De enige waarheid

Een tijdje geleden was er een hele discussie over nep-nieuws (die eigenlijk nu nog steeds een beetje doorgaat). Iedereen is het er over eens dat het verkeerd en schadelijk is. Ze zeggen allemaal dat het mensen de verkeerde dingen doet geloven, dat zelfs wereldleiders wel eens verkeerde informatie voor waarheid aanzien, en dat voor je het weet de derde wereldoorlog uitbreekt vanwege enkele nep-berichten.

Dat snap ik allemaal best, maar vervolgens geeft niemand een sluitende oplossing. Dat is jammer, omdat het een veel groter probleem blootlegt—mensen die wetenschap ontkennen waar de hele wereld op draait, of wegkomen met de meest vergezochte leugens. De huidige president van de Verenigde Staten komt overal mee weg, zelfs als is aangetoond dat iets grote onzin is, omdat men ongevoelig is geworden voor wat wel of niet waar is. Ze geloven gewoon in wat hun het beste uitkomt, ze pakken gewoon het voor hun meest voordelige bericht uit de gigantische stroom berichten. Dus, laten we eens kijken naar wat mensen hebben voorgesteld.

Een veelgehoorde oplossing (in de wetenschappelijke kringen) is dat men naar de bronnen moet kijken. Een bericht is pas geloofwaardig als het gebaseerd is op geloofwaardige bronnen. Eerste vraag: wat is een geloofwaardige bron, en hoeveel moet je er hebben? Journalisten wordt geleerd dat je meerdere onafhankelijke, gereputeerde bronnen moet hebben om een verhaal een sterke fundering te geven. Scholieren geloven alles wat op Wikipedia staat (wat helemaal niet zo stom is eigenlijk, omdat daar meestal vrij rigoureus naar bronnen wordt gezocht en verwezen). Ikzelf heb heel veel dingen in mijn leven gedaan op basis van wat een random website op het internet zei, en veel daarvan zijn goed afgelopen, dus in zekere zin zou ik al die obscure websites als betrouwbare bronnen kunnen kalken in mijn boekje.

Aan de andere kant staan de wetenschappers. Zij zien een bron als geloofwaardig als hij een peer-review heeft ondergaan, en daar succesvol doorheen is gekomen. Dat klinkt als een goed, sluitend systeem, ware het niet dat heel veel dingen geen peer-review ondergaan (zeg maar, alles wat niet wetenschappelijk is), en het een enorm uitgebreid proces is om op alles los te laten en van te verwachten dat iedereen het even doorleest. Daarnaast vindt men toch wel een manier om er kritiek op te hebben—alle wetenschappers zouden zogenaamd onder één hoedje spelen, en wetenschap die ze aanstaat positief beoordelen, en de rest niet.

Dus, hoewel het bronnen-idee goed is, zie je al meteen dat iedereen andere ideeën heeft met andere redenen. De andere oplossing die men aanbied is de meest simpele en naïeve oplossing, en tegelijk ook de meest complexe. Namelijk, “gewoon al het nep-nieuws verbieden”, met vervolgens straffen die wisselen van “een fikse geldboete” tot “drie keer levenslang”. Ik weet niet meer waar ik het las, maar er was iemand die reageerde met “maar wie bepaalt dat dan? Wie bepaalt wat nep-nieuws is en wat niet?”

En dat is een hele belangrijke, interessante vraag. Het doet namelijk meteen denken aan een wereld zoals in (onder andere) The Hunger Games, waar elke vorm van zelfstandig denken en persvrijheid is verboden, en er één groep is die bepaalt wat er wel of niet gebeurd of wordt besproken. Dat willen we natuurlijk ook niet, maar het is niet te voorkomen, want welke commissies je ook aanstelt, ook zij kunnen beïnvloed worden, en ook zij hebben onzekerheid over informatie. Als die waarheidscommissie onder leiding van de regering of de koning staat, zal deze natuurlijk nooit negatieve berichten over de leiders van het land doorlaten. Als die waarheidscommissie onder leiding van het volk staat, zal deze juist in staat zijn om misbruik te maken van die leiders. (Door, bijvoorbeeld, een verzonnen bericht te verspreiden over dat de koning iedereen gratis duizend euro gaat geven, per maand. Het bericht moet wel juist zijn, want het is verspreid door de enige echte waarheidscommissie. En als jij twijfelt aan de waarheidscommissie eindig je in de gevangenis. Of, op z’n minst, zonder vrienden.)

Maar goed, stel we zouden het doen. Stel we zouden een wet maken die mensen verbiedt om valse informatie te verspreiden, en er is een commissie aangesteld die blijkbaar alwetend is en weet wat wel of niet valse informatie is, en moreel zo puur is als maar kan. Dan zou het onmogelijk zijn om dingen te voorspellen. Het zou onmogelijk zijn om geruchten en vermoedens te bespreken. Elk beetje nieuws komt veel te laat binnen, en in de tussentijd heeft men geen kansen of inschattingen waarop ze hun acties kunnen baseren.

Bovendien zit je ineens met allerlei nieuwe morele dilemma’s. Stel er barst ergens een vulkaan uit, en de omgeving moet zo snel mogelijk geëvacueerd worden. Dan zal iedereen twijfel om deze informatie te verspreiden totdat ze met eigen ogen de vulkaanuitbarsting hebben gezien, omdat ze anders misschien valse informatie verspreiden en levenslang krijgen. Stel een of ander land eindigend op “Korea” maakt een superwapen. Voordat dit nieuws de rest van de wereld heeft bereikt is het al veel te laat, omdat het wapen natuurlijk goed geheim wordt gehouden en niemand er iets over durft te zeggen, bang voor de repercussies. (En, stel men zou wel onzelfzuchtig informatie verspreiden waarvan ze niet zeker weten of het waar is, dan zouden deze mensen iets heel goeds hebben gedaan (iedereen overleeft het, jeej) en toch worden opgepakt, totdat er niemand meer over is.)

Ik hoop dat nu duidelijk is dat het een serieus probleem is, met niet zo’n makkelijke oplossing. Beide bovengenoemde oplossingen snijden wel hout, maar zijn niet perfect. Voordat je informatie uitbrengt, kun je altijd beter op zoek gaan naar zo veel mogelijk zo betrouwbaar mogelijke bronnen. Mensen die bewust hatelijke of gevaarlijke nep-informatie verspreiden zouden wel degelijk een wet moeten hebben die ze daarvoor kan straffen. Maar het belangrijkste is denk ik dat mensen zelf nadenken en eventueel zelf uittesten.

In de simpelste vorm kun je zelf iets direct uitrekenen of nagaan. Als jij een heel bedrijf, of campagne, of levenswijze gaat baseren op een bepaald bericht, verifieer het dan gewoon zelf. Stel iemand twittert de claim dat de aarde over tien jaar overbevolkt is, dan denk je hopelijk niet “ah jammer, ik wilde drie kinderen, maar ik zal nu wel gewoon geen gezin beginnen en in een klooster gaan leven”. Je kunt zelf met een rekensom de situatie benaderen, je kunt zelf andere bronnen zoeken of verhalen over overbevolking lezen, je kunt er met mensen over praten en zo zelf een inschatting maken. Natuurlijk, het is wat meer werk, maar direct blind uitgaan van het eerste bericht dat je hoort richt meer schade aan.

In de meer uitgebreide vorm kun je gewoon bij alles wat je doet nadenken. Meestal kun je op basis van ervaring en gevoel wel inschatten of je een persoon moet geloven, of iets echt zo (on)schadelijk is als men zegt, of iets relevant is of niet. Je moet onthouden dat nieuws is uitgevonden om de mensen te helpen. Hoe meer informatie men heeft, hoe beter men kan handelen. Als iemand nieuws geeft dat niet echt te verifiëren is, en vooral gemeen is of die persoon zelf goed uitkomt, dan kun je er van uit gaan dat het onzin is. Als iemand net zulk niet verifieerbaar nieuws geeft, maar het is positief en heeft niks met die persoon zelf te maken, dan kun je er van uit gaan dat er waarheid achter zit.