Hier is een depressieve gedachte: onze wereld houdt ooit op met bestaan. We weten niet hoe—het kan zijn dat alles gewoon stopt en niks meer doet (“heat death”), het kan zijn dat het universum zichzelf uit elkaar scheurt (“big rip”), of dat de hele boel implodeert (een soort omgekeerde big bang). Hoe dan ook, een einde aan deze levendige en glorieuze tijden lijkt onontkoombaar. Je kunt dan ook afvragen: “waarom zou ik hier bij stilstaan? Dat gebeurt toch pas over miljarden jaren?”
En dat zou een goede vraag zijn. Het probleem is echter dat, wanneer zo’n gedachte eenmaal in je hoofd zit, hij er niet meer uit gaat. En, de vraag leidt tot meer vragen: hoe is het universum überhaupt ooit begonnen? Is dit het enige universum? Kan na ons universum weer een nieuwe beginnen, of ineens weer leven verschijnen?
Laten we bij het begin beginnen. Men zou kunnen zeggen dat, als het universum ooit eindigt, het ook ooit begonnen moet zijn. Je kunt niet zeggen van “het is er gewoon”, want dan zou dat ook in de toekomst altijd zo moeten blijven. Je kunt volgens deze redenering best spreken van een goddelijke eenheid die alles in werking heeft gesteld, maar daar wil ik niet aan beginnen. Wanneer we het hebben over het einde van het universum, heb ik het over het moment dat er geen leven meer mogelijk is en het één zwarte, kille, statische duisternis wordt. (Sounds fun, right?)
De eerste optie, heat death, betekent formeel dat er geen warmteverschillen meer gebruikt kunnen worden als energiebron voor wat dan ook. Dat klinkt als iets raars en specifieks, maar dat valt heel erg mee: op dit moment zit jouw lichaam hard zijn best te doen om warm te blijven, omdat die warmte nodig is om in leven te blijven. De warmte van de zon zorgt voor alle energie op aarde. Heat death betekent dan ook dat alles gewoon stopt, en nergens meer energie vandaan gehaald kan worden. Ik vind het lastig me hier iets bij voor te stellen—waarschijnlijk, voordat het universum daadwerkelijk dood is, zullen de mensen het ook al niet meer hebben overleefd. Er is wel hoop: de situatie kan misschien voorkomen worden als we meer ontdekken over “dark energy”.
(Bovendien, bepaalde theorieën met betrekking tot quantum mechanica (=“de wetenschap van dingen die te klein en onvoorspelbaar zijn om echt te begrijpen op dit moment”, of “de wetenschap waarin objecten meerdere verschillende dingen tegelijk kunnen zijn”) voorspellen dat eens in de zoveel zoveel jaren spontaan een nieuw universum kan ontstaan. Het zou dan wel heel jammer zijn als ver voor het einde van ons huidige universum ineens al een nieuw universum opduikt, en de boel in de war gooit.)
De tweede optie zal in zekere zin net zo in gradaties gebeuren. Doordat het heelal steeds verder en verder uitdijt zullen allereerst de afstanden tussen objecten te groot worden om ze bij elkaar te houden, en daarna zelfs de afstanden tussen atomen en deeltjes te groot worden om ze heel te houden. Dus eerst zullen sterrenstelsels uit elkaar vallen, daarna zal de aarde los raken van de zon, daarna zal de aarde in stukjes breken, en daarna pas komen we op een lokaal niveau (wat, in zekere zin, nog veel enger is, omdat stuk voor stuk elk atoom radioactief wordt, omdat deze uit elkaar valt). Huidige metingen geven aan dat de expansie van het universum steeds sneller en sneller gaat, wat niet fijn is. Maar, er zijn ook vermoedens dat natuurkundige constantes piepkleine beetjes aan het veranderen zijn. De enige hoop in deze situatie is dat de natuurkundige wetten dermate worden aangepast (op een of andere manier) dat alles heel blijft, of dat een magische kracht van buitenaf het universum weer laat krimpen (wat, overigens, op zichzelf na een tijdje ook weer problemen op gaat leveren natuurlijk).
De derde optie vind ik eigenlijk het meest interessant, omdat deze het meest hoopvol is. Zoals de big bang het leven inleidde, zal een implosie dit beëindigen. We weten niet echt waardoor de big bang gebeurde, maar we weten wel waarom de “big crunch” misschien kan plaatsvinden: zwaartekracht. Als de hoeveelheid materie op een of andere manier over een bepaald kritisch punt heen komt, en de dichtheid van het heelal dus veel te hoog is, implodeert het en knalt alles samen tot één punt.
Hoewel dit het minst waarschijnlijke scenario is, is er een theorie die zegt dat het geen big crunch is, maar een “big bounce”. Nadat het heelal is geïmplodeerd, knallen alle deeltjes weer uit elkaar (vanwege de botsing) en krijgen we dus weer een big bang. Op deze manier zal het universum keer op keer ontstaan, kapot gaan, en meteen weer opnieuw ontstaan. Ofwel, het einde van ons universum, betekent niet het einde van het universum. Dit voelt als iets goeds, aangezien er dan altijd leven zal blijven en dingen zullen blijven ontstaan en gebeuren. Anderzijds blijft dit minder fijn, aangezien onze generatie zo’n big bounce naar alle waarschijnlijkheid niet overleeft, dus eigenlijk hebben wij er zelf geen reet aan.
Het punt is: hoe kan het dat de wereld bestaat? Waarom en hoe is het ooit begonnen? En mocht er een goede reden zijn dat de big bang plaatsvond, waarom moet het dan ophouden? En waarom moet het op zo’n gruwelijke manier ophouden?
Laat ik het zo zeggen: ik ben niet gelovig, behalve dat ik geloof in de wetenschap. Maar, wat zou men überhaupt ooit kunnen ontdekken dat honderd procent de big bang verklaart? Stel, men doet de geweldige ontdekking dat atomen eens in de miljard jaar spontaan zichzelf in twee delen en ergens anders een nieuw universum opbouwen, dan blijft de vraag: waar komen die atomen vandaan, en waarom volgen ze die specifieke regels?
Het is interessant om over na te denken, maar het zorgt er wel voor dat ik het bestaan van een God niet uitsluit, al is het in ietwat andere vorm dan de meeste mensen denken. Mijn God zou dan de magische persoon, object of structuur zijn die al dit leven mogelijk heeft gemaakt en controleert. Als er niet zo’n God bestaat, dan zijn we overgegeven aan complete willekeur en is de zin en voortbestaan van ons bestaan compleet buiten ons bereik. Als een God bestaat, en hij is slecht, dan kan ik het niet geloven dat zoiets zoveel mooie en bijzondere dingen kon maken. Dus als zo’n God bestaat, dan is hij goed, en denk ik dat we er het beste aan doen om zo goed mogelijk met elkaar om te gaan en zo lief mogelijk te zijn. Misschien, als we dit allemaal doen, kan God overtuigt worden ons einde nog wat langer uit te stellen, of op z’n minst minder wreed te maken.