Ik ben al maandenlang bezig met het schrijven (en vooral afmaken) van een boek dat zich afspeelt op de middelbare school. Dit is wat er in mijn hoofd gebeurde:
“Goh, ik herinner me dat die boeken van Carry Slee best leuk waren en ook nog eens ergens over gingen. Dat kan ik ook, maar dan nog véél ruiger.”
Om onderzoek te doen naar hoe andere boeken (over de middelbare school) dat deden, en om niet in herhaling te vallen, heb ik een lijst gemaakt van boeken om te lezen.
Dit boek (“13 Reasons Why”) was de eerste op de lijst. Dit was hoe het leesproces ging:
- Vóór het lezen: interessante opzet, eindelijk een boek dat niet bang is om het heftiger te maken
- Tijdens het lezen: de opzet is inderdaad goed, en het is best makkelijk en vermakelijk om te lezen, maar het valt toch tegen
- Net na het uitlezen: leeg en teleurgesteld
- De dagen erna: misschien niet handig eigenlijk dat zo’n boek uitgegeven wordt. (En dat er ook nog een (nóg heftigere) Netflix serie van wordt gemaakt!)
Geen zorgen! Wie dit artikel trotseert heeft géén spoilers geleerd! (Voor zover dat toepasselijk is voor dit boek.)
Het boek begint nadat Hannah zelfmoord heeft gepleegd. Zij was één van de klasgenoten van Clay (de hoofdpersoon). Tot zijn schrik ontvangt hij twee weken later een doos met cassettes waarop Hannah uitlegt wie haar tot die zelfmoord heeft gedrongen en natuurlijk waarom. Het hele boek bestaat uit Clay die de cassettes hoort en op verzoek van Hannah meerdere plekken in zijn stad bezoekt (waar hij van alles herinnert en steeds heftigere emoties voelt).
Ik verwachtte een boek over waarom mensen zelfmoord plegen, wat de gevolgen zijn (en waarom je het dus niet moet doen), en hoe je dat kunt voorkomen of herkennen. Al deze verwachtingen werden maar deels vervuld.
Schrijfstijl
De schrijfstijl is informeel, makkelijk te lezen, en er zit een duidelijke “stem” en flow achter. Heel soms komt er ineens een wat onhandige zin, maar niet vaak genoeg om het vervelend te maken. Verder vindt de auteur hier en daar zelfs een moment om een oprecht goed grapje te maken.
Het enige probleem was de afwisseling tussen de cassettes en Clay’s eigen gedachten en handelingen. Omdat het erg onhandig is om honderd pagina’s te vullen met Hannah die aan het praten is, wordt steeds afgewisseld tussen haar cassette en Clay’s huidige toestand. Dan zegt zij bijvoorbeeld iets, en dan herinnert Clay zich nog iets extra’s wat bij dat verhaal hoort, voordat hij verder luistert. Dat is goed! Dat is fijn, want niemand wil ellenlange dialoog (of in dit geval: monoloog) op een pagina.
Maar heel vaak waren de tussenkomsten ook onnodig en een beetje oppervlakkig gefabriceerd. Dan plaatste Clay zijn hand weer op een ander deel van zijn hoofd, of hij beschreef nog maar eens de blik van de ijscoman, of hij beschreef in veel te veel detail hoe hij op een speeltoestel klom. Het kan aan mij liggen, maar het is niet altijd nuttige informatie, en het begon toch flink te storen halverwege het boek.
Dan was je middenin een goed verhaal van Hannah, moest Clay er weer iets tussendoor doen. Oh, de toonbank was helemaal leeg op een servetdispenser na? Wat verrassend, nadat je net al zei dat er niemand meer in de winkel was, en dat de ijscoman al aan het opruimen was en dadelijk zou sluiten. Oh, je gaat met je handen tussen de tralies van een speeltoestel zitten? Oh, nu ga je weer met je benen over de andere kant bungelen. Ja, en vijf regels verder klim je weer ergens anders naartoe. Wat interessant.
Waarom het leeg voelde
Het is, in zekere zin, een boek gevuld met dingen die mis zijn gegaan. Het is een verhaal over dat het leven nou eenmaal soms kut is, en dat zelfs de kleinste dingen met een sneeuwbaleffect kunnen leiden tot zelfmoord. Meerdere keren in het verhaal wordt herhaald dat mensen er eigenlijk vrijwel niks aan hadden kunnen doen. Enerzijds wil het verhaal dat je voelt voor Hannah (en Clay), het enorm jammer en verdrietig vindt dat ze weg is, anderzijds krijg je de boodschap dat niemand er wat aan kon doen.
Er wordt wel héél kort verteld over symptomen van iemand die zelfmoord overweegt. Over bijvoorbeeld plotselinge verandering in uiterlijk of gedrag. Maar daar blijft het bij, en, wederom, het boek maakt al te duidelijk hoe niemand het aan zag komen. Ik verwachtte een boek over een mentale stoornis, psychologische oorlogsvoering op de middelbare school, maar geen van die dingen wordt benoemd of behandeld. Hannah ging niet naar een psychiater, ze had geen diagnose voor depressie of iets dergelijks, en dus kwam haar zelfmoord uit het niets. (Meer daarover later.)
Daarnaast ligt een kleine nadruk op eenzaamheid, en hoe je, door iemand gewoon eens aan te spreken of te ondersteunen, ook kan helpen. Dat is, natuurlijk, een goede boodschap, maar het kwam ook veel te weinig aan bod.
Dus het boek geeft een klein beetje, maar vertelt verder niks over hoe je deze mensen kunt herkennen en eventueel helpen.
Het absolute hoogtepunt van het boek, voor mij, was een simpele scene waarin Clay met een vriend praat over de zelfmoord. De cassettes staan even uit. Men focust zich alleen op de gevolgen van een zelfmoord. En Clay zegt de simpele woorden “ik mis haar”. “Ik mis haar zo enorm.” Daar had meer aandacht naar mogen gaan. Want nu voelde het leeg: een boek met alleen maar verliezers.
Waarom ik teleurgesteld was
Het boek had zoveel kunnen zeggen. Het had handvatten kunnen geven aan jongeren die strugglen met depressie of eenzaamheid, het had uit kunnen leggen hoe jij zo iemand herkent en helpt, het had aan moeten geven dat er altijd ouders, docenten, hulpdiensten voor je klaar staan in zulke gevallen. In plaats daarvan lijkt het te zeggen dat je juist geen andere keus hebt dan het verlies accepteren. (Het gaat zelfs zo ver om één van de leraren af te schilderen als gemeen en onbehulpzaam, alsof het dus echt geen zin heeft om je hart te openen tegenover zo iemand.)
Hoewel het een goed idee was om met 13 cassettes samen het verhaal vertellen dat leidt tot haar zelfmoord, vond ik de pay-off veel te laag. Misschien heb ik een iets wilder perspectief op het leven en andere ervaringen, maar de meeste dingen die Hannah beschrijft zijn echt echt niet zo heel erg. De enige dingen die wél verschrikkelijk waren, zijn dingen die haar niet eens overkwamen. Ze gaat zelfs zo ver om iemand de schuld te geven van haar zelfmoord, terwijl die ander juist veel bozer zou moeten zijn op Hannah. Als je het hele complexe, in elkaar geweven verhaal bekijkt, was Hannah vooral heel egoïstisch en misschien psychopathisch.
Uiteindelijk krijg je juist het beeld dat men om het minste of geringste zelfmoord “mag plegen”. En daar zijn dan ook berichten over. Jongeren die zelfmoord plegen nadat hun hart een keer gebroken is, die cassettes (of iets dergelijks) achterlaten, geïnspireerd door dit verhaal. Dat leidt mij tot het laatste punt.
Opmerking: zoals veel mensen online ook zeggen, zie ik nu, is dit niet eens een realistisch beeld van een zelfmoord. Een zelfmoord is een emotionele, vluchtige beslissing. Ineens zie je het écht niet meer zitten en je weet je geen raad meer. Het is niet normaal om 13 cassettes op te nemen waarin je heel logisch, precies, en zelfs met grapjes uitlegt wie jou tot de zelfmoord heeft gedreven.
Opmerking: daarnaast, Hannah had zelfs iemand die echt om haar gaf, of mensen die vriendelijk met haar waren en die ze had kunnen benaderen. Ik denk dat er veel jongeren zijn die minder geluk hebben. Die lezen dit boek en denken “als zij al zelfmoord pleegt terwijl zoveel dingen goed gaan, dan is het voor mij ook tijd”. Gevaarlijk.
Opmerking: natuurlijk, mensen moeten zelf blijven nadenken en niet al hun ideeën halen uit een boek. Veel personages in boeken zijn nou eenmaal slecht, want dat is nodig voor het hele conflict. Maar, wat schrijvers dan over het algemeen doen, is de “gevaarlijke ideeën” uitdagen. Ze zetten er een alternatief tegenover, ze bieden contrast, ze bedenken een personage die precies voor het tegenovergestelde staat. Dat mist in dit boek.
Waarom dit boek niet verstandig is
In één zin: het verheerlijkt zelfmoord. Het doet alsof je met zelfmoord wraak zou kunnen nemen op mensen. Je zal ze eens laten zien wat ze voor verkeerds hebben gedaan. Je zal sterven als een (morele) held, als de stoerste persoon ter wereld, want jij hebt cassettes opgenomen die anderen aan de schandpaal nagelen.
Dat is gewoon niet zo. Er zullen veel mensen verdriet hebben bij iemands zelfmoord. Sommige zullen hun gedrag veranderen, maar iedereen leeft door zonder diegene, en zal het over tijd vergeten. De persoon die zelfmoord heeft gepleegd heeft vooral zijn/haar eigen kans ontnomen om te leven, ze écht te laten zien hoe je een goed mens bent.
In conclusie: voor een redelijk stabiel persoon (deze ga ik even afkloppen) leest dit boek als leeg en teleurstellend, voor minder stabiele jongeren kan het een zetje zijn richting een (verheerlijkte) zelfmoord. En dat wil niemand.
Ik denk niet dat de schrijfster dit bedoeld had, natuurlijk. Ik denk dat het gewoon onwetendheid en onhandigheid is. Ze wilde een boek schrijven, dacht een goede opzet te hebben, maar werkte het uit op een onhandige manier. Ik denk dat ze er goed aan had gedaan om met mensen te praten die verstand hadden van depressie, misschien zelfs met jongeren die het ook hadden ervaren maar hebben overleefd. (Duh, anders kan je niet met ze praten.)
Sommige delen van het boek zijn echt wel interessant of goed geschreven, maar gezien de gevaarlijke implicaties en de algemene zinloosheid, moet ik dit boek toch 1 ster geven. (Oké, misschien 1.5 ster, hoogstens 2. Want ik heb misschien een bijzonder kritische bril als het gaat om depressie.)
Zolang ik jullie niet de schaal heb verteld, hebben jullie natuurlijk geen idee wat 1 ster betekent. 1 uit 5? 1 uit 10? 1 uit 93/4? 1 uit 100? Ik ben bang dat ik saai ga zijn en de schaal gewoon 0-5 sterren maak. (Ik probeerde een schaal van 0 tot 26, want je hebt 26 letters in het alfabet, maar dat werd heel onduidelijk.)
