Ik heb alle vijf de Pirates of the Caribbean films gezien. Waarom? Omdat iemand ooit het deuntje speelde, en dat klonk supergaaf, dus ik keek de eerste film. Vervolgens vond ik die zo goed, dat ik de rest ook wel moest kijken. Die vielen mij een klein beetje tegen, maar om een andere reden dan de meeste mensen zeggen.
Het overgrote deel van de critici vindt deel 1 fantastisch, deel 2 en 3 meh, en deel 4 en 5 slecht. Ik vind deel 1 ook het beste, maar alle andere films vind ik gewoon prima, en ze zijn zeker niet slecht. Als ik (heel soms) zin heb om een film te kijken, schiet een van de Pirates-serie vrijwel altijd door mijn hoofd. Als ik blijkbaar zoveel zin heb om een film voor de derde keer te zien, dan kan hij niet slecht zijn toch? (Zeker omdat ik bekend sta als de persoon die nooit een film twee keer wil kijken, en zeker geen film met slechte reviews.)
Dus ik—verbaasd over de nare critici—ging op onderzoek uit waarom de rest het niet goed vond. Eigenlijk kwam alles op hetzelfde neer: door het succes vonden ze ineens dat ze blockbusters moesten maken, en dus werd alles opgeblazen. Overdreven plotlijnen werden uit de kast getrokken om meerdere bedreigingen die de wereld zouden doen vergaan te stoppen. In plaats van een grappig avontuur gebaseerd op een interessante karakters en een legende, werd het een verhaal en opzet dat leek te zijn gekopieerd van alle vorige actie- en avonturenfilms. De grootste kritiek op het vierde deel was dat er geen gevecht tussen schepen inzat, wat het toch een waardeloze piratenfilm maakte.
Ik snap het op zich wel. Toen ze de vervolgfilms maakten moest opeens aan alles worden voldaan om een soort familiefilm te krijgen. (Het blijft een Disney-franchise gebaseerd op een attractie.) Bovendien moesten de verhaallijnen uit het eerste deel worden voortgezet, terwijl ze in eerste instantie nooit daarop hadden gepland. Dat is ook lastig, en daar zit precies het probleem. Mensen verwachtten na het eerste deel het meest grandioze, goed opgezette, stijlvolle, emotionele piratenverhaal, terwijl het eigenlijk begon als een flauw stuk vermaak dat redelijk serieus werd neergezet. Dus, deel 2 t/m 5 hangt tussen beide kanten in: enerzijds gewoon flauwe, onnozele actie, anderzijds een betekenisvol en interessant avontuur.
De films zijn niet slecht, omdat de muziek, de effecten, hoe alles in beeld is gebracht, en alle andere dingen gewoon van zeer hoog niveau zijn. Je voelt je echt thuis in die tijd, in die wereld, en het ziet er nooit nep uit. (Of ik ben half blind.) Ze bedenken steeds nieuwe situaties en nieuwe manieren om er uit te komen, vaak humoristisch of verrassend.
De reden dat ik de films dan ook vind tegenvallen, is omdat er zo enorm veel meer uitgehaald had kunnen worden. Ik vind ze tegenvallen vanwege gemiste kansen. Prima films hadden geweldige films kunnen zijn. En dat hadden ze (in mijn ogen) op twee manieren kunnen doen: karakters beter uitwerken, en world-building.
De karakters uit het eerste deel werken. Waarom? Ze hebben elkaar nodig, ze hebben overeenkomsten en chemie, maar ze staan op veel manieren ook lijnrecht tegenover elkaar. Veel van hen hebben een achtergrond samen, waar eerst mysterieus over wordt gedaan, maar wel een groot deel van de plot leidt. (Pas op! Spoilers vanaf hier!)
Will Turner blijkt de zoon te zijn van de enige persoon die de geestpiraten (verrassend, dat is een woord) nodig hebben om de vloek op te heffen, dus zijn bloed heft de vloek op, maar zij weten dat niet, en dat wordt slim gebruikt voor het einde. Het plot wordt gedreven door de karakters, in plaats van andersom.
Hadden de karakters uit het eerste deel beter gekund? Joah, altijd, maar daar was niet genoeg tijd voor geweest. Als Pirates een boek was geweest, had het gekund. Maar verder zie ik niet hoe ze dat beter hadden kunnen doen. De geschiedenis tussen Jack Sparrow en Kapitein Barbossa wordt verteld, het feit dat Elizabeth de dochter is van de persoon die juist meewerkt met het opruimen van piraten zorgt voor interessante situaties, en ga zo maar door.
Hoe zit het met de andere delen? Daar komen karakters uit het niets te voorschijn, hebben weinig achtergrond of connectie, en gaan ook weer voordat ze een impact kunnen maken. Onze interessante hoofdpersonen worden op een zijspoor gezet, en veel gebeurtenissen overkomen ze gewoon. Dat zorgt voor grappige en onverwachte scenes, maar niet voor een sterk verhaal. Voorbeeldjes:
- Jack Sparrow zit vast op een plek die niemand kan bereiken, en waar hij hoogstwaarschijnlijk dood is? Oh, ik ken toevallig wel een heks die mysterieuze dingen zegt en ons in staat stelt op magische wijze onze vriend te redden.
- Oh, steeds meer mensen die we niet kennen zitten achter ons aan. Waarom? Wraak, altijd wraak op een of andere manier. Ik bedoel, welke andere reden zou men kunnen hebben? Waarom zou men meer karakter en motivaties hebben dan “we haten piraten” of “Jack Sparrow moet dood”?
- Jij bent een vrouw van de wetenschap, en ik ben een man van de zeelegendes. Poeh, laten we vooral één keer snel zeggen dat de ander er naast zit, en verder doen en praten alsof we blanco karakters zijn die het helemaal met elkaar eens zijn.
- De Vliegende Hollander zit achter onze vrienden aan? Oh, helemaal vergeten, we hebben een Pirate Council waar we natuurlijk altijd naartoe kunnen gaan, en waar blijkbaar hele machtige piraten zitten die verder niet echt worden uitgewerkt.
Dit brengt mij bij het tweede punt, de world-building. (Wat is een goed Nederlands woord? Wereldvorming?) Ze hadden een hele wereld klaarliggen. Ze hadden de gewoontes en de wetten uit die tijd, ze hadden verhalen over piraten en legendes over de zee. Daar bovenop hadden ze hun eigen bijzondere wereld kunnen bouwen. In plaats daarvan besloten ze aan het bestaande vast te houden, en alleen als dat het plot uitkomt een nieuw, op zichzelf staand element te introduceren.
Meerdere keren spoelt men op een willekeurig eiland aan, dat alleen bestaat om het plot verder te brengen. Het krijgt verder geen naam, geen historie, been bijzonderheden. Elke keer wordt uit het niets een nieuwe legende geïntroduceerd, die daarvoor blijkbaar nog niet bestond (anders had men er wel iets over gezegd). Aan het einde van de film blijkt die altijd waar te zijn, om vervolgens de hele legende kapot te maken. (Het voorwerp wordt kapot gemaakt, of verspild, of niet meegenomen, et cetera.)
Ze hadden een soort wetmatigheid kunnen vaststellen. Die gebieden zijn nog nooit bevaren, dat eiland is vervloekt, die kaart bevat alle schatten, deze mensen hebben volgens legende de zeeën en de eilanden gemaakt, deze kapiteins of piratenvolkeren bestaan. In plaats daarvan lijkt men op zee altijd precies degene tegen te komen die op dat moment achter ze aan zit, en andere schepen lijken niet te bestaan.
Om eerlijk te zijn vond ik alle scènes op het land altijd het leukst. Op het schip gebeurde toch niks. Er was niks interessants in de zee, en de mensen waren eigenlijk gewoon maar op weg ergens naar toe. Op het land, daarentegen, waren ze altijd met een plan. Het was logisch dat ze mensen ontmoeten, er stonden interessante gebouwen of gebeurden interessante dingen. Het piratenhol, Tortuga, vond ik grappig. Ze hadden meer van die speciale plekken kunnen hebben.
Zelfs de Pirate Council was een erg goed idee … mits ze het verder hadden uitgewerkt. Waar waren ze in alle andere delen? Wat doen ze precies? Hoe doen ze het? Natuurlijk is het saai om elk detail tot in den treure te (laten) vertellen, maar als de makers dit soort dingen van tevoren hadden bedacht, weet ik zeker dat ze op subtiele manier veel meer consistentie en interesse in de piratenwereld brachten.
Zo, dat was het weer. Misschien ga ik ooit zelf proberen om een piratenverhaal te schrijven, en misschien zie ik dan dat het onmogelijk is en die mensen het eigenlijk supergoed hebben gedaan. Maar ik betwijfel het. Als ze vijf films hadden gemaakt, waarin een paar interessante karakters constant een grote rol speelden, en een ontwikkeling doormaakten, was het een groter succes geweest. Of het nou een actiefilm is of een drama, mensen kijken (of lezen) altijd vanwege de wereld en haar karakters. Als je die niet ontwikkelt, blijf je zitten met actie zonder betekenis en een avontuur waar men niet om geeft.
Opmerking: natuurlijk, ze wisten niet dat ze vijf delen gingen maken, maar dat is geen excuus. Zelfs als je maar één deel maakt, moet je de wereld en karakters zodanig neerzetten dat ze interessant genoeg zijn voor een vervolg. Als een goed verhaal eindigt is de lezer/kijker vaak een beetje verdrietig, omdat het niet meer tijd kan doorbrengen met de karakters. Dat wil je hebben. Je wilt dat een vervolg zich automatisch aandient, zelfs als je daar nooit voor had gepland.
Opmerking 2: de kritiek dat veel plotlijnen onbeantwoord of onduidelijk zijn vind ik wel terecht, deels. Een paar dingen waren een grote rotzooi. Maar, je kunt nooit alles perfect beantwoorden, en dat moet ook niet. De beste verhalen vertellen een duidelijk verhaal, maar weten toch tien jaar later nog steeds discussies op te werpen tussen mensen die theorieën verzinnen over hoe iets is gegaan/in elkaar stak/verder zou gaan.