigenlijk overduidelijk: “ja, dat moet!”. Het zou een verplicht vak moeten zijn. Een (centraal) examenvak. Maar niet per se om de redenen die je denkt.

Wat is informatica?

Ten eerste is het handige om de definitie van informatica te bekijken.

Informatica = computerwetenschappen.

Het vak informatica zou dus moeten gaan over alles wat met computers te maken heeft. Denk hierbij aan programmeren, strikt logisch denken, begrijpen hoe veelgebruikte systemen en algoritmes werken, online veiligheid, misschien zelfs games/websites/platforms ontwikkelen, etc.

Aangezien computers iedereens leven beheersen, lijkt het geen gek idee om het vak te verplichten op de middelbare school.

Ja, verplichten is hier een belangrijk woord. Ik heb talloze keren meegemaakt dat iemand niks van informatica wilde weten, er misschien zelfs een afkeer tegen had … maar vervolgens wél pgeïnteresseerd was hoe websites werkten toen ze een blog wilde beginnen.

Ook ken ik mensen die letterlijk de hele dag achter de computer zitten, maar bij het minste of geringste probleem doen alsof de wereld eindigt en hopen dat iemand anders het voor ze oplost. En dat word nog erger als die computer essentieel is voor je baan of het functioneren van een bedrijf. Ik durf met zekerheid te zeggen dat de meeste kinderen/jongeren te veel achter een scherm zitten omdat ze niet weten hoe je een computer efficiënt gebruikt en niet leren om zichzelf te wapenen tegen de slechte kanten.

Dat valt daar ook allemaal onder. Mensen weten vaak niet eens wat informatica inhoudt en hoe essentieel (en nuttig) het is.

Net als dat veiligheid (o.a. “cybersecurity” of “cryptografie”) een rol speelt. Het lijkt me essentieel om jongeren te leren om veilig met apparaten om te gaan, om veilig over het duivelse internet te bewegen, om te leren hoe versleuteling nou eigenlijk werkt en waarom het belangrijk is.

Sterker nog: betwistbaar het grootste veld onder de informatica is data science. Wat is dat? De studie van hoe je een hoop data pakt en daar hele interessante en praktische conclusies aan verbindt. Het geeft je een makkelijke manier om objectief te kijken naar dingen en bepaalde patronen te zien, die je dan in je voordeel kan gebruiken.

De voors en tegens

Dit zijn doorgaans de argumenten voor informatica:

• Technologie neemt een steeds grotere plek in, dus het helpt enorm als je het begrijpt en kunt gebruiken.
• Om diezelfde reden is de kans groot dat je een baan krijgt waarbij informaticakennis nodig is (zoals programmeren). (En anders is het vaak een voordeel, want het helpt je logisch denken, het helpt je sneller omgaan met computers en digitale systemen, etcetera.)
• Informatica zou bovendien kunnen praten over de technologie van de toekomst, over de gevaren van bijv. social media, over de ethiek achter technologie, etc.

Dit zijn de meest gehoorde argumenten tegen informatica:

• Het vakkenpakket is al vol; welke vak moet je weghalen?
• Bepaalde delen van informatica zullen voor veel mensen nooit van toepassing worden.

Tegenargumenten ontkrachten

Beide tegenargumenten zijn niet sterk.

**Argument 1: **Op dezelfde manier als dat de regering ineens besloot dat er “kernvakken” waren en dat ze belangrijk waren, kan het ook besluiten om de uurverdeling aan te passen van alle vakken.

Informatica is niet een compleet afgesloten en op zichzelf staand vak. Het heeft overlap met de meeste vakken, dat bewijst nou juist het belang van dit gebied. Als het niet als los vak erbij past, kan het overal geïntegreerd.

Daarnaast is het een kwestie van prioriteit. Je moet het vakkenpakket niet laten zoals het is “omdat we dat nou eenmaal altijd zo hebben gedaan”. Je moet kijken naar wat het best mogelijke pakket is voor de dag van vandaag. Ik weet zeker dat informatica belangrijker is dan een hoop onderwerpen die nog steeds worden behandeld in alle scholen.

“Hmm. Ik ben gehackt en al mijn gegevens liggen op straat. Daarnaast begrijp ik voor geen meter hoe computers werken en ben daardoor nu mijn hele verslag kwijt. Oh en ik heb net acht uur aan iets gewerkt wat ik ook binnen 5 minuten had kunnen doen door een programmaatje te schrijven.

Had ik dan toch informatica moeten hebben? Nee! In plaats daarvan weet ik de hoofdsteden van alle landen ter wereld uit mijn hoofd! En het geboortejaar van dit onbelangrijke historische figuur!”

Argument 2: Dit is simpelweg niet waar, zoals ik hierboven al meerdere keren heb laten zien. Mensen denken dat “informatica” = “onverzorgde jongens die de hele dag in een kelder achter de computer sneue dingen doen”.

Ze zeggen dan dingen als “de jeugd zit al zoveel achter de computer, we willen hen er niet nóg meer achter hebben!” of “ja, heel leuk dat je met een simulatie dit probleem hebt opgelost, maar daar krijg je later geen baan mee!”

Informatica zit door alles heen en is enorm praktisch. Zelfs als je het niet nodig hebt voor een baan, voegt enige basiskennis iets toe aan je dagelijks leven.

Hoe vaak heb je dat kunnen zeggen over scheikunde of natuurkunde?

“Oh nee! Het huis staat in de fik! Oké, dit heb ik geleerd, rustig blijven, even uitrekenen hoeveel liter water ik nodig heb en onder welke hoek ik het moet gooien.”

Het allerbeste argument

In de paragrafen hiervoor heb ik laten zien wat informatica voor belangrijks inhoudt. Daarnaast liet ik zien dat er veel voordelen zijn, en dat de nadelen eigenlijk niet bestaan (of weggepoetst kunnen worden). Eigenlijk zou dit al genoeg moeten zijn om informatica in het vakkenpakket te krijgen.

Maar, om het punt nog duidelijker te maken, geef ik nu pas het allerbelangrijkste argument. Iets wat vergaande gevolgen heeft. Iets wat verder strekt dan informatica, of de middelbare school, of bijna alles in het leven. Ben je er klaar voor? Ben je er écht klaar voor? Hier komt hij:

Je leert logisch denken.

Ik zie je al fakkels pakken. Ik voel de grond al trillen onder de stampende voeten. Ik hoor je al één van deze twee vragen stellen: Waarom is logisch denken zogenaamd zo belangrijk!? of Hoe leert informatica in vredesnaam logisch denken!?

En dat begrijp ik niet.

Waarom is logisch denken belangrijk?

Logisch denken is essentieel voor ieders leven en de maatschappij als geheel. Het zou aan de basis van onderwijs moeten staan, in plaats daarvan duwt ons onderwijssysteem elke vorm van onafhankelijk en logisch denken uit elke volgende generatie.

Ik heb op de middelbare nauwelijks logisch leren denken, en dat vind ik heel erg jammer. Vele keren heb ik er last van gehad dat ik niet fatsoenlijk kon redeneren, dat ik niet door een probleem heen kon denken, niet objectief naar iets kon kijken en snel oplossingen kon vinden. (En misschien heb ik nog wel vaker een discussie zogenaamd verloren terwijl die ander met compleet onlogische argumenten kwam :p)

Logisch denken is de basis voor alles. Als jij je niet baseert op feiten, op waarheidsgetrouwe observaties, op logische redeneringen, kun je werkelijk alle onzin van de wereld uitspugen en je ziet zelf niet eens dat het niet klopt. Je bent aan het bouwen op drijfzand. Je probeert een dak op je huis te zetten terwijl je nog niet eens hebt uitgevogeld dat er geen muren zijn en dat je deuren gemaakt zijn van elastiek.

Als je niet eens de ander kan overtuigen dat 1 + 1 toch echt altijd 2 is, hoe kan je ooit verder tellen?

Hoe leert informatica logisch denken?

Bij informatica moet je leren denken als een computer, en een computer kan alleen maar logisch denken.

Het is niet alsof je jouw computer opstart en een berichtje krijgt met “nee, vandaag voel ik het even niet”, waarna hij weer afsluit.

Het is niet alsof je Word op wilt starten, en dat je computer zegt “nee nee, ik heb meer zin om YouTube filmpjes te kijken, hier is Google Chrome voor jou!”.

Het is niet alsof je de computer een commando geeft en dat hij dan vervolgens bij elke volle maan stiekem iets anders uitvoert.

Je moet je aan de regels houden, anders werkt het niet. Je kunt gefrustreerd worden, tegen de computer aanslaan, de computer smeken of hij nou eens rekening wilt houden met jouw gemoedstoestand, maar het helpt niks. Als je programma logisch gezien niet klopt, werkt het niet. Als jij niet de correcte invoer doet, gaat de computer iets doms doen.

Zo zijn er bijvoorbeeld mensen (van alle leeftijden) die niet begrijpen waarom je een bestand niet kan weggooien als het nog op de computer openstaat. Ze begrijpen misschien _dat _het nou eenmaal het geval is, maar niet waarom.

Op diezelfde manier kunnen mensen zeggen dat “de computer rare dingen doet” wanneer een email niet op magische wijze verzonden wordt (maar ze eerst op “verzenden” moeten drukken).

Mensen kunnen zelfs de computer uitmaken voor allerlei nare dingen als een stukje code niet werkt. (Op slechte dagen ben ik overigens ook één van die mensen.)

Een voorbeeld

Laten we het voorbeeld nemen van de email die niet verzonden wordt voordat je op het knopje klikt.

De aanname hier is dat een computer lijkt op een mens: hij heeft door wanneer jij klaar bent met jouw verhaal, met jouw deel van het gesprek, en reageert daarop.

Maar dat kan een computer natuurlijk helemaal niet. Hij kent slechts de volgende (simplistisch weergegeven) logische keten:

• Begin programma.
• Houdt het email-venster open en registreer wat de gebruiker typt.
• Is op het knopje “verzenden” gedrukt? Zo ja, verstuur de inhoud van het tekstveld!
• Eind programma. (We beginnen over een paar milliseconden weer van voren af aan.)

Verder doet hij niks en voelt hij zeker niks aan. Wanneer je begrijpt dat een computer niks anders weet, maak je zo’n aanname niet. Je weet dat een computer slechts met zekere, compleet logische stappen werkt.

We zouden het wel zo kunnen bouwen dat de mail het “aanvoelt” wanneer je klaar bent. Maar hiervoor hebben we puur logische denkstappen nodig. Het programma wordt bijvoorbeeld als volgt:

• Begin programma.
• Houdt het email-venster open en registreer wat de gebruiker typt.
• Zijn de laatste woorden van het bericht “Met vriendelijke groet, ”? Verstuur!
• Heeft de gebruiker al 10 minuten niks meer getypt? Verstuur!
• Eind programma.

Dit lijkt misschien een goed idee. Maar zie je het probleem?

Wat nou als iemand wordt onderbroken en eventjes weg moet?

Wat als iemand een andere afsluiting gebruikt, of nog even een P.S. doet?

Wat als iemand extreem langzaam typt?

Wat is de definitie van een naam? (Zeker dezer dagen hebben steeds meer ouders de neiging om hun kinderen doodgewone Nederlandse of Engelse woorden als naam te geven. Zoiets als Storm of Engel of Beauty.)

Voor al deze dingen moet je een logische, onfeilbare methode vinden om ze te detecteren en toe te voegen aan de logische keten. En dat is behoorlijk lastig. En daarom hebben we nog steeds een verzendknop waar je toch echt zelf op moet drukken.

Als je op deze manier leert denken, als je zelfs op deze manier programma’s kan schrijven en problemen kan oplossen, heb je een gigantische mentale voorsprong in het leven. Je maakt geen aannames meer. Je redenering moet logisch zijn, anders dan klopt het in je hoofd niet meer. Je kan snel problemen zien en ze nog sneller oplossen. En dat gaat allemaal vanzelf.

Conclusie

De conclusie had ik al verraden aan het begin, maar nu is hopelijk duidelijk waarom: informatica moet een verplicht examenvak worden. Niet alleen omdat informatica belangrijk is, maar omdat de fundamentele vaardigheden die het leert in het algemeen onmisbaar zijn.

Informatica betekent niet dat je kinderen achter een beeldscherm zet en vraagt of ze Google kunnen gebruiken om dingen op te zoeken. Of dat ze via een of ander verouder programmaatje met blokjes slepen om een simpel probleem op te lossen

(Dat heb ik letterlijk drie keer moeten doen op mijn universiteit. Bewijzen dat ik zoekwoorden kan intypen bij een zoekmachine, tegenover een professor in de 50 die nog zou vergeten de stekker in het stopcontact te steken.) .

Het is veel breder dan dat en op een veel leukere en effectievere manier te onderwijzen. En het is belangrijk genoeg om daar écht tijd en moeite in te steken.