Beledigingsrecht

Al jarenlang zie ik debatten en discussies voorbijkomen waarbij mensen de volgende woorden zeggen:

Maar iedereen heeft het recht om respectvol behandeld te worden!

Dat is waar, maar dat bedoelen ze er niet mee. Wat ze eigenlijk bedoelen—en wat ze ook vaak genoeg letterlijk zeggen—is:

Maar ze hebben het recht om niet beledigd te worden!

En dat is niet waar. Het is niet waar dat mensen het recht hebben om niet beledigd te worden. Normaal gesproken zou ik denken “who cares?”, maar ik heb er veel over nagedacht, en I care. Mensen “winnen” discussies in de ogen van anderen door dit te zeggen. Mensen slaan hele debatten dood met deze onjuiste uitspraak. Mensen houden elke vorm van daadwerkelijke vooruitgang tegen met deze uitspraak. En om mijn eigen uitspraken te onderbouwen heb ik er een artikel over geschreven.

Waarom wel?

Waarom beweert men dat mensen het _recht _hebben om niet beledigd te worden? Omdat het een natuurlijk menselijk instinct is. Mensen vinden dat iedereen aardig moet zijn tegen elkaar, mensen willen dat iedereen gelijk is en dat zij (en hun geliefden) respectvol behandeld worden.

Ik begrijp het wel. Als jij anders bent dan de rest, is het makkelijker om te zeggen dat ze je niet mogen bekritiseren, dan accepteren dat je anders bent en je best doen om verder te leven. Het is makkelijker en aantrekkelijker om aanstoot te nemen aan wat mensen zeggen. En de beste manier om dat te rationaliseren en beleid te maken, is door te zeggen “ik heb het recht om niet beledigd te worden.” (Want ja, je kunt wel zeggen “ik vind jouw rode shirt echt superlelijk en het doet pijn aan mijn ogen”, maar dat klinkt absurd en gaat geen gehoor krijgen.)

Voorbeeld! Men noemt beledigingen vaak als een opzet voor iets ergers. Als een leider van het land door de hele bevolking onderuit wordt geschoffeld, zet dat de deur open naar een daadwerkelijke aanval of machtsgreep. De leider verliest respect, en aanzien, en macht, terwijl niemand hem daadwerkelijk iets heeft aangedaan. De enige manier om zoiets wettelijk tegen te gaan, is met censuur en het indammen van de vrijheid van meningsuiting. Ik kan je zeggen: als een leider dat doet, gaat hem dat niet bepaald populairder maken. Dus lost men het op via een zijweg: het staatshoofd heeft het recht om niet beledigd te worden.

Voorbeeld! Het vorige voorbeeld kan natuurlijk ook ingezet als het—bijvoorbeeld—gaat over homoseksuelen. Als men nare dingen zegt over homo’s, en daarmee wegkomt, krijgt men het idee dat het uit de hand gaat lopen. De ene keer noemt iemand homo’s “verschrikkelijke wezens”, de week daarna zegt iemand bij een talkshow dat “homo’s moeten verdwijnen uit Nederland”, en een paar maanden later worden homo’s afgevoerd naar kampen. Dat is waar men bang voor is. (Misschien een beetje overdreven, maar je snapt het idee.) Dus, om dat voor te zijn, geeft men alle personen het recht om niet beledigd te worden.

Het was moeilijk om dit stukje te schrijven (zonder meteen alles tegen te spreken). Ik begrijp echt wel waarom mensen dit zeggen, en ik ben ook zeker geen voorstander van mensen onnodig beledigen of haatzaaien.

Ik snap bijvoorbeeld niet waarom de katholieke kerk in vele gevallen een keiharde stand tegenover homoseksuelen heeft ingenomen. Ze noemen het duivelse wezens en ontkennen het bestaansrecht ervan, terwijl ik zeker weet dat de meeste van hen niet eens iemand kennen die homo is, en al zeker niet persoonlijk zijn lastiggevallen door een homo. Het is beledigen om het beledigen. Het is iemand zwart maken om jezelf beter te laten voelen, om punten te scoren bij jouw publiek.

Daar ben ik tegen, en dat zou ook mijn enige argument vóór het recht zijn om niet beledigd te worden. Maar laten we eens naar de andere kant kijken.

Waarom niet?

Ze bereiken hun beoogde doel(en) niet

Laten we beginnen met de argumenten uit de vorige sectie weerleggen. Ik zei dat men oproept tot saamhorigheid en wederzijdse liefde met “het recht om niet beledigd te worden”, en dat men niet de deur wil openzetten tot escalatie.

Het eerste is onhaalbaar en in de praktijk ook niet waar. Er zijn heel veel onderwerpen waar geen eenduidig antwoord is, en mensen dus verschillende meningen zullen hebben. Als ze dan niet hun mening mogen uiten tegenover elkaar, omdat ze het risico lopen elkander te beledigen, worden ze alleen maar meer gefrustreerd en afgesloten van elkaar.

Heel veel debatten over racisme of geloof lopen compleet uit de hand omdat men alles wat de ander zegt beledigend vindt. Je kunt nog niet je zin afmaken of je wordt een racist genoemd. (Zelfs als het niet eens over rassen gaat. Iemand een racist noemen omdat hij kritiek heeft op de Islam zal altijd onjuist zijn, want de Islam is geen ras.) De mensen die oproepen tot saamhorigheid zaaien daarmee juist verdeling. Mensen zullen nou eenmaal verschillende opvattingen hebben, en mensen verbieden die opvattingen te uiten zorgt er juist voor dat men wederzijds respect verliest. Men begrijpt elkaars standpunt niet omdat men er niet fatsoenlijk over kan praten.

Het tweede is eigenlijk een onzin-argument, aangezien van alles kan leiden tot escalatie, en escalatie op zich geen probleem is. Escalatie kan ook goed zijn—als een persoon overduidelijk slechte dingen heeft gedaan, kan een hele grote boze groep mensen nodig zijn om diegene weg te krijgen. (Kijk naar de huidige #MeToo beweging.) Wanneer escalatie echter omslaat in strafbare feiten, zijn we het onderwerp van belediging allang voorbij, en moeten mensen die de wet overtreden daarvoor simpelweg vervolgd worden.

De uitspraak is (technisch) onjuist

De lijst van universele mensenrechten (die wij godzijdank in onze wet aanhouden) zegt niks over het recht om niet beledigd te worden. Het zegt dat mensen het recht hebben om erkend te worden als mens, om niet fysiek mishandeld te worden, om niet vervolgd te worden op gronde van bijv. geloofsovertuiging.

Sterker nog, het bevat een recht dat het hele onderwerp van dit artikel tegenspreekt: vrijheid van meningsuiting. Men mag alles zeggen en vinden. Het betekent niet dat mensen het leuk moeten vinden wat iemand anders zegt, maar het betekent dat legaal geen actie tegen iemand mag worden ondernomen om wat hij zegt of vindt.

Dus, bijvoorbeeld, een boete uitschrijven aan iedereen die homo’s beledigt schendt wél daadwerkelijk een mensenrecht. Maar, wanneer iemand een homoseksueel mishandelt, of oproept tot geweld tegen homo’s, dán mag je volgens de letter van de wet die persoon straffen.

In ons wetboek staan, echter, wel degelijk wetten die het “recht om niet beledigd te worden” een beetje schuren. Zo is haatzaaien strafbaar. Haatzaaien is gedefinieerd als: “het oproepen tot haat of onverdraagzaamheid jegens een individu of groepering”. Dit staat los van beledigen. Als ik iemand een lul noem, zet ik op geen enkele manier druk op andere mensen om die persoon ook een lul te gaan noemen. Als ik onderbouwde kritiek geef tegen een bepaald gedachtegoed, is dat op geen enkele manier aansporen tot haat.

Belediging is subjectief

De een wordt beledigd door kledingstijl, de ander vindt een bepaalde uitdrukking al beledigend als die misschien vergezocht iets te maken heeft slavernij, weer een ander voelt zich beledigd als iemand naar ze kijkt. Wanneer je iemand beledigt is compleet subjectief, en kan zelfs van moment tot moment veranderen. Er is geen harde lijn te trekken, en daardoor is het geen recht.

In de lijst van mensenrechten staat bijvoorbeeld dat men “recht heeft op onderwijs”. Dit is objectief. Iemand geniet onderwijs of niet. Op dezelfde manier is “recht op voeding, kleding en huisvesting” objectief. Je kunt testen of iemand dit heeft of niet. Zelfs “recht op vrijheid van meningsuiting” is makkelijk te testen: als iemand zijn mening uit, en hij wordt ervoor vervolgd, dan is duidelijk niet aan het recht voldaan.

Maar of een uitspraak iemand gaat beledigen is niet te voorzien. Daarom is het ook geen van de mensenrechten, en is het ook niet fatsoenlijk in een wet te vangen.

Voorbeeld! Als ik Donald Trump een domme idioot noem, zullen veel mensen in Nederland het hartstikke met mij eens zijn en blij zijn dat mensen er hetzelfde over denken (afgaand op wat mijn vrienden en familie van hem vinden. Als ik Mark Rutte een domme idioot noem, wordt het al snel minder, en zullen veel mensen het als belediging zien. Als ik God een domme idioot noem, moet ik uitkijken dat ik niet afgejaagd wordt voor blasfemie. Dezelfde uitspraak, drie verschillende omstandigheden.

Voorbeeld! Ik heb de laatste tijd veel discussies gezien tussen/over transgenders. De ene transgender was wilde dat mensen haar aanspraken met een zelfbedacht voornaamwoord (zoals “nij” of “hun”), en vond aanspreken met het onzijdige “het” onacceptabel en onmenselijk. De andere transgender wilde juist aangesproken worden met “het” omdat het rationeel de beste keuze was (ze was noch man of vrouw, dus onzijdig), en vond elke andere optie onacceptabel. What to do?

Voorbeeld! Op de middelbare school was het niet ondenkbaar dat je vrienden verloor omdat je dezelfde muzieksmaak had. Die vriend(in) voelde zich dan beledigd dat jij zijn/haar lievelingsband had gejat. Hetzelfde met kledingsstijl: twee meiden kopen hetzelfde shirtje, en ineens zijn ze allebei beledigd. Of mensen zijn zelfs beledigd als hun vrienden hogere cijfers halen.

Belediging is broodnodig

Als niemand elkaar zou beledigen, zouden we voor eeuwig stilstaan. De wereld werkt vandaag de dag op een bepaalde manier, en mensen houden van gewoonte en wat ze gewend zijn, en zullen dus altijd beledigd zijn als je het probeert te veranderen. Niet elke verandering of suggestie is goed, natuurlijk, maar ze zijn wel allemaal nodig.

Ongelofelijk veel wetenschappelijke uitvindingen—waar ons leven vandaag de dag om draait—werden eerst gezien als belediging. Soms werd de uitvinder zelfs verbannen, mishandelt, of opgesloten.

Voorbeeld! Onze democratie in Nederland ontstond ook niet natuurlijk. De mensen spraken zich uit tegen het huidige systeem, tegen een koning die geen invloed accepteerde van het volk, en toen er eenmaal genoeg druk kwam mocht er een nieuwe grondwet worden gemaakt (uit angst voor een revolutie, dat wel).

Voorbeeld! Toen Galileo vertelde dat de aarde niet het middelpunt van het universum is, maar dat het rond de zon draait, waren ongelofelijk veel mensen beledigd. (Waarom begrijp ik niet. Je beledigd voelen is sowieso een vreemde emotie in mijn ogen.) De gevolgen waren voor Galileo ook niet bepaald fijn. Maar hij had gelijk, en dankzij zijn inzichten hebben we vele nieuwe ontdekkingen kunnen doen.

Daarnaast kan men het ook kleiner bekijken. Als niemand elkaar beledigt kan men nooit van hun fouten leren. Men krijgt nooit eerlijke feedback. Jij kan je hele leven dezelfde domme fouten maken omdat niemand je durft te beledigen. Je wordt niet geholpen omdat mensen bang zijn iets beledigends te doen. Je wordt niet aangesproken omdat mensen misschien ergens iets beledigends zeggen. Het klinkt als een onhandige, inefficiënte, en vooral erg koude wereld.

Voorbeeld! Ik heb zo’n beetje de hele middelbare school met een scheve nek rondgelopen. Ik had het zelf niet door; ik voelde het niet echt, en ik keek nooit in de spiegel. De reden dat vrienden het pas na lange tijd opmerkten tegen mij was omdat ze bang waren mijn gevoelens te kwetsen. Wat ik raar vind—hoe kwets je iemands gevoelens door te zeggen “goh, je nek staat scheef, misschien is dat niet gezond?” Maar dat is wel hoe belediging werkt. Als iemand er slecht uitziet en jij je zorgen maakt, zeg je niet zo snel “goh, je ziet er nogal moe/ziek uit, zou je niet naar huis gaan?” want dat is dan weer zogenaamd kwetsend.

Voorbeeld! Ik heb mezelf piano leren spelen. Toen ik daar net mee begon, kwam mijn broer nog wel eens langs om sarcastisch te vragen of ik begreep wat ritme was, en of ik daar niet eens iets mee zou doen. Toegegeven, niet de meest aardige manier van kritiek geven, maar het heeft mij een veel betere muzikant gemaakt. Zo’n simpele, eerlijke opmerking.

Conclusie

Ik zou het om willen draaien. Mensen hebben beledigingsrecht, wat betekent dat ze het recht hebben om anderen te beledigen, en ook het recht om juist beledigd te worden.

Het zou zo enorm fijn zijn als men open en eerlijk was over alles. Als men geen blad voor de mond neemt, en zonder aarzeling opbouwende kritiek geeft om iemand mee te helpen. Als men geen angstbeleid voert, maar een beleid dat staat op feiten en rationele beslissingen.

**Voorbeeld! **Een schokkend voorbeeld van angstbeleid. In Engeland zijn jarenlang jonge, blanke meisjes uit weeshuizen systematisch mishandeld en verkracht. De politie deed alsof het niets was, durfde zelfs de slachtoffers de schuld te geven, en deed geen enkele moeite de daders te vinden en op te pakken. Waarom? Omdat de daders allemaal uit Pakistan kwamen, en de overheid was bang om als racistisch over te komen. Politieke correctheid tot het uiterste doorgetrokken. (Voor wie meer wil weten: “Rotherham child sexual exploitation scandal”)

Dus nee, iedereen die zegt dat ze het recht hebben om niet beledigd te worden, heeft de discussie meteen verloren. Het is niet waar en het is destructief voor de samenleving als het ook maar enigszins waar zou zijn.

Maar, we moeten aardig zijn voor elkaar! Verspreid de liefde! Let the sunshine in! Aquarius! Helemaal waar, en dat kan prima terwijl we beledigingen toestaan.

Want, wat is nou eigenlijk het gevolg van iemand die een naar woord zegt? Ik ben wel eens nageroepen door mensen met een woord als “homo”, puur en alleen omdat ik knuffeltjes aan mijn rugtas heb hangen. (Althans, dat denk ik. Misschien heb ik wel een homokapsel, of een homoloopje. Wie weet.) Wat denk je? Mijn leven is niet veranderd! Het heeft nul invloed op mijn bestaan!

Wat wél invloed zou hebben, is als mensen mij in elkaar zouden slaan. Of mensen zouden mij weigeren voor een baan omdat ze denken dat ik homo ben. Dat is tegen de wet en maakt mijn leven een stuk slechter. Maar beledigen doet dat niet. Het zijn woorden die een normaal mens langs zich heen laat glijden, of even over nadenkt en vervolgens zijn eigen conclusies uit trekt.

Daden zijn belangrijker dan woorden. (Zoals de Brabanders zeggen: “niet lullen maar werken”.) (Of zoals verhalenschrijvers zeggen: “show, don’t tell”) Het maakt mij weinig uit wat iemand zegt. Iemand kan zich verspreken, iemand kan iets zeggen voordat hij er goed en wel over na heeft gedacht. Nog belangrijker: iemand kan het ene zeggen maar het andere doen.

Het maakt me niet uit wat je zegt, het gaat erom wat je doet. Ik zou nooit iemand respectloos behandelen alleen maar omdat ik het niet met die persoon eens ben. Ik zou nooit iemand fysiek aanvallen als diegene mij niet fysiek aanvalt. Ik zou nooit mijn best doen om iemands kans op een baan/studie te ontnemen puur en alleen omdat ik het niet met diegene eens ben.

Maar als iemand zich misdraagt, of niet voldoende gekwalificeerd is voor een project, reken maar dat ik dat eerlijk zal zeggen. Ik vind het prima als iemand besluit transgender door het leven te gaan, maar als iemand dat gaat gebruiken als excuus voor onacceptabel gedrag, dan ga ik me niet inhouden om politiek correct te lijken. Het gaat erom wat mensen doen, niet om wat ze zeggen.

Vraag jezelf af: wil jij een wereld waarin politici beloftes maken en ze vervolgens niet nakomen, of een wereld waarin politici eerlijk zeggen hoe het ervoor staat en laten zien dat ze hun stinkende best ervoor doen?

Wanneer is het onacceptabel geworden voor een politicus om te zeggen “misschien hebben we geen gelijk, misschien is het niet haalbaar, maar deze hele lijst van feiten en argumenten ondersteunt ons beleid, en we gaan dit en dit en dit doen om het toch voor elkaar te krijgen”? Wanneer is het beter geworden om te zeggen “maar deze en deze groep hebben het recht om niet beledigd te worden! Dus jouw feiten en argumenten maken niks meer uit!”?

Wees een fatsoenlijk mens, en beledig anderen die zich misdragen.

(Dit was een mooie one-liner, maar hij moet eigenlijk aangevuld met: en geef niks om wat jij of andere mensen zeggen, maar om wat men doet.)