Over Humor II

In deze post behandel ik een hoop dingen over humor. Ik gebruik het hele vage woord dingen, omdat het een grote mix is van regeltjes, tips en algemene waarheden.

Schrijf simpel

Zoals velen weten: een grap is nooit leuk als hij moet worden uitgelegd. Dus ook niet als iemand hem in zijn hoofd nog een paar keer moet uitleggen voordat diegene het zelf snapt. Hier enkele tips over simpel schrijven:

• Schrijf al je zinnen zo simpel mogelijk. Geen moeilijke woorden, geen wollige taal. Sterker nog, het is toegestaan om te spelen met spelling, grammatica en syntaxis als dat je grap beter doet overkomen. (Cabaretiers draaien vaak zinsvolgorde om, of lappen grammaticaregels aan hun laars, zodat een grap beter landt.)
• Vertel alleen de details die relevant zijn voor je verhaal/grap. Maak deze details zo concreet mogelijk, maar laat al het andere achterwege.
• In andere woorden: laat ruimte over voor de verbeelding. Op die manier kan iedereen een grap automatisch herkenbaar en eigen maken, en wordt hij voor iedereen een stuk beter.
• Wanneer je overdrijft, overdrijf dan ook echt. (En andersom: als je iets afzwakt, zwak het dan ook enorm af.) Als je duidelijk wil maken dat iemand een grote neus had, zeg dan niet “zijn neus was zo groot als een hockeybal”, maar “zijn neus was zo lang dat hij ermee kon polsstokhoogspringen”, of het iets dubieuzere “zijn neus was zo groot dat hij hem voortdurend per ongeluk in andermans zaken stopte”. Je wilt geen verwarring zaaien over of je iets serieus bedoelt, of dat het een grapje was.
• Gebruik grappige woorden of verwoordingen. Sommige woorden klinken nou eenmaal grappig, sommige woorden werken nou eenmaal beter in je zin. Een woord zoals “pop” of “banaan” klinkt leuker dan “model” of “aardappel”.
• Bewaar je belangrijkste (en/of grappigste) woord voor het einde! Halverwege je zin de grap weggeven, of je key word gebruiken, is een doodzonde.

Voorbeeld! Zeg niet “Afgelopen woensdag was ik rond 12 uur de supermarkt ingelopen.” Zeg “Laatst liep ik door de supermarkt.”

Opmerking! Een groot deel van de humor is natuurlijk ook hoe je het brengt; stemgebruik, opbouw, eventueel zelfs decor/setting/sfeer. Humor is zo goed als de persoon die het opvoert.

Zig Zig Zag

Veel mensen weten dat dingen het beste werken in drietallen. Films krijgen een trilogie. Harry Potter heeft een groep van drie personen als hoofdkarakters. De katholieken spreken over de vader, de zoon, en de heilige geest. (Moet je nagaan hoe slecht het had geklonken als het alleen ging over de vader en de zoon. Of, over de vader, de zoon, de heilige geest, en de bananenengel.)

Veel grappen zijn dan ook te herkennen als een zig, zig, zag:

Je voert één keer iets uit (zig).

Je voert een tweede keer iets uit (zig).

Je voert een derde keer iets uit, maar nu kraak je het patroon (zag).

De reden dat dit zo goed werkt is logisch. Als je nog vaker een “zig” zou doen, zou het publiek in slaap vallen—ze snappen het inmiddels wel, ze hebben het al vaak genoeg gezien. Als je minder vaak een “zig” zou doen, zou het publiek de “zag” niet snappen.

In mijn ogen, kun je er ook de zig, zig, zag, zag van maken. Maar meer dan dat gaat vaak te ver.

Voorbeeld!

ZIG: We zien dat een piraat onder zijn stoere uiterlijk een kleine knuffelbeer draagt, voor goed geluk in de gevechten.

ZIG: Even later vecht de piraat en valt de knuffelbeer uit zijn jaszak. Hij is helemaal in paniek en zoekt eventjes. Hij vindt hem, is weer helemaal gelukkig, en duwt hem terug onder zijn jas.

ZAG: In het uiteindelijke gevecht wordt de piraat met een zwaard in zijn hart gestoken. Iedereen denkt: die is dood, oh nee, help! Hij valt neer en blijft liggen, totdat hij opkijkt en beseft dat hij nog leeft. Hij doet zijn jas open, en ta daaa: de knuffelbeer heeft hem gered.

Opmerking! Zoals altijd zijn er uitzonderingen. Sommige verhalen hebben meer opzet nodig. Sommige verhalen zijn veel beter met drie “zig"s (want ja, drietallen). Dit moet je zelf bepalen, natuurlijk. Het beste is om, als je zo’n langere opzet kiest, ondertussen wel hier en daar een klein grapje te maken om de vaart erin te houden.

Verwachtingen

Een definitie van humor die veel mensen hanteren is “to subvert expectations”—de verwachtingen ondermijnen. Dit lijkt heel erg veel op mijn verhaal over patronen, maar is net wat concreter. Het “zig zig zag” verhaal van net is precies hetzelfde: het ondermijnen van verwachtingen.

Ga bij jezelf na welke verwachtingen je hebt bij een bepaalde zin, of een bepaalde situatie. Bedenk vervolgens een andere interpretatie, en verander de uitkomst.

Voorbeeld! “Ik hoorde dat honden de beste vriend zijn van elke man. Dat verklaart van wie ze hun hygiënetips krijgen.”

**Voorbeeld! **“Hij kan dan misschien niet zo goed zingen, maar zijn dansmoves zijn nog slechter.”

Voorbeeld! Ronald Goedemondt is hier geweldig goed in. Dan begint hij een zin waarbij je een bepaald einde verwacht, en dan komt hij ineens met iets heel anders. Dit is even een stukje omgezet in dialoog:

Iemand: “Ben je nog op vakantie geweest?”

Ronald: “Ja, ik ben alleen naar Madrid geweest.”

Iemand: “Alleen in Madrid? En hoe deed je dat dan met eten?”

Ronald: “Ja … ZELF KAUWEN. Wat is dat nou weer voor vraag? Alsof ik niet genoeg mijn mannetje kan staan om voor mijn eigen eten te zorgen. En natuurlijk, soms at ik dan echt alleen, en soms at ik mee met families … en dan duurde het tot na het toetje dat ze er iets van durfden te zeggen dat ik er stiekem bij was komen zitten.”

Onderwerpje kiezen

Natuurlijk kun je niet over alles grappen maken. Er zijn teveel onderwerpen in de hele wereld, en een groot deel daarvan is helemaal niet grappig. (Daar kun je ook een uitdaging in zien; als jij terrorisme grappig weet te maken doe ik mijn petje af.) Daarnaast moet je ook genoeg serieuze kanten hebben om een goed verhaal te blijven vertellen.

Dus, om mensen te helpen, is er een lijstje van humoristische elementen. Combineer minstens twee van deze elementen voor je grap:

• Slim
• Herkenbaar
• Wreed
• Ondeugend
• Bizar
• Schattig

Met als geweldige afkorting: SHWOBS.

Veel mensen zijn het erover eens dat herkenbaar de allerbelangrijkste is. Je mag hem in dat geval alleen weglaten als alle andere elementen heel sterk aanwezig zijn.

Voorbeeld!

WREED: Een personage dat niets liever wil dan zijn droomvrouw ontmoeten, maar geboren is met een ziekte waardoor hij niet met vrouwen kan praten.

SLIM: Datzelfde personage doet net alsof hij denkt dat hij constant wordt afgeluisterd, en communiceert dus alleen via geschreven briefjes, en weet zo alsnog een vrouw voor zich te winnen.

SCHATTIG: Een heel lief klein meisje … dat een pistool bij haar heeft en niet bang is om die te gebruiken.

BIZAR: Een super lange man die getrouwd is met een super kleine vrouw

BIZAR: Een populaire muzikant die toon doof is

ONDEUGEND: Twee jongens die naar een feest gaan, en geen idee hebben hoe ze met meiden in gesprek kunnen komen. Vervolgens besluiten ze te doen alsof ze een wereldberoemd duo zijn en heel veel hebben bereikt, en liegen hun hele persoonlijkheid bij elkaar. (Zoiets kan dan natuurlijk gevolgd worden door dat ze in eerste instantie wél meiden voor zich winnen, maar dat die meiden uiteindelijk erachter komen dat de jongens hebben gelogen, en ze weer op een grappige/wrede manier terugpakken.)

Ik moet eerlijk zeggen dat ik niet makkelijk op deze manier denk. Ik doe het eerder andersom: ik zie iets gebeuren, en mijn hoofd bedenkt er iets grappigs bij, en vervolgens check ik of dit onderwerp wel genoeg van deze zes elementen bevat. (Want, soms zijn dingen heel erg grappig voor mij, of voor de situatie, maar daarbuiten helemaal niet omdat ze niet herkenbaar zijn.)

Onderwerpje kiezen II

Sommige mensen zien het op bredere manier, en identificeren zes andere elementen voor grappen:

• Doelwit
• Overdrijving
• Vijandigheid
• Verrassing
• Emotie
• Realisme

Met als afkorting: DOVVER.

Doelwit: humor is altijd op iets of iemand gericht. Je kunt jezelf bespotten, iemand anders, iedereen bij jou in de zaal, een specifieke doelgroep, de overheid, een of andere mislukte uitvinding, et cetera.

Het is erg veilig om je grap op iets te richten, of niet heel duidelijk te richten, maar vaak ook het minst grappig. Zo kun je jouw grap richten op een slecht ontworpen product. Maar, het wordt veel grappiger als je het richt op de uitvinders, en de marketing mensen, en de werknemers van het bedrijf dat het product maakt. Of als je het richt op de doelgroep.

**Overdrijving: **zoals eerder gezegd, overdrijven scheidt overduidelijke grappen van gefaalde semi-serieuze opmerkingen. Daarnaast, door goed te overdrijven breek je vrijwel altijd een patroon (want men verwacht niet dat iets zo overdreven wordt neergezet, omdat het in het echt niet zo is). Het zorgt ook nog eens dat je creatiever moet nadenken.

Vijandigheid: om redenen die dadelijk duidelijk worden, zijn grappen het best als ze ten koste gaan van je doelwit. Dat is ook de reden dat de eigenschap “wreed” in het vorige lijstje zat—wees in je humor wreed voor mensen, wees wreed voor je personages.

Het veiligst is dan ook zelfspot, of je beperken tot grappen over personages binnen je verhaal/toneelstuk. Daarnaast is het natuurlijk een goed idee om je grappen niet te richten op iemand uit je publiek. Als jij “de overheid” belachelijk maakt, gaat niemand in de zaal daar moeite mee hebben. Als jij één specifiek persoon op de tweede rij voor schut zet, gaat op zijn minst die persoon dat minder prettig vinden.

Een ander alternatief is een herkenbaar beeld schetsen, zonder specifieke details te geven. Als ik een grap zou maken over mijn moeder, dan zou ik niet specifiek haar naam zeggen en alle details op straat gooien. Ik zou een aantal herkenbare dingen noemen, zodat iedereen voor de komende grap zijn/haar eigen moeder in het hoofd kan nemen.

In mijn ogen is het _nooit _oké om echt mensen pijn te doen, fysiek of mentaal. Natuurlijk, je mag best even kijken waar de grens ligt met een grap over godsdienst of gehandicapte mensen, maar als je bang bent dat je eroverheen gaat, doe je dat waarschijnlijk ook. Er zullen mensen zijn die lachen, maar ook mensen die een hele vervelende tijd hebben en er misschien zelfs iets naars aan overhouden. En dat is het niet waard.

De regel blijft zoals altijd: als je iemand iets aandoet, moet het wel een hele goede reden zijn. Het moet niet zijn voor het “shock-effect”, of omdat je gewoon niks beters kan verzinnen. Denk bij jezelf: kan ik deze grap milder maken, zonder dat hij minder grappig wordt?

Verrassing: you know the drill. Verrassing kraakt een patroon.

Emotie: uiteindelijk is humor allemaal emotie. Je bouwt spanning op. Je laat mensen denken aan verdrietige, moeilijke, vervelende, gênante momenten. Je zet een persoonlijkheid neer, en vertelt een verhaal vanuit een bepaalde emotie. En uiteindelijk, bij de climax, barst de emotionele bubbel met een geweldige grap. Niks is grappig als het zonder emotie is, of zonder emotie wordt verteld.

Realisme: dit zorgt dat het verhaal herkenbaar wordt. De meeste grappen beginnen met een bittere waarheid die men onder ogen moet zien, om daar vervolgens een grappige draai aan te geven. Dit slaat ook weer terug op de eerdere tips: wees concreet en vertel alleen de meest relevante dingen.

Waarom mensen lachen

Hoewel we niet precies weten hoe het komt dat we lachen, is wel onderzocht wanneer we lachen.

Men onderscheidt twee hoofdredenen:

• We lachen vanwege verrassing
• We lachen omdat we ons superieur voelen

Deze kun je nog onderverdelen in zes concretere redenen:

• We lachen uit instinct
• We lachen vanwege ongerijmdheid
• We lachen vanwege tegenstrijdigheid
• We lachen om (spanning) los te laten
• We lachen als we een puzzel of raadsel oplossen
• We lachen om terug te keren naar een eerdere, veilige toestand

Wat moeten we hiermee? Een hele hoop dingen zijn al behandeld, maar eentje wil ik er nog uitlichten:

We lachen omdat we ons superieur voelen.

Humor is niks anders dan mensen die onder je staan belachelijk maken, en mensen die boven je staan bekritiseren. Zelfspot is niks anders dan jezelf voor schut zetten zodat jij de controle houdt, en anderen je niet meer belachelijk kunnen maken.

Gek genoeg is humor daardoor juist heel verbindend. Iedereen die mee lacht voelt zich als groep superieur aan iemand anders. Samen een nieuwe film belachelijk maken werkt veel beter dan dat je een gesprek hebt over hoe goed die film was. Samen een leraar uitlachen omdat hij totaal geen orde kan houden in de klas, gebeurt veel vaker dan een goed gesprek over hoe leuk die ene leraar wel niet is.

Opmerking: dat we lachen om spanning los te laten, is ook belangrijk. Je wilt in je stuk spanning opbouwen, maar het ook altijd weer afbouwen en loslaten. Je wilt ook niet je publiek pijnlijk herinneren aan stressvolle situaties of problemen uit hun eigen leven. Men luistert naar humor om hun problemen te vergeten en spanning los te laten. Je wil niet dat ze nog gestrester vertrekken dan ze kwamen. (Ik weet dat gestrester eigenlijk geen woord is, maar de andere opties vond ik niet beter.)

Opmerking: dat we lachen als we een probleem/puzzel/raadsel oplossen, is ook interessant. Veel mensen merken dat niet eens. Als dan ineens de plot twist komt in een film, of het mysterie wordt ontrafeld in een toneelstuk, ontstaat er inderdaad gelach. Wederom is het een versie van je superieur voelen—“ik snap het! ik snap dit moeilijke probleem en de oplossing!”—en spanning loslaten.

Het gaat over mensen en het leven

Hoe het ook zij, uiteindelijk gaat humor over mensen en creativiteit.

Mensen maken fouten. Lach er maar om. Mensen bedenken of doen domme dingen, bekijk het positief in plaats van bij de pakken neer te zitten. In zekere zin, als je grappen maakt over anderen, geef je ze aandacht en erkenning, wat nog altijd beter is dan iemand compleet negeren. Humor is een gigantische positieve energie, zelfs al is het destructief voor haar doelwit.

Dus. Gebruik meer humor, en gebruik het positief in plaats van negatief. En blijf humor schrijven, en nadenken over alle technieken die ik heb verteld, zodat je steeds beter wordt.

Wat een vaag verhaal over positieve en negatieve humor! Nou, dan doen we een voorbeeld. Negatieve humor is iemand helemaal kapotmaken, en hopen dat mensen dat grappig vinden, omdat ze die persoon ook vervelend vinden. Het is alsof je een verhaal vertelt aan je vriendengroep over hoe verschrikkelijk je andere vriend Henk is, die er toevallig niet bij is vandaag. De kans is groot dat het helemaal niet grappig is, en je komt over als een enorme lul, omdat je vrienden weten dat Henk stiekem best een oké gozer is.

Bij positieve humor kan je nog steeds je vriend wijzen op fouten, maar wel vanuit een positieve ondertoon. Je zegt dat er ook positieve kanten zijn, of dat je toch van je vriend houdt, of je ondersteunt je verhaal met logica of bepaalde grappige herinneringen. Vaak vertellen cabaretiers een verhaal op een zo logisch mogelijke wijze, zodat iedereen begrijpt waar de frustratie vandaan komt, en dus minder vervelend vindt. Daarnaast maken ze vaak tussendoor opmerkingen die laten zien dat ze ook echt wel de lol ergens van inzien, of een goede band hebben.

Op naar deel 3

Ik merk dat ik in dit deel alsnog ietwat abstracte dingen heb behandeld. Volgende deel (waarschijnlijk de laatste) geef ik enkele hele specifieke oefeningen om te trainen, en in de juiste mindset te komen.

Daarna heb ik humor wel genoeg geanalyseerd dacht ik zo. Het moet wel leuk blijven :p

Dit is de link naar deel 3!